Bu yılın ocak ve temmuz ayları arasında Türkiye’yi 26.2 milyon turist ziyaret etti. 6.7 milyon turistin tercihi İstanbul olurken, 6.1 milyon ise Antalya’yı seçti. Yabancı turistlerin olağan tercihi haline gelen bu iki kentin yanında bir şehir daha öne çıktı ki, o da Doğu Anadolu’nun en büyük kenti Van. İran’la arasında 295 kilometrelik sınır hattı bulunan 1.1 milyon nüfuslu Van, geçen yıl 202 bin turiste ev sahipliği yaptı. Elbette ziyaretçilerin tamamı komşu İran’dan geldi.
Nüfusunun beşte biri kadar turist ağırlayan kente İran’dan her gün onlarca otobüs geliyor. Otellerde yer bulmak imkansız. Kent alışveriş dışında eğlence peşinde olanların da tercihi. Oksijen, İranlı turist akınıyla hareketli günler geçiren Van’daki durumu yerinde gözlemledi.
Caddede bir aşağı, bir yukarı...
Van’ın merkezindeki Cumhuriyet Caddesi İranlı turistlerin başlıca uğrak noktası. Gün boyu sokakta büyük bir turist kalabalığı göze çarparken, bu hareketten esnaf da payını alıyor. İranlılar fiyatların çok uygun olduğunu söylese de, fırsatçılar çoktan harekete geçmiş, seneye bu fiyatların bulunması zor görünüyorİranlılarla ve şehirden kişilerle konuştuğumuzda ortaya dört gerekçe ortaya çıkıyor: Bir, ucuzluk... Ağustos 2019’da 100 İran riyali 0.13 TL, Ağustos 2020’de 0.17 TL, Ağustos 2021’de 0.19 TL’ydi. 2022 Ağustos’unda ise 100 İran riyali 0.42 TL oldu. İran’da asgari ücret 26 milyon 554 bin 950 İran riyali, güncel kurla 11 bin 364 TL. Van’a yapılan üç gecelik turlar kişi başı ortalama 10 milyon riyal tutarken, İstanbul tercih edilirse 50 milyon riyali aşıyor.
Cumhuriyet Caddesi favori
İkinci neden yakınlık. İranlı turistler çoğunlukla Tebriz kentinden geliyor. Tur otobüsleri kara yolunu tercih ediyor, 331 kilometrelik Tebriz-Van seyahati otobüsle 5 saat sürüyor. İstanbul ise Tebriz’e 1809 kilometre uzaklıkta, ulaşım süresi 24 saati buluyor.
İran’da erişemedikleri ürünleri, özellikle kıyafetleri Van’da kolaylıkla bulabilmeleri turistleri cezbeden bir başka neden. Son olarak ülkelerinin aksine Van’da özgür hissediyorlar. Genellikle kenti ailece ziyaret eden İranlılar en çok Van’ın ana arteri olan, mağazaların, AVM’lerin, otellerin, kafelerin ve restoranların boydan boya sıralandığı üç kilometrelik Cumhuriyet Caddesi’nde olmayı tercih ediyor.
Caddeden ara sokaklara sapıldığında İranlı görmek neredeyse imkansız. Turistlerin yerel halkla pek bir irtibatı yok. Kendi aralarında iletişim kurmakla yetiniyorlar. Dışarıya kapalı, soğuk ve çekingenler. Bunun başlıca sebebi ise İran istihbaratı tarafından adım adım izleniyor olmaları. Gizli servis İranlıların ziyaret ettikleri ülkelerin basınını da yakından takip ediyor. Basına demeç verirlerse ve bu sözler ülkelerinde yankılanırsa, rejimin şimşeklerini üstlerine çekip dönüşte çeşitli cezalara maruz kalabiliyorlar. Dil de yerel halkla kaynaşmalarının önündeki bir diğer engel.
Diskoları bile özel
Türkiye’nin ilk İran konseptli diskosu Festa Club’ın sahibi Deniz Aşan işletmeyi 11 yıl önce kurmuş. 350 kişi kapasiteli Festa’ya yalnızca İranlı müşteriler girebiliyor. Giriş ücreti 50 TL. Aşan neredeyse bütün İranlıların mekanı bildiğini hatta tur acentelerinin onlarla anlaşarak müşteri getirdiğini söylüyor. Mekana alımlarda çok seçiciler: “Damsız almak bir yana, iki erkek bir kadın olduğunda bile kabul edemiyoruz. Çünkü burası ailece eğlenilen bir yer. Ülkelerinde böyle bir fırsat bulamayan bu insanlara tam anlamıyla konfor sağlamaya çalışıyoruz.”
Cumhuriyet Caddesi’ndeki LC Waikiki mağazası en çok tercih edilen alışveriş duraklarından. Caddedeki hemen hemen her mekan bu sirkülasyondan payını alırken, ara sokaklardaki esnaf ise kimi zaman ürünleri yarı fiyatına satmalarına rağmen İranlıların dikkatini çekemiyor.
Alışveriş tercihleri özellikle ödeme yöntemiyle de farklılaşıyor. Müşterilerinin yüzde 60’ının İranlı olduğunu anlatan Fullamoda mağazasının sahibi Hatip Kılıç “Kredi kartına hiç ihtiyaç duymuyor, direkt nakit ödeme yapıyorlar” diyor. Kılıç’ın şikayeti ise kentte fırsatçılığın giderek artması: “Bazı oteller ve mekanlar bu insanlara fahiş fiyatlar uygulamaya başladı. Bundan vazgeçilmezse her şeyi baltalayabilirler.”
İstanbul 3 kat masraflı
Mahsa Majidi 23 yaşında. Okullar tatile girince ebeveynleri ve iki kardeşiyle birlikte Van’a gelmiş. Kenti dördüncü kez ziyaret ettiğini anlatan Majidi, İstanbul’da tek kişi yapabileceği tatili Van’da ailece gerçekleştirebildiklerini söylüyor.
21 yaşındaki Sima Hoseinzadeh için Van, İran’da ulaşamadığı şeylere ulaşma imkanı demek: “Dünyanın öbür ucuna gitmeme gerek yok. Birkaç yüz kilometre yolculuktan sonra vardığım Van’da hiçbir korku duymadan istediğim kıyafeti satın alabiliyorum. İstediğimi giyip, istediğimi yiyip içebiliyorum. Buraya gelmek yılda birkaç kez de olsa bir özgürleşme imkanı sunuyor bize.”
Esnafın tedarik turu
Bahram Shamsdanesh İran’da berber. Eşi ve çocuğuyla birlikte Van’a gelmiş. Türkiye’nin çok daha ucuz olduğundan bahsediyor. “Burada ailemle kaliteli vakit geçirebiliyorum. Üstelik çok daha ucuza yapabiliyorum. İran’da iyi bir restoranda akşam yemeğini 500 TL’den aşağı yiyemezsiniz. Çünkü bu yıl gıda fiyatlarına yüzde 60 zam geldi. Ama Van’da neredeyse yarı fiyatına en iyi restoranlarda yemek yiyebiliyoruz.”
45 yaşındaki Ahmad Pashaei İsfahan’da bir çocuk giyim mağazasının sahibi. Ticari nedenlerle Van’a sık sık geliyor, buradan yarı fiyatına aldığı ve daha kaliteli olduğunu vurguladığı ürünleri mağazasında satıyor. Ziyaretlerini kendi özel aracıyla yapıyor, ülkesinde benzin ucuz olduğu için yolculuklarını makul bir bütçeyle gerçekleştirebildiğini söylüyor.
Pashaei gibi amacı ticaret olan bir başka isim ise 30 yaşındaki Amir Mohammed Rezamand. Tahran’da berberlik yapan Rezamand “Burada bulduğum saç spreyleri ve jöleleri İran’da bulmak mümkün değil. Bulsam dahi ambargo nedeniyle arada dört-beş katlık bir fiyat farkı var” diyor.
Oteller doldu ev odaları açıldı
Van Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Necdet Takva sözlerine pandemi öncesi yılda 500 bini aşkın İranlı turistin kenti ziyaret ettiğini belirterek başlıyor: “Pandeminin etkisini artırması ve sınır kapılarının kapanmasıyla birlikte gelişler durdu. Eylül 2019’dan itibaren kapıların yeniden açılmasıyla ziyaretler tekrar başladı. 2019’u baz aldığımızda bu yıl İranlı sayısında bir artış gözlenmekte. Yıl sonu itibarıyla gelenlerin 500 bini aşmasını bekliyoruz.” Van Shopping Fest gibi etkinliklerin İranlılar için bir tercih sebebi olduğunu belirterek “Ortalama olarak 3-4 gün konaklıyorlar. Pandemi öncesi kişi başı yaklaşık 1000 dolar harcama yapıyorlardı. Şimdi 500 dolar civarında harcıyorlar” diyor.
Van'a gelen İranlı sayısı: Ocak 10 bin 102 / Şubat 17 bin 241 / Mart 46 bin 264 / Nisan 18 bin 138 / Mayıs 26 bin 634 / Haziran 36 bin 28 / Temmuz 48 bin 550
Evlerde de kalıyorlar
Van Otelciler ve Turizmciler Derneği Yunus Yüksel ise 7 bin 500 yatak kapasiteli Van’da şu an otellerin tamamının dolu olduğunu belirtiyor. “Otellerdeki müşterilerin yüzde 90’ı İranlı, fakat tam sayıyı bilemiyoruz. Çünkü apart türü yerleri de tercih ediyorlar. Bizim vatandaşlarımızın Van’da oda bulmak adına en az iki hafta öncesinden rezervasyon yapması gerekiyor. Kendi otelimden örnek vermem gerekirse eylül sonuna kadar boş odamız yok.” Yüksel’e göre İranlıların Van tercihinin altında yatan ilk neden misafirperverlik. “Öyle ki turistler kalacak yer bulamadığında bazen halk evlerinin kapısını açıp onları ağırlıyor.” Yüksel bir diğer nedenin ekonomik koşullar olduğunu söylüyor. “Van’a gelen kişiler genelde İran’ın zenginleri olmaktan ziyade orta sınıfı. Türkiye’deki metropollerde ulaşabilecekleri çoğu imkan burada mevcut. Bu imkanlara aynı zamanda çok daha ucuza erişebiliyorlar.”
Ve sağlık turizmi
Van-Hakkari Tabipler Odası Başkanı Ahmet Koç turistlerin Türkiye genelinde olduğu gibi Van’da da estetik operasyonlara ilgi duyduğunu söylüyor. “İran ve Irak’tan başta estetik ameliyatlar olmak üzere sağlık turizmi için geliyorlar. Diğer ameliyatlar ve check-up yaptırmak için de geliyorlar. Son zamanlarda saç ekimi ve burun estetiği ameliyatı revaçta.”
