10 Ekim 2024, Perşembe Gazete Oksijen
30.04.2021 07:20

“Artık hayatımızda yeni yoksullar var”

“Çocukları okula giden, bugüne kadar kirasını ödeyen, kredi alan, hiçbir sosyal yardıma başvurmayanlar da artık yoksul. Türkiye’nin savaş ekonomisine geçmesi lazım.” Derin Yoksulluk Ağı Temsilcisi Hacer Foggo Oksijen'e konuştu

Hacer Foggo’yla Derin Yoksulluk Ağı’nın ofisinde buluştuk. İnsan hakları savunucusu, aktivist Hacer Foggo yıllardır İstanbul’un en yoksul bölgelerinde çalışmalar yapıyor. Sohbet için karşısına oturdum, telefonu hiç susmadı! Pandemi tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de yoksulluğu arttırdı. Hacer Foggo, yardımla yapılabilecekleri ve ötesini anlattı.  Pandemi yoksulluğu arttırdı. Çok uzun zamandan beri bu alanda çalışıyorsunuz. Araştırmanız yeni yoksullara dikkat çekiyor. Bize karşılaştığınız tabloyu anlatır mısınız?  İstanbul’un 12 ilçesinde 103 ailenin evlerini ziyaret ederek bir araştırma yaptık. Yüzde 64’ü günlük işlerde çalışıyor, yüzde 12’sinin hiçbir geliri bulunmuyor. Günlük güvensiz işlerde çalışan nüfusun yüzde 42’sini kağıt, hurda, naylon toplayıcıları oluşturuyor. Yüzde 15’i tekstil işçisi, yüzde 8’i temizlik, yüzde 7’si seyyar satıcı, yüzde 3’ü de müzisyenler. Mesela burada en önemli verilerden biri;  pandemi ile birlikte hanelerin yüzde 6’sında çocukların ev geçindirdiği. Yüzde 84’ü yeterli besine ulaşamıyor. Çöpten beslenenler var.

Çok boyutlu yoksulluk 

Dünyanın gündeminde de bu var. Artan yoksulluk ve eşitsizlikler. Türkiye’de bu durumu ortaya koyan kapsamlı bir çalışma var mı? BM 2020 yılında Küresel Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi Raporu yayınladı. Türkiye 2014 yılından sonra çok boyutlu yoksulluk verilerini BM ile paylaşmadığı için bu başlık altındaki yoksulluk durumu raporda yer almadı. Dünya bu yoksulluğu, çok boyutlu yoksulluk verileriyle ölçüyor. Sadece eve gidip, “Televizyonunuz var mı”, “Buzdolabınız var mı” diye sormuyor. Hanedeki her kişinin yoksulluğunu aynı zamanda çalışabilirliğini de ölçüyor. Mesela “Eğitimini soruyor, okul terkini, suya erişimini ve evde kullanılan yapı malzemesine bakıyor. İşte çok boyutlu yoksulluk dediğimiz şey bu.   Pandeminin yansıması nasıl?  2020 Mart ile 2021 Mart farklı. 2020’de gıdaya erişemeyenler vardı… Şimdi evsizlik, açlık ve eğitime hiç erişememiş çocuklar var.  Yeni yoksullar kimler? Yoksul mahallelerde insanların derin yoksulluğa gittiğini görüyorduk, bu durum pandemide arttı. Kod 29 (ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranış gerekçesiyle tazminatsız işten çıkartma) ile işten çıkarılan, şimdiye kadar hiç yardım almamış, sosyal yardıma başvurmamış insanlar var… Mesela krediyle evini almış, ödüyor bu zamana kadar, sonra bir anda işsiz kalıyor… Bir yanda kredi borcu var, iki çocuğu okula gidiyor… Artık yoksul. Elektrik faturasını ödeyemiyor, evinde ısınamıyor. Mesela tekstil atölyesinde müdür biri var, taksite girmiş, eşi çocukları var… İşsiz kalınca gıdaya erişemiyor. Bugüne kadar kaymakamlığa veya belediyeye başvurmamış. Bunlar görünmüyor devlet verilerinde. 
Hacer Foggo
Hacer Foggo
Üniversite öğrencileri de etkilendi. Ailesinden yardım göremeyen öğrenciler de kapınızı çalıyor mu?  Pandeminin başında öğrencilerden çok talep oldu. Evlerinden para almayan, kendi ayakları üzerinde duran gençler de işsiz kaldı. Evlerine, memleketlerine dönecek parayı zor buldular. Memleketlerine dönmeleri için destek olduğumuz gençler oldu.  Bir veri açıklandı faturalarını ödeyemeyenlerle ilgili. Gerçekçi mi rakamlar? 3 milyonun üzerinde ailenin elektriği kesik. Bizi KOAH hastalarının yakınları arıyor, evlerinde elektrik kesiliyor, oksijen cihazını kullanamıyorlar. İyi beslenemeyen annelerin çocuklarının ciddi sağlık sorunları var. Çöpten bulduklarını yiyenlerin sayısı çoğaldıkça bu sorunlar da tetiklendi.  Siz el uzatabilecek olanlarla ihtiyaç sahiplerini buluşturuyorsunuz. Nasıl bir yöntemle ilerlemek gerekir?  18 Mart 2020’den itibaren, yani bir yıldır derin yoksulluk olan mahallelerde yaşayan çiçekçi, seyyar satıcı, terzi, tekstil işçisi, inşaat işçisi, kaynakçı, ev emekçisi, atık kağıt işçisi, elektrikçi, berber gibi günlük kazanç getiren işlerde çalışan 3 binin üzerinde aileye destekçiler aracılığı ile taze ve temel gıda, bebek ve hasta bezi, mama ve temizlik ürünleri, tablet, soba desteği sağladık. Bu çalışmaları saha ziyaretleri, telefon görüşmeleri, yerel yönetimleri bilgilendirme, uyarma ve veri paylaşımı ile devam ettiriyoruz. Ekibimiz 20’li yaşlarda ve gece gündüz çalışıyor. İhtiyaç sahibi öğrencilere nasıl ulaşıyorsunuz?  Yardım sağladığımız 144 öğrenci var, ekibimizdeki gönüllü öğrencilerimiz onlara özel ders veriyor, yabancı dil, matematik… Yardım alanlar mahallerinde anlatıyor, diğer ihtiyaç sahipleri de bize ulaşıyor. Sürdürülebilir bir model kurmak nasıl mümkün olur? Çünkü pandemi geçse bile ekonominin toparlanması zaman alacak.  İstanbul’da her ay düzenli destek veren 170 ailemiz var. Ayrıca bağışçılarımız da var. Sağladığımız kaynakla 3 bin civarında aileye düzenli destek veriyoruz. Bekleme listemiz çok kalabalık. Düzensiz yardım ettiğimiz kişi ve aile sayısı daha yüksek. Düzenli destekçi bulmak kolay değil. “Ben 1 yıl  boyunca bir aileye her ay gıda göndereceğim” diyenleri ihtiyaç sahipleriyle buluşturuyoruz.  Devreden yoksulluk konusu var. Yıllardır yardımla yaşayanlar var. Bu çözüm mü? Sabit geliri olmayan, güvencesiz çalışanlar, en dipte sorun yaşayanlar. Sokaktan kazananlar, sigortası olmayanlar. Terzi, müzisyen, AVM temizlik işçisi, market depolarında çalışanlar… Güvencesiz çalışanlar. Pandemiye kadar bir şekilde ayakta durmuşlar ama artık duramıyorlar. Bunlar ayrı bir de yoksul bir ailede büyüyen, eğitim haklarından yararlanamayanlar var. Onlar da ailelerinin yaşadıkları hayatı hatta daha kötüsünü yaşıyorlar. Çocuk okurken birden eğitim hayatının dışında kalıyor. 7-8 yaşından beri tanıdığım çocuklar var. O zaman babalarıyla birlikte kağıt topluyorlardı, şimdi kendileri tek başlarına topluyor. O çocukların hayatını değiştiremedik. Sosyal kart da hayatlarını değiştiremiyor. Sosyal Kart prosedürleri de çok tartışmalı… 

Sokakta çalışan çocuklar arttı

Yoksulluk çocukları, kadınları daha çok vuruyor. Çocuklara ve kadınlara ulaşmak için ne yapılabilir?  Önümüzdeki dönemde birçok çocuğun okula gidemeyeceğini düşünüyorum. Araştırmamızda da gördük, sokakta çalışan çocuk sayısı yüzde 6 arttı. Devreden yoksulluğun şiddeti de büyüyor. Aile Bakanlığı açıklama yaptı sosyal yardımlar yüzde 3 artmış. Ama burada bir sorun var. Yoksulluğu azaltmıyorsun.  Burada bir yanlışlık var. Hedefimiz daha az insana daha çok destek vermek olmalı. Balık tutmayı öğretelim diyorsun ama bunu yapamıyorsun. Biat ve itaat ilişkisi kuruluyor. Yarı aç, yarı tok yaşama noktasında kalıyorlar, o görünmeyen halka boyunlarında öyle yaşıyorlar. Burada parti ayrımı yapmıyorum ama sahadan biri olarak bunu görüyorum. Yoksulların boynunda bir halka ve politikasızlık var. Pandemide bunu çok daha sarsıcı yaşadık, çünkü sokaktan kazanç bitti. Mama sorunu da ciddi boyutta… Doktor anneye “Çocuğuna şu kadar mama vereceksin” diyor. Ama anneler çaresiz. Pirinç lapası, şekerli su veriyorlar. Anneler var, “Bana o mamadan gönderme ona alışınca başka şey yemiyor” diyorlar.  Metropol yoksulluğunun önüne geçecek bir formül, çözüm var mı?  BM yetkilisi “savaş ekonomisi” dedi. Çok doğru, savaş ekonomisi uygulanacak durumdayız.  Patates dağıtmak çözüm mü? Patates, soğan da dağıtsınlar. “Garip gureba” deyip kabul ettiler yoksulluğu, durum bu kadar kötü. Sürdürülebilir çözümler, politikalar önemli. “Geri ödemesiz sabit gelir” verilmeli. En azından bir süreliğine…  Dünyanın önde gelen iş insanları “açlık için seferberlik” diyor. Ama bir kesim “yardım yapayım ama nereye kadar” diyor.  Aç insana “Sana balık tutmayı öğreteceğim” diyemezsiniz. Ayrıca bel fıtığı olan bir insana hamallık işi veremezsin. Sonra da “İş verdim çalışmadı” deniyor. Bu yüzden çok boyutlu yoksulluk verilerine ihtiyacımız var.   Ne yapmalı Hacer Hanım? Şu anda en acil yapılması gereken şey yoksulluğu ve açlığı kabul edip bu alanda çalışan her kurumu bir araya getirerek acil bir strateji geliştirmek. BM Genel Sekreteri António Guterres geçenlerde “Gelişmekte olan ülkeleri, yükselen bir açlık, yoksulluk, sosyal huzursuzluk ve çatışma dalgasının” beklediğini, çok şeyin geri dönüşü olmayan bir şekilde değiştiğini söyledi. Bu durumdan en fazla etkilenecekler de kırılgan topluluklar yani kronik yoksullar. Covid-19 derin eşitsizlikleri belirgin hale getiren bir süreç, yapılan sosyal yardımlar düzenli olmadığı ve bu sabit bir gelire dönmediği sürece insanlar açlıkla savaşacak. Bu nedenle en azından bir süreliğine geri ödemesi olmayan sabit ve düzenli gelire ihtiyaç var.