Katrina Miller - Kenneth Chang / The New York Times
Japon Uzay Ajansı JAXA, tek bir roketle çok farklı iki uzay görevi başlatmaya hazırlanıyor: Biri evrenimizdeki en sıcak noktalardan bazılarını gözetleyecek yeni bir X-ışını teleskobu, diğeri ise küçük bir deneysel robotik Ay aracı. Ancak bu görevler en azından şimdilik bir süre beklemek zorunda kalacak.
Japonya bu iki görev için de özel birer isim belirledi. Teleskop, X-Işını Görüntüleme ve Spektroskopi Görevi (XRISM) adını taşırken Ay'da incelemeler yapacak olan robotik araç da Akıllı Ay Aracı (SLIM) ismini taşıyor.
Fırlatma neden iptal edildi?
XRISM ve SLIM'in Japonya'nın Tanegashima Uzay Merkezi'nden bir H-IIA roketiyle Pazar günü yerel saatle 9:26'da fırlatılması bekleniyordu. Roket son geri sayım aşamasına kadar gelse de planlanan fırlatma gerçekleştirilemedi. Fırlatmaya 30 dakikadan az bir süre kala JAXA duyuru yaptı ve fırlatmanın "sert hava koşulları nedeniyle" iptal edildiğini duyurdu.
Roketin yapımını üstlenen ve işleten Mitsubishi Heavy Industries tarafından X hesabı üzerinden yapılan bir paylaşıma göre, JAXA birkaç dakika önce havanın "sakin" göründüğünü belirtti, ancak fırlatma alanının üzerindeki yüksek irtifalarda rüzgarın güvenli bir fırlatma için çok şiddetli olduğunu kaydetti. Kötü hava koşulları Cumartesi günkü uçuşun da ertelenmesine yol açmıştı. Japon uzay ajansı bir sonraki fırlatma denemesinin ne zaman yapılacağını henüz açıklamadı ancak 15 Eylül'e kadar fırlatma operasyonu yeniden gerçekleştirilebilri.
XRISM nedir?
XRISM, yaklaşık bir otobüs büyüklüğünde bir teleskop olarak biliniyor. JAXA bu görevde NASA ile işbirliği yaparken, Avrupa Uzay Ajansı da (ESA) operasyona destek sağlıyor. XRISM, diğer ışık dalga boylarından farklı olarak sadece bizi zararlı radyasyondan koruyan Dünya atmosferinin üstünden tespit edilebilen kozmik X-ışınlarını inceleyecek.
XRISM, gök cisimlerinin parlaklığındaki değişiklikleri farklı dalga boylarında ölçmek için son teknoloji ürünü spektroskopiyi kullanacak. Bu veriler, kara deliklerin etrafında dönen malzeme, galaksi kümelerine nüfuz eden kabarcıklı plazma ve patlayan büyük yıldızların kalıntıları gibi en uç kozmik bölgelerin bazılarının hareketi ve kimyası hakkında bilgi verecek.
Spektroskopi en çok tanınan hâli ile maddenin özelliklerinin, soğrulan ve salınan parçacıklar, ışık, veya ses aracılığı ile incelenmesi anlamına geliyor.
XRISM'deki kilit araçlardan biri olan Resolve, Dünya yörüngesindeki X-ışını gözlemevlerinden çok daha yüksek çözünürlükte spektroskopik veri toplayacak bir araç. X-ışınları cihazın yüzeyine çarptığında sıcaklıktaki küçük değişiklikleri ölçebilmesi için Resolve'un soğutulması gerekiyor.
İkinci bir araç olan Xtend ise eş zamanlı olarak çalışarak tıpkı gözlerimizin algılayabileceğine benzer bir çözünürlükle evreni fotoğraflayacak. Resolve yakınlaştırırken, Xtend uzaklaştıracak ve bilim insanlarına daha geniş bir alanda aynı X-ışını kaynaklarının tamamlayıcı görüntülerini sağlayacak.
SLIM nedir?
SLIM, içinde astronot bulunmayan kompakt bir robotik ay iniş aracı olarak düşünülebilir. Küçük bir yemek kamyonu büyüklüğünde ve fırlatmada ağırlığı 1500 kilogramı buluyor. Bu iniş aracının öncelikli görevi ise bilimsel değil. Aksine hedeflenen iniş alanının yaklaşık bir futbol sahası uzunluğuna inmeyi amaçlayan nokta tespitli bir navigasyon sistemini göstermek.
Daha iyi bir iniş teknolojisi geliştirmek, gelecekteki uzay araçlarının bilimsel açıdan ilgi çekici engebeli arazilere daha yakın iniş yapmasını sağlayabilir.
XRISM ve SLIM nereye gidiyor?
Uzay teleskobu Dünya'nın yaklaşık 350 mil üzerindeki bir yörüngeye yerleştirilecek. Oraya vardıktan sonra araştırmacılar önümüzdeki birkaç ayı aletleri çalıştırarak ve performanslarını test ederek geçirecekler. Bilim operasyonları Ocak ayında başlayacak ve bu verilerden ilk sonuçların yaklaşık bir yıl içinde alınması bekleniyor.
SLIM'in Ay'ın yakın yüzündeki Shioli kraterine doğru yapacağı yolculukta biraz sabırlı olmak gerekecek. Uzay aracı en az dört aylık uzun ve dolambaçlı bir yolculuk yapacak. SLIM'in Ay yörüngesine ulaşması birkaç ay sürecek, ardından yüzeye inmeye çalışmadan önce Ay'ın etrafında bir ay geçirecek.
© 2023 The New York Times Company
