Marc Santora ve Steven Erlanger / The New York Times
Rus savaş gemileri Karadeniz'de devriye geziyor, Ukrayna kentlerine füzeler fırlatıyor ve fiili bir abluka oluşturarak bu ablukayı delmeye çalışabilecek her gemiyi tehdit ediyor. Su yüzeyinde süzülen Ukrayna deniz insansız hava araçları Ukrayna'nın cephaneliğinde giderek büyüyen bir tehdit olan patlayıcıları, Rus limanlarına ve gemilerine doğru gizlice taşıyor.
Tahıl anlaşmasının ardından gerilim arttı
Hava sahasında NATO ve müttefiklerinin gözetleme uçakları ve insansız hava araçları uluslararası sular üzerinde uçarak, Rusya gökyüzünü kendi uçaklarıyla doldururken bile Moskova'nın işgalini engellemek için istihbarat topluyor. Ukrayna, Rusya ve üç NATO ülkesi tarafından çevrelenen ancak bazen savaşta göz ardı edilen Karadeniz, Moskova'nın geçen ay Ukrayna tahılının güvenli geçişini sağlayan bir anlaşmayı sona erdirme kararının ardından askeri ve jeopolitik gerilimlerin giderek daha tehlikeli olduğu bir kazan haline geldi.
"Karadeniz artık bir savaş bölgesi"
Chicago Küresel İlişkiler Konseyi'ni yöneten ABD'nin eski NATO büyükelçisi Ivo Daalder, "Karadeniz artık bir çatışma bölgesi. NATO'yu en az Batı Ukrayna kadar ilgilendiren bir savaş bölgesi" dedi. Tahıl anlaşmasından çekildikten sonra Rusya, Ukrayna ekonomisi için kilit önem taşıyan tahıl sevkiyatını engellemek için Ukrayna'nın Karadeniz limanlarını vurdu ve hatta Tuna Nehri üzerinde bir NATO üyesi olan Romanya'ya birkaç yüz metre mesafedeki bölgeleri vurdu. Saldırı, askeri ittifakın çatışmanın içine çekileceği korkularını arttırdı.
Ukrayna geçen hafta Rus gemilerine art arda iki saldırı düzenleyerek misilleme yaptı ve kıyılarından yüzlerce km ötedeki Rus limanlarını vurabilen deniz insansız hava araçlarıyla yeni erişimini gösterdi. Ayrıca Ukrayna Rusya'nın Karadeniz'deki altı limanının ve bu limanlara yaklaşan bölgelerin bir sonraki duyuruya kadar savaş riski taşıyan bölgeler olarak kabul edileceği uyarısında bulundu. Ukrayna donanmasının komutanı Tuğamiral Oleksiy Neizhpapa, Mayıs ayında Rusya'nın Karadeniz'in uluslararası sularındaki zorbalığına karşı daha güçlü bir yanıt verilmesi gerektiğini savunurken "Düşman kıyılarından başlayarak kendi kıyılarımızı savunmalıyız" dedi.
NATO'nun önündeki yeni zorluklar
Denizin kontrolü için verilecek mücadelenin küresel enerji piyasaları ve dünya gıda kaynakları üzerinde etkileri olabilir. Ayrıca, ittifakı doğrudan Rus kuvvetleriyle çatışmaya sürüklemeden uluslararası hukukun temel ilkelerinden biri olan denizde serbest dolaşım hakkını korumaya çalışan NATO için de yeni zorluklar doğuracağı neredeyse kesin.
Washington'da Biden yönetimi yetkilileri savaşın başlarında Ukrayna'nın Karadeniz limanları da dahil olmak üzere Rusya içindeki hedefleri vurması ya da sabotaj yapması konusunda çekincelerini dile getirmiş ve bu tür saldırıların Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile gerilimi tırmandıracağından korkmuşlardı. Bu endişeler ortadan kalkmamış olsa da azaldı. Amerika Birleşik Devletleri, Rus topraklarına yönelik herhangi bir saldırıda Amerikan silahlarının kullanılmasını yasakladı ve ABD'li yetkililer Ukrayna için hedef belirlemediklerini söylüyor. Ancak ABD ve Batılı müttefikleri uzun zamandır Ukrayna'ya istihbarat sağlıyor ve Ukrayna da kendi geniş istihbarat toplama ağlarıyla birlikte bu istihbaratı hedef seçmek için kullanıyor.
Karadeniz, yüzyıllar boyunca Rusya'nın jeopolitik ve ekonomik nüfuzunu genişletme çabalarının merkezinde yer aldı ve Osmanlı İmparatorluğu ile birçok savaş da dahil olmak üzere diğer dünya güçleriyle çatışmalara yol açmıştır. Sıcak sular boyunca uzanan limanlar yıl boyunca ticareti kolaylaştırdı. Jeopolitik bir kavşak noktası olan bu konum, Rusya'ya siyasi gücünü Avrupa, Orta Doğu ve ötesine yansıtabileceği bir yer sundu.
Rusya askeri gücünü artırıyor
Putin yıllardır Moskova'nın Karadeniz çevresindeki nüfuzunu arttırmaya çalışıyor, deniz kenarındaki limanları ve tatil şehirlerini geliştirmek için devlet parasını buraya akıtıyor ve Moskova'nın güney filosu için bölgedeki deniz tesislerinde Rus askeri gücünü arttırıyor. Geçen yıl geniş çaplı işgalini başlattıktan sadece saatler sonra Rus kuvvetleri, Marshall Adaları bayrağı taşıyan ticari gemi Yasa Jupiter'i vuran bir füze ateşledi. Kıyı boyunca Ukrayna limanlarına yapılan saldırılarda en az iki sivil gemi daha vuruldu.
O zamandan beri Moskova Ukrayna'nın üç büyük limanını işgal etti. Sulara ağır mayın döşedi, Ukrayna donanmasını etkisiz hale getirdi ve Ukrayna'nın elindeki tüm limanlara giden ve bu limanlardan gelen sivil gemilere fiili bir abluka uyguladı. NATO'nun Rusya ile doğrudan bir çatışmadan kaçınma arzusuna rağmen, istenmeyen bir olayın kontrolden çıkma riski bir süredir artıyor.
ABD-Rusya gerilimi
NATO ve üye devletleri NATO toprakları, karasuları ve Karadeniz'deki uluslararası sular üzerinde hava denetimini sürdürüyor ancak savaş bölgesine girmemeye dikkat ediyorlar. Mart ayında, bu savaş sırasında Rus ve Amerikan orduları arasında bilinen tek fiziksel temasta, bir Rus savaş uçağı bir ABD gözetleme insansız hava aracını vurarak operatörlerinin onu uluslararası sularda düşürmesine neden oldu.
Ancak NATO, 26 Temmuz'daki ikinci NATO-Ukrayna Konseyi toplantısının ardından yaptığı açıklamada, son zamanlarda bu tür gözetleme uçuşlarının ve hava denetimi sayısını arttırdığını duyurdu. Rusya'nın işgalinden bu yana, 1936 tarihli bir sözleşme uyarınca İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinden Karadeniz'e giriş ve çıkışı kontrol eden Türkiye, Ukrayna ve NATO tarafından övgüyle karşılanan bir hareketle Rus ve Ukrayna savaş gemilerinin boğazları kullanmasını yasakladı. Ancak Türkiye müttefiklerinden kendi savaş gemilerini göndermemelerini de istedi.
Eski bir Türk diplomat ve bir Türk araştırma kurumu olan EDAM'ın direktörü Sinan Ülgen, "Dolayısıyla buradaki temel gerilim, ABD ve Türkiye'nin Karadeniz'e nasıl baktıkları ve bunu NATO'nun güvenlik şemsiyesi altında nasıl çerçeveledikleri ile ilgili. Ancak şu ana kadar, Türkiye boğazları Rus savaş gemilerine kapattığından beri, ABD Türkiye'yi köşeye sıkıştırmaya çalışmadı" ifadelerini kullandı.
Ekonomik etki
Rusya'nın işgali Batı'da geniş çaplı bir öfkeye yol açarken, küresel ekonomiyi sarsabilecek petrol fiyatlarındaki artışa ilişkin endişeleri de arttırdı. Küresel petrol ve petrol ürünlerinin yüzde 3'ünden fazlası Karadeniz'den geçiyor. Tarihsel olarak, yaklaşık 750 bin varil Rus ham petrolü ya da ham petrol ihracatının yüzde 20'si Karadeniz'den çıkarken, tanker takip şirketlerine göre, Rusya üretici ortağı Suudi Arabistan ile fiyatları desteklemeye çalıştığından bu sevkiyatları günde 400 bin ila 575 bin varile düşürdü. Ukraynalı yetkililer, savaşı Rusya'nın limanlarına yayarak Moskova'ya biraz ekonomik acı çektirebileceklerini umduklarını açıkça belirttiler.
Ukrayna'nın hafta sonu Rus tankerini vurmasının ardından bile petrolün varili 85 dolar civarında işlem görüyor. Bir danışmanlık firması olan Energy Security Analysis'in başkanı Sarah Emerson'a göre asıl soru şu: Ukraynalılar bunu tekrar tekrar yapabilir mi? Bu zaten sıkılaşmış olan enerji piyasalarını daha da sıkılaşmasına yol açacak.
© 2023 The New York Times Company
