İstinye Üniversitesi Vadi Kampüs’te Cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. yılı etkinlikleri kapsamında “100. Yılda 100 Ekslibris Sergisi” açıldı. Sergi, İstanbul Ekslibris Müzesi’nin 15 bine yakın koleksiyonundan bir seçki. Sergide uluslararası düzeyde, çoğu ödül almış usta sanatçıların çalışmaları yer alıyor. Sergi 12 Kasım’a kadar ziyaret edilebilir. Ekslibris’i İstinye Üniversitesi İletişim Fakültesi Görsel İletişim Tasarımı Bölümü Öğretim Üyesi ve İstanbul Ekslibris Derneği Başkanı Prof. Dr. Hasip Pektaş’a sorduk
Ekslibris nedir? Kısaca işlevinden bahseder misiniz?
Kitapseverlerin kitaplarının iç kapağına yapıştırdıkları üzerinde adlarının ve değişik konularda resimlerin yer aldığı küçük boyutlu baskı resimlere ekslibris adı veriliyor. Aslında bir nevi kitabın kartviziti de denilebilir. Kitap sahibini tanıtıyor, onu yüceltiyor ve kitabı ödünç alan kişiyi, geri getirmesi konusunda uyarıyor. Sözcük olarak ...’nın kitaplığından anlamına geliyor.
Bir ihtiyaç grafiği olarak doğmasına karşın, estetik kaygılarla yapılan özgün yapıtlardır. Sanatı insanın elleri arasına; kitapların içine kadar getiriyor, onun büyüleyici sıcaklığını hissettiriyor. Ekslibrisler, yaşayan kişi ya da kurum için siparişle yapılıyor ve onların özelliklerini yansıtıyor. Yaratım sürecine bakıldığında, resim sanatının tüm olanaklarının kullanıldığı görülüyor. İşlevsel yanına bakıldığında ise bir grafik tasarım ürünü olarak düşünülebilir.
Ekslibrisin ne zaman kullanılmaya başlandı?
Ekslibris, kitap ile koşut gelişen bir sanat dalı. Kitap ve kütüphane varsa ekslibrise gereksinim duyuluyor. Çoğu ülkelerde ekslibrisin yıllar önce kullanılmaya başlaması, kitaba ilginin yüksek olmasından kaynaklanıyor. Kağıt üzerine ilk ekslibris, 1450 yıllarında “Igler/ Kirpici” takma adıyla bilinen Alman papaz Johannes Knabenberg için yapılan ve bir kirpinin resimlendirilmesiyle oluşturuşuyor. El yazması kitaplar döneminde, o zamanın devlet ya da din adamına elle yazılmış bir kitap verileceğinde, iç kapağına bir etiket konulması düşünülerek, ekslibris meydana geliyor. Matbaayla birlikte kitaplar çoğalınca, orta ve zengin sınıf da ekslibris yaptırmaya başlıyor. Dürer, Kokoshca, Klee, Picasso gibi ünlü sanatçılar, dönemlerinde ekslibris de yapmışlardı.
Baskı resimler gibi ekslibrislerin de çoğaltılması ve numaralandırılması gerekiyor. Uzun kenarının 13 santimetreden büyük olmaması öneriliyor. Ekslibrisleri çoğaltmak için gravür baskı (C3), ağaç baskı (X2), linolyum baskı (X3), litografi baskı (L), serigrafi baskı (S), ofset baskı (P7), fotoğraf (P8), bilgisayar destekli tasarım (CGD) gibi teknikler kullanılıyor. Son zamanlarda mühür/kaşe şeklinde ekslibris de tasarlanıyor.
Türkiye’ye ne zaman ve nasıl geldi?
Türkiye ekslibrisi batıdan alınmış kitaplarla tanıyor. Ekslibrisli kitaplar, Avrupa’daki ikinci el satışlarla ülkemize geliyor, kitap sahipleri öldüğünde ise yakınları, kütüphanelere bağışlıyor. Süleymaniye ve Milli Kütüphane gibi önemli kütüphanelerde çok sayıda ekslibrisli kitaplara rastlamak mümkün. Ülkemizde 2000’li yıllardan bu yana, özellikle güzel sanatlar eğitimi veren kurumlarda ekslibris yapan gençler yetişmeye başladı. Ekslibris tasarımı yedi üniversitede ders olarak okutuluyor. Ekslibris konusunda 28 lisansüstü tez de yapıldı. Sanatçılarımız, uluslararası yarışmalarda ödüller alıyor.
Siz aynı zamanda Ekslibris Derneği’nin de başkanısınız. Dernekten bahseder misiniz?
İlk defa 1997’de Ankara’da kurulan Ekslibris Derneği, etkinliklerine İstanbul’da devam ediyor. İstanbul Ekslibris Derneği, 15 büyük kentimizde, sekiz farklı ülkede ekslibris sergileri açtı. Beş uluslararası ekslibris yarışması düzenledi; 2010’da İstanbul’da 33. FISAE Uluslararası Ekslibris Kongresi’ni organize etti. Ekslibris hakkında detaylı bilgiler İstanbul Ekslibris Derneği web sitesinde (www.aed.org.tr) bulunabilir.
Dünyadaki 10 Ekslibris müzesinden biri de İstanbul’da…
Evet. Atatürk’ün “Kendiniz için değil, bağlı bulunduğunuz ulus için elbirliği ile çalışınız, çalışmaların en yükseği budur” sözünü bir ilke olarak kabul edip, ülkemize, kültür ve sanatımıza önemli bir katkı olacağını düşünerek 2019 yılında Selçuk Ecza Holding bünyesinde, Altunizade’de dünyadaki 10 müzeden biri olarak “İstanbul Ekslibris Müzesi” kuruldu.
100. Yılda 100 Ekslibris Sergisi’nden bahseder misiniz?
Sergi afişinde yer alan Atatürk portresini içeren ekslibrisin sanatçısı Mauricio Schvarzman; “Atatürk'ün hayatını ve çalışmalarını araştırmış ve anlayabilmiş olmak benim için büyük bir onurdur” demesi çok gururlandırıcı. Arjantin’den bir sanatçının araştırdığı ve anlamaktan onur duyduğu Atatürk’ü bizler araştırmaz, tanımaz, anlamaz ve anlatmazsak son zamanlardaki Atatürk heykellerine saldırılara daha çok rastlanır. Özellikle gençlere, Cumhuriyet’in değerlerini, Atatürk’ün ilkelerini öğretmek zorundayız.
