ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), 25-26 Haziran tarihlerinde düzenlenen iki günlük toplantıda, grip aşılarında koruyucu madde olarak kullanılan 'timerosal'in geleceğini masaya yatırdı. Toplantı sonunda yapılan oylamada, timerosal içeren grip aşılarının artık önerilmemesi yönünde karar çıktı.
Bu karar, özellikle Sağlık Bakanı Robert F. Kennedy Jr.’ın uzun süredir sürdürdüğü aşı karşıtı söylemlerin gölgesinde alındı. Yirmi yıldır aşı karşıtı hareketlerin ön saflarında yer alan Kennedy, toplantı öncesi X platformunda timerosal için “toksik” ifadesini kullanmış ve hamile kadınlar ile çocuklara uygulanan grip aşılarında yüksek oranda cıva bulunduğunu iddia etmişti.
Kennedy, timerosal konusunu kamuoyunun gündemine getiren isimlerden biri. Çevre avukatı olarak başladığı kariyerini daha sonra aşılara odaklayarak devam ettiren Kennedy, bu süreçte birçok kez tartışmalı iddiaların odağında yer aldı.
Aşı Karşıtı hareketlerin kökü Timerosal’a dayanıyor
1930’lardan bu yana aşılarda koruyucu olarak kullanılan timerosal, yapısında yüzde 50 oranında etil cıva içeriyor. Bilim insanlarının büyük çoğunluğu, etil cıvanın, deniz ürünlerinde bulunan ve daha toksik kabul edilen metil cıvadan çok daha hızlı vücuttan atıldığını ve daha az risk taşıdığını vurguluyor.
Ancak 1999’da ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) bünyesindeki bir bilim insanının yaptığı analiz, çocukların aşı programı sayesinde maruz kaldığı toplam cıva miktarının resmi güvenlik sınırlarını aştığını ortaya koymuştu. Bu durum, sağlık otoriteleri içinde bile ciddi bir tartışma başlatmıştı. Aynı yıl Amerikan Pediatri Akademisi ve Halk Sağlığı Hizmeti, üreticilere timerosal kullanımını bırakmaları yönünde çağrı yaptı.
2001 itibarıyla ABD’de çocukluk çağı aşılarından timerosal çıkarıldı. Ancak grip aşıları gibi çoklu doz şişelerde kullanılan bazı aşılarda kullanımına devam edildi.
Otizm iddiları
Timerosal tartışmaları, kısa sürede otizmle ilişkilendirilen komplo teorilerine dönüştü. 1999’da timerosal’in otizme neden olduğu iddiası kamuoyunda ses getirdi. Hemen ardından bir grup ebeveyn SafeMinds adlı organizasyonu kurarak bu iddiayı yaygınlaştırdı.
2005 yılında Robert F. Kennedy Jr., Rolling Stone ve Salon dergilerinde yayımlanan yazısında timerosal’in otizme ve nörolojik sorunlara yol açtığı ve bu bilginin ABD yönetimi tarafından gizlendiğini öne sürdü. Ancak her iki yayın kuruluşu da kısa süre içinde yazının çeşitli hatalar içerdiğini kabul ederek düzeltmeler yayınladı. Salon, 2011 yılında yazıyı tamamen yayından kaldırdı.
CDC’nin o dönemki Aşılama Direktörü Frank DeStefano ise bu iddiaya net bir yanıt verdi: “Eğer timerosal otizme yol açsaydı, 2001’den sonra otizm vakalarının azalması gerekirdi. Ancak böyle bir düşüş yaşanmadı.”
Geier Vakası: Bilim dışı uygulamalar, hadım ilacı
Timerosal ile otizm arasındaki bağlantıyı savunan isimlerden biri de ABD’li doktor Mark Geier ve oğlu David Geier oldu. İkili, cıva ve testosteron arasındaki etkileşimin otizme yol açtığını iddia ederek Lupron adlı hadım etme ilacını otizm tedavisi için pazarladı.
FDA onayı olmadan yürütülen bu tedavi, ayda 5 bin dolara ebeveynlere satıldı. 2011’de ortaya çıkan belgeler, Geier’lerin bu ilacın otizm tedavisinde onaylandığı yönünde yanlış bilgi verdiklerini ortaya koydu. Bunun sonucunda Mark Geier’in tıbbi ruhsatı birçok eyalette iptal edildi, oğlu ise ruhsatsız tıbbi uygulama suçlamasıyla karşı karşıya kaldı.
Karıştırılan gerçekler
Timerosal, etil cıva içerirken, çevre kirliliğiyle bilinen cıva formu ise metil cıva. Metil cıva, dokularda daha uzun süre birikiyor ve beyne daha kolay geçiyor. Buna karşın etil cıva, vücuttan 4 ila 9 gün içinde dışkılama yoluyla tamamen atılıyor.
Ancak halk arasında, metil cıva ile etil cıva sıkça karıştırılıyor. Türkiye Sağlık Bakanlığı’nın yayımladığı kılavuzda da bu konuya dikkat çekilerek şu ifadelere yer veriliyor:
“Thiomersal içeren aşıların kullanımı ile otizm başta olmak üzere bir takım kronik hastalıkların arttığı iddiaları üzerine yapılan çok sayıda bilimsel çalışmada, bu madde ile otizm arasında herhangi bir ilişki saptanmamıştır.”
Neden hala grip aşıları kullanılıyor?
Zengin ülkeler çocukluk aşılarında timerosal kullanımını büyük ölçüde bıraksa da grip gibi çok dozlu şişelerde hala tercih ediliyor. Çünkü bu yöntem, özellikle pandemi, salgın ve düşük kaynaklı bölgelerde hızlı ve geniş çaplı aşılama yapılmasını mümkün kılıyor.
Sheffield Hallam Üniversitesi farmakoloji uzmanı Edward Beamer’a göre, timerosal içeren çok dozlu aşılar hâlâ lojistik ve maliyet açısından kritik öneme sahip. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) de, düşük doz etil cıvanın teorik risklerinin, aşılamanın toplumsal faydalarının yanında ihmal edilebilir düzeyde olduğunu vurguluyor.
