John Liu - Paul Mozur / The New York Times
Dünyanın en gelişmiş mikroçiplerini üreten Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. (TSMC) şirketi, gezegenin jeopolitik açıdan en değişken yerlerinden birinin tam ortasında bulunan Tayvan adasında faaliyet gösteriyor. Bu durum Washington'dakileri fazlasıyla tedirgin ediyor. Çünkü yarı iletken sektörüne hakim olan TSMC, Çin'in 80 mil açığındaki Tayvan'da bulunuyor ve ABD'nin vazgeçemeyeceği bir şirket.
ABD hükümeti, Amerika'nın kendi yarı iletken sektörünü güçlendirmek ve TSMC'nin Amerika Birleşik Devletleri'nde yeni başlayan operasyonlarını finanse etmesine yardımcı olmak için on milyarlarca dolar bütçe ayırdı. Ancak TSMC, yaklaşık 40 yıl boyunca milyarlarca dolar yatırım yaparak Tayvan'da derin kökler saldı. Burada, silikon plakalar üzerine bir hücreden daha küçük elektronik yollar kazıyarak çip üretme gibi son derece karmaşık bir görevde küçük bir mühendis ordusu, araştırma ve geliştirme ekibi, teknisyenler ve üretim işçileri istihdam ediyor.
TSMC'yi taklit etmek güç
TSMC Başkanı Mark Liu, TSMC'nin Tayvan'da inşa ettiklerini taklit etmenin son derece zor olacağını söyledi ve şirketin en ileri teknolojiye sahip çiplerini hızlı bir şekilde geliştirmek ve üretmek için büyük bir çaba gerektiğini dile getirdi. Liu, teknolojiye tam olarak hakim olmak için 3 bin kadar araştırmacı bilim insanı gerektiğini söyledi.
TSMC dış dünyaya açıldı
TSMC, Amerika Birleşik Devletleri'nde iki, Japonya'da bir fabrikanın yanı sıra Almanya'da muhtemel bir tesis inşa ederek küresel bir genişleme operasyonu başlattı. Bu, şirketin ABD'li yetkililerin Amerika'nın Tayvan'da üretilen çiplere bağımlılığını azaltma çağrılarına yanıt verme stratejisinin bir parçası.
Elektronik mühendisliği ve bilgisayar bilimleri alanında doktora derecesine sahip olan 68 yaşındaki Liu, bir bilim insanı ve yönetici olduğu kadar aynı zamanda bir diplomat. Intel ve Bell Labs'daki görevlerinin ardından 30 yıl önce TSMC'ye katıldı, yükseldi ve bugün şirketin CEO'su oldu. Liu, başkan yardımcısı C.C. Wei ile birlikte 500 milyar dolarlık şirketi yönetiyor.
ABD ile ilişkilerimiz iyi
Liu, Haziran sonunda TSMC'nin Tayvan'ın kuzeyindeki Hsinchu kentindeki ofisinde The New York Times'a konuştuğunda, yaklaşık üç ayda bir ziyaret ettiğini söylediği ABD gezisinden yeni dönmüştü. Liu, "Kongre, Ticaret Bakanlığı ve Beyaz Saray arasında oldukça iyi bir ilişkimiz var" dedi.
TSMC'nin bir alternatifi yok
Ancak Liu'nun bu tanımlaması biraz yetersiz bir ifade. TSMC'yi mahkemeye verme ve üretim tesislerini ABD'ye getirme yönündeki ilk çabalar, ABD yarı iletken endüstrisini genişletmeye yönelik bir program olan CHIPS ve Bilim Yasası'nın oluşturulmasına yol açtı. TSMC'nin sektördeki liderliği o kadar keskin ki yaptığı her şey için bariz bir ikinci seçenek yok. Üretiminin büyük çoğunluğunun gerçekleştiği Tayvan'la ilgili herhangi bir çatışma TSMC mikroçiplerinin akışını durdurabilir, teknoloji endüstrisini ve dolayısıyla küresel ekonomiyi derin bir şekilde dondurabilir.
Şirket içinde telefon yasak
Zor kazanılan teknolojik liderliğini korumaya takıntılı bir şirkete yakışır şekilde, TSMC'nin ofisleri bir Silikon Vadisi kampüsünden çok, gizli bir devlet araştırma tesisini andırıyor. Çalışanların yaka kartlarını okuttukları turnikelerin yanında yer alan bir tabelada, 2010 yılından bu yana beş kişinin şirketin katı iç güvenlik kurallarını ihlal ettikleri için işten çıkarıldıkları belirtiliyor. Suçlardan biri, bir e-postanın konu satırını bir yanıt mail'inde uygunsuz bir şekilde değiştirmekti. Dışarıdan telefonla konuşmak da yasak. Politikalar son zamanlarda gevşetilmiş olsa da, çalışanlar kişisel telefonlarına erişebilmek için otoparkta öğle yemeği yediklerini anlatıyor.
7/24 çalışıyor
Uçak hangarı büyüklüğündeki penceresiz binalar, akıllı telefonların, uçakların, süper bilgisayarların ve elektronik olan hemen her şeyin içindeki minik beyinleri, mikroçipleri üretmek için günde 24 saat çalışıyor.
Amerika Birleşik Devletleri'ndeki siyasi liderler ve Çin ile ticaret savaşındaki müttefikleri TSMC'yi Tayvan dışında üretim tesisleri kurmaya zorladı. Çin ise bilgisayar korsanlığı ve fikri mülkiyet hırsızlığından yüz milyarlarca dolarlık yatırıma kadar her şeyi kullanarak TSMC ile rekabet etmek için çok çalıştı.
ABD baskısı sonrası Huawei ile ipler koptu
Amerika Birleşik Devletleri Çin'in yarı iletken teknolojisindeki ilerlemelerini engellemeye çalışırken, TSMC arada kaldı. TSMC 2020 yılında, o dönemde TSMC'nin en büyük ikinci müşterisi olan Çinli teknoloji devi Huawei'ye verdiği siparişleri kesti. Liu, TSMC'nin Amerikan teknolojisine bağımlı olduğu için başka seçeneği olmadığını söyledi. Liu konuyla ilgili "Bu anlaşılabilir bir durum, ancak destek olsun ya da olmasın, söz hakkımız yok" dedi.
Çin ve ABD'nin çiplere ihtiyacı var
Liu'ya göre Tayvan'ın çip üretimindeki becerisi Çin'in askeri eylemlerini caydırıyor ve ABD'den destek alıyor. Her ikisinin de Tayvan'ın çiplerine ihtiyacı var. Çin'in yarı iletkenler yüzünden Tayvan'ı işgal etmeyeceğini dile getiren Liu, "Bu gerçekten ABD ve Çin'e bağlı: Her iki tarafın da istediği statükoyu nasıl koruyacaklar?" şeklinde konuştu.
TSMC, en gelişmiş çiplerinden bir veya iki nesil geride olan çipleri üretmek üzere iki fabrika kurmak için Arizona'da 40 milyar dolarlık bir yatırım yaptı. Liu, şirketin CHIPS Yasası sübvansiyonları için başvurusunu bu ay sunmasının beklendiğini söyledi. Arizona tesisleri yavaş ilerliyor ve şirket süreci hızlandırmak için yüzlerce Tayvanlı teknisyen görevlendirdi. Geçen ay beklenen başlangıç tarihini bir yıl geriye çekerek 2025'e erteledi ve yüksek maliyetler ve yönetimsel zorluklarla karşılaştı. TSMC ve Amerikalı işçiler arasında kültürel farklılıklar nedeniyle iç gerilimler ortaya çıktı.
Arizona üssünde maliyet dört kat yüksek
Amerikan şirketlerinin, TSMC'nin sadece inşaat maliyetlerinin Tayvan'dakinden en az dört kat daha yüksek olabileceği Arizona'da üretilen çipler için gereken muhtemel primi ödemeye istekli olup olmayacağı konusunda şüpheler var. Liu, ABD hükümetine, Amerikan yapımı çipleri satın almaları için Amerikan şirketlerine CHIPS Yasası'ndaki 52 milyar dolarlık sübvansiyonun ötesinde teşvikler sunması gerektiğini söylediğini belirtti.
Liu "Aksi takdirde bu sınırlı olacaktır. Yani bu konu masada. Ancak henüz bir çözüm bulduğumuzu sanmıyorum" dedi. CHIPS Yasası teşviklerini yürütmekten sorumlu Ticaret Bakanlığı ise belirli şirketler hakkında yorum yapmayı reddetti.
Liu, 2018 yılında Başkan Donald Trump yönetimindeki Ticaret Bakanlığı'nın TSMC'yi ABD'ye yatırım yapmaya çağırdığını söyledi. Birkaç TSMC müşterisi bir endüstri konferansında Liu'ya özel olarak yaklaştı ve ABD'de bir üretim varlığı kurma ihtiyacını dile getirdi. Liu ortamın değişmekte olduğunu hissetti.
Küreselleşmenin zamanı geldi
Liu "Belki de TSMC'nin biraz küreselleşmesinin zamanı gelmiştir diye düşündüm, çünkü teknolojimizin bugün lider olduğunu biliyorum, ama gelecekte ne olacak?" dedi.
Çok geçmeden Trump yönetiminin Dışişleri Bakanlığı, ulusal güvenlik gerekçelerini öne sürerek F-35 savaş uçakları gibi askeri teçhizatlarda gelişmiş çiplerin rolünü vurguladı. Yönetim; ekonomik büyüme, enerji ve çevreden sorumlu Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Keith Krach, Liu, Dışişleri Bakanı Mike Pompeo ve Ticaret Bakanı Wilbur Ross arasında bir telefon görüşmesi ayarladı.
Liu, Krach'ın TSMC'nin Amerikan yarı iletken endüstrisini desteklemesi gerektiğini söylediğini hatırlattı. Liu, "Benim için bu da önemli çünkü müşterilerimizin yüzde 65'i ABD'de ikamet ediyor. Onların farklı ihtiyaçları var ve bizim de fırsatlarımız var" dedi.
© 2023 The New York Times Company
