Afganistan’da Taliban’ın hızlı ilerleyişi ülkedeki arkeologları hazırlıksız yakaladı; ören yerlerini ve tarihi eserleri korumak için büyük bir uğraş var. Kaygıları nedensiz değil. Afganistan 20 yıl önce, Kabil’deki son Taliban döneminde kültürel mirasının yarısını kaybetmişti. Orta Afganistan’da, Bamyan Vadisi’ndeki 6. yüzyıldan kalma Buda heykellerinin bir kısmı 2001 yılında Taliban tarafından yıkılmıştı. Bölgede çalışan uzmanlar kültürel mirasın yeniden zarar görme ihtimaline vurgu yapıyor. Çünkü Taliban güçlerinin yürürlüğe koyduğu şeriata göre, herhangi bir ikon, insan vücudu veya diğer ilahların tasviri yasak. Diğer yandan ülkenin tarihi mirası Büyük İskender’in MÖ. 330’daki Büyük Asya Seferi’nden gelen Helenistik kültürün de izlerini taşıyor. Büyük İskender, seferinin son ayağında Afganistan’a kadar uzanmış; Herat ve Kandahar’ı fethetmişti. O dönemden eserler Afganistan’ın müzelerinde sergileniyor. Geçen hafta stratejik öneme sahip bu iki şehir Taliban’ın eline geçti; taşınması zor olan tarihi eserlerin geleceği meçhul. Aslında yetkililer neredeyse 2 bin 500 yıllık eserleri Herat ve Kandahar’dan güvenli bölgelere taşıma niyetindeydi ama Afgan hükümeti düşünce bu plan uygulanamadı. Taliban’ın Kabil’e ulaşmasıyla, Afganistan Ulusal Müzesi’ndeki 80 bin eserlik koleksiyon savunmasız durumda. Kabil’deki Afganistan Arkeoloji Enstitüsü Direktörü Nur Aga Nuri, “Bu kadar çabuk olmasını beklemiyorduk,” diyor. Taliban, Kabil’in dışında bulunan, Orta Asya’nın en büyük Budist manastırlarından Mis Aynak’ı ele geçirmiş durumda. Bu ören yerinde birçok Budist anıt ve heykelin yanı sıra, kazılarda çıkarılan 10 bin obje ve eser yer alıyor. Herat Kalesi’ndeki yeni müze, ayrıca Kandahar, Gazni ve Belh şehirlerindeki daha küçük müze ve koleksiyonlar şimdi Taliban’ın elinde. 
Kurumlar takipte
Taliban liderleri şubat ayında yaptıkları açıklamada, örgüt üyelerine kutsal emanetleri korumalarını ve gözetmelerini, kanunsuz kazıları durdurmalarını ve tüm tarihi mekanları koruma altına almalarını emretmişti. Ülkede faaliyet gösteren uluslararası miras ve kültür kuruluşları gelişmeleri kaygıyla izliyor. British Council, Afganistan’da yürüttüğü tüm kültürel miras projelerinin askıya alındığını ve kuruluşun Kabil ofisinin kapatıldığını duyurdu. Ülkedeki paha biçilmez kadim mirasın, müze ve eserlerin akıbeti belirsizliğini koruyor. Gelen bilgilerden Afganistan Ulusal Müzesi’ndeki koleksiyonların şu an için güvende olduğu anlaşılıyor. Bir British Council sözcüsü, en büyük önceliklerinin mevcut ve eski meslektaşlarının güvenliği olduğunu söyledi: “Afganistan’daki programımızın geleceğine dair bir yorum yapamıyoruz.” British Council’in ülkede devam eden üç projesi vardı; bunların arasında Afgan Ulusal Koleksiyonu’nda yer alan 30 tablonun restorasyonu da yer alıyordu. Bazı eserlerin ise Paris’teki bir müzede sergilenmesi planlanmıştı. Şu günlerde Kabilli küratörler bu süreci hızlandırmaya çalışıyor. Cenevre merkezli Çatışma Bölgelerindeki Mirası Koruma Uluslararası İttifakı (ALIPH) da yorum yapmak için çok erken olduğunu, durumu takip ettiklerini belirtiyor. Kabil’in tarihi merkezindeki Murad Hani bölgesinin dönüşümüne yardımcı olan ve şehrin restorasyonu için 1.350 yerel zanaatkara geleneksel sanatlar eğitimi veren özel hayır kurumu Turquoise Mountain, mevcut durumla ilgili yorum yapmadı. Şu anda öncelikler farklı. Turquoise Mountain acil gıda tedariki için yardım kampanyası başlattı ve yaklaşık 170 bin euro toplandı. Kabil’deki Afganistan Ulusal Müzesi’nden yapılan açıklamada, yağmanın başladığı belirtildi. “Kabil bugün eşi görülmemiş bir kargaşaya tanıklık etti; fırsattan istifade eden yağmacılar, Kabil’in birçok bölgesinde kamu mallarını yağmaladı. Müze personeli ve eserler şimdilik güvende; ancak kargaşanın sürmesi, güvenliğe dair büyük kaygı yaratıyor” denildi. Milletlerarası Müzeler Konseyi (ICOM) de risk altındaki eserlerin kaçırılma ihtimaline dikkat çekiyor. Afganistan Ulusal Müzesi, eserlerin emniyeti için güvenlik kuvvetlerine, uluslararası kamuoyuna, Taliban’a ve diğer nüfuzlu taraflara çağrıda bulunuyor. Müze, mevcut ortamdan yararlanıp eserleri kaçırmak ve tahrip etmek isteyenlere fırsat verilmemesini istiyor. Kaynaklar: National Geographic, The Art NewspaperBizi savaşla değil sanatla hatırlayın
Fatimah Hossaini Dünyanın çeşitli yerlerinde açtığı sergilerle Afgan kadınlarının hayatını anlatan fotoğraf sanatçısı Fatimah Hossaini’nin geçen günlerde CNN’e verdiği röportajdaki sözleri dikkat çekiciydi. “Bizi unutmayın. Kapılarınızı bize kapatmayın. Şu anda tüm konsolosluklar kapalı, uçak seferleri iptal. Biz kadınları neler bekliyor bilmiyoruz. Ben bile bir gazeteci olarak geleceğimden habersizim. Benim için önemli şey Afganistan’ın unutulmaması. Bugüne kadar bu ülkede yaptıklarımızın unutulmaması. Bizi sadece burkalar ardındaki görüntülerle hatırlamayın. Köklü bir kültürümüz var. 20 yıldır kültür, sanat ve daha pek çok alanda mücadele ediyoruz. Pek çok başarılı sanatçımız var. Bunları unutmayın. Umarım gelecekte savaşlarla değil kültürümüzle dikkat çekebiliriz.”
