Hakikatı Talim ve Terbiye Kurulu

‘Enformasyon’ olarak da andığımız “malumat oluşturma” kavramının istismarına “dezenformasyon” deniyor. Hayatımıza neredeyse 100 yıl önce girmesine rağmen gündemin merkezine oturması, internetin sosyal medya tarafından yutulduğu bu döneme denk geldi. “Kasıtlı olarak yanlış malumat yayma” ya da “bilgileri çarpıtma” şeklinde özetleyebileceğimiz bu olgunun mucidi Sovyet Rusya. 1920’lerin başında istihbarat kurumuna bağlı kurduğu özel bir yapı üzerinden saygın kişi ve oluşumları kullanan Sovyet yönetimi, hem kendi halkını hem de rakiplerini titizlikle oluşturulmuş sahte bilgilere boğdu. II. Dünya Savaşı ile birlikte dezenformasyon hemen her ülkenin sıradan pratiğine dönüştü. Kullanıldığı sayısız uygulamayla günden güne pişti, gelişti ve çok daha etkili hale geldi. Yakın zamana dek bu faaliyet ekseriyetle istihbarat teşkilatları, paravan araştırma şirketleri ve medya organları arasında yürütülüyordu. Ancak 2010 sonrasında palazlanan sosyal medya ile kabiliyetlerini ve etki alanını hayal bile edemeyeceği seviyeye taşıdı. Diyeti ise bu ayrıcalığı milyarlarca kullanıcıyla paylaşmak zorunda kalmak oldu. Sosyal medya destekli dezenformasyonu organize şekilde ilk kullanan yine Rusya oldu. 1992’de dönemin Devlet Başkanı Boris Yeltsin tarafından kurulan Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, Vladimir Putin’in döneminde “troll” olarak da anılan binlerce internet haşeresinin kadrolu çalıştığı propaganda ve dezenformasyon merkezine dönüştü. Merkez üssü Twitter Milyonların sosyal medya ile tanışmasına sebep olan Gezi Parkı eylemleri de Türkiye’de benzer bir süreci tetikledi. Açılışı 8 Mayıs 2015’te AK Parti Genel Başkan Yardımcısı ve Parti Sözcüsü Beşir Atalay tarafından yapılan “Yeni Türkiye Dijital Ofisi”, partinin resmi troll merkezi olmakla itham edildi. Atalay bizzat reddetse de “iktidar eliyle dezenformasyon” Türkiye gündeminden bir daha hiç eksik olmadı. En politik sosyal ağ olarak kabul edilen Twitter, doğal olarak dezenformasyonun da beşiği. Aynı sebeple önlemler konusunda da en etkin çalışmayı yürüten mecra. Örneğin ABD / Stanford Üniversitesi’nin araştırmasını temel alan site, Ak Parti Gençlik Kolları ile bağlantılı olarak dezenformasyon yaptıkları iddiasıyla 7 bin 340 hesabı ve paylaştığı 37 milyon tweet mesajını 2020 yılında silmişti. Dezenformasyon savaşı bugün “Aktroller” ve “Oktroller” şeklinde adlandırılan ve nispeten daha belirsiz yapılar ile ilerliyor. Siyasi eksenli bütün dijital linç, dezenformasyon ve propaganda faaliyetinde bu grupların varlığını gözlemlemek mümkün. Özetle dezenformasyon faaliyetlerini devlet kurumlarından ve siyasi odaklardan bağımsız düşünmek mümkün değil. Sosyal medyadan ayrı hayal etmek de öyle. En endişe verici ayrıntı ise dezenformasyonun hiç olmadığı kadar kolay ve ikna edici hale gelmiş olması. Harcıalem cep telefonu uygulamaları dahi “deepfake” adı verilen yapay zeka algoritmalarıyla herkesi her ortama sokabiliyor, onlara her şeyi söyletebiliyor. Bu yolla üretilen videolar öylesine sahici ki, ancak bir başka yapay zeka algoritması ile sahteliği anlaşılabiliyor. Durumun ciddiyetini fark eden Avrupa Komisyonu bu tip içerikleri tespit edip engelleme sorumluluğunu Google, Facebook ve Twitter gibi platformlara devredecek bir düzenleme üstünde çalışıyor. Geleneksel medyada da durum parlak sayılmaz. Reuters Enstitüsü’nün “2022 Dijital Haber Raporu” başlıklı çalışmasına göre Türkiye’nin yüzde 29’u haberlere olan güvenlerinin azaldığını belirtiyor. Haber kurumlarına güven yüzde 36’ya gerilemiş halde. Yüzde 5’lik bir dilim ise (benzer sebepler yüzünden) hiç haber takip etmediğini söylüyor. Dolayısıyla sosyal medyanın yükselişine ne troller ne de dezenformasyon engel olabiliyor. Özellikle genç kitleler için akıllı telefon ekranları, dünya görüşlerini tanımlayan (ve sınırlayan) bir çerçeve işlevine sahip. Yeni yasa ile gelenler Hakkında uzun süredir söylentiler dolaşan ve kamuoyunda “Sosyal Medya Yasası” olarak anılan düzenleme işte bu yüzden hayati önem taşıyor. 15 Haziran tarihinde Adalet Komisyonu’nda kabul edilen kanun, birçok soru ve endişeyi gündeme taşıdı. Düzenlemede (dezenformasyona atıfla) “Halk arasında endişe, korku veya panik saikiyle ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu güvenliği ve genel sağlığı ile gerçeğe aykırı bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli şekilde alenen yayan kimse, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır” şeklinde bir ibare var. Devamında bu suçun gerçek kimliği gizleyerek veya bir örgütün faaliyetleri çerçevesinde işlenmesi halinde cezaların yarı oranında artırılacağı yer alıyor. Komisyonda söz alan Yargıtay 8. Ceza Dairesi Üyesi İhsan Baştürk, “kamu barışını bozmaya elverişli şekilde yayma” ibaresinin tanımsız, muğlak ve dolayısıyla tartışmalara gebe olduğuna dikkat çekti. Yeni düzenlemenin yaklaşan genel seçim sürecinde sadece internet medyası değil; sosyal medya kullanıcıları üzerinde de korku ve endişe atmosferi yaratacağını tahmin etmek güç değil. İbret-i alem adına verilecek birkaç ceza ile muhalefet dipsiz bir otosansür çukuruna yuvarlanabilir. Evrensel sayılar ve matematik formüllerle hesaplanan enflasyon oranlarının dahi birbiriyle çelişebildiği günümüz Türkiye’sinde dezenformasyon gibi belirsiz bir tanımın kim tarafından, hangi ölçü ve değer ile tanımlanacağı tam bir muamma. Seçilen bu rotanın son durağı, kullanıcı takibi ve sansür konusunda emsalsiz tecrübelere sahip Çin. Erken kalkarak epey yol alan ülkenin sıradaki hedefi, her totaliter rejimin hayallerini süsleyecek cinsten. 17 Haziran’da kamuoyuyla paylaşılan yeni internet yasa taslağı, bütün dijital hizmetleri yorum ve paylaşımları “yayınlamadan önce” denetlemekle sorumlu tutuyor. Bütün bu gelişmeler senelerdir yanıtını aradığım bir soruyu harlıyor: İnternet özgürleştirici bir araç mı yoksa tarihin gördüğü en büyük kontrol mekanizması mı?Sizce? Dünyanın en küçük otomobili satışa sunuldu • Dünyanın en değerli markalarını listeleyen BrandZ’nin 2022 raporu yayınlandı. Zirvede marka değerini yüzde 55 büyüterek 947 milyar dolara çıkaran Apple var. • Netflix, büyük ilgi gören Güney Kore yapımı Squid Game dizisini bir yarışma programına uyarlayacağını duyurdu. 4.56 milyon dolarlık ödülüyle televizyon tarihinin en büyük mükafatlı yarışması olacak yapımda farklı ülkelerden 456 yarışmacı birbiriyle “mücadele edecek”. Adaylarda 21 yaşını doldurmuş ve İngilizce bilme şartı aranacak. • 1913 yılında 35 mm film kullanan fotoğraf makinesini icat eden Oskar Barnack’ın “Ur-Leica” kodlu ilk kamerası Viyana’da gerçekleştirilen bir açık artırmada 14 milyon 400 bin euro’ya alıcı buldu. Bu tutar bir kameranın ulaştığı en yüksek bedel olarak kayıtlara geçti. • Walkman ile taşınabilir müzik devrini başlatan Sony, ürünün dijital sürümlerini geliştirmeye devam ediyor. Bu hafta tanıtılan iki yeni modelden 128 GB kapasiteli NW-WM1AM2 1.400, 256 GB kapasiteli NW-WMZM2 ise 3 bin 700 dolar gibi iddialı fiyat etiketlerine sahip. • Drone ile havadan teslimat üzerine 10 yıldır deneme çalışmaları yürüten e-ticaret devi Amazon, hizmeti bu ay kullanıma sunuyor. Kaliforniya eyaletindeki küçük bir bölge bu 30 dakikada teslimat ayrıcalığını tecrübe edecek. • 700 milyon üyeye ulaştığını duyuran hızlı mesaj hizmeti Telegram, “Premium” kodlu ücretli üyelik seçeneğini tanıttı. • Microsoft’un Netscape ile rekabet ettiği dönemde hayata geçirdiği Internet Explorer, 27 yıl sonra resmen emekliye ayrıldı. Bu haftadan itibaren Explorer kullanıcıları Microsoft’un Edge adlı yeni tarayıcısına yönlendirilecek. (Ek bilgi: 2021’de gerçekleştirilen bir araştırmada Windows kullanıcıların yüzde 28’inin hala Internet Explorer kullandığı ortaya çıkmıştı.) • Mozilla’nın web tarayıcısı Firefox, sitelerin bilgisayarınıza yüklediği çerezler ile kullanıcıları başka sitelerde takip etmesine izin veren tekniği engelleme kararı aldı. • Britanya merkezli P50 şirketi, dünyanın en küçük otomobilini tanıttı. Saatte 90 km hıza ulaşabilen elektrikli modeller istenirse satın alan kişi tarafından da monte edilebiliyor. 136 kg ağırlığındaki nostaljik tasarımlı “tek kişilik” araçların fiyatı 11 bin 500 sterlinden başlıyor. • Otto Aviation tarafından geliştirilen ve kendine has tasarımıyla sürtünmeyi yüzde 59 azaltan “Celera 500L” kodlu uçağın hidrojen yakıtıyla çalışan sürümü tanıtıldı. “En verimli ticari uçak” unvanına sahip model, geleneksel rakiplerine kıyasla yüzde 80 daha az yakıt tüketiyor. • Atomos Space adlı girişim, uzayda faaliyet gösterecek ilk nükleer enerji santrali için çalışıyor. 100 Watt gücünde küçük bir prototiple başlayan testler başarılı olursa keşif araçlarını uzayda şarj etmek için istasyonlar kurulacak. • ABD’deki Iowa Üniversitesi’nin çalışması sokak aydınlatmalarının civardaki ağaç ve bitkilerin biyolojik saatlerini bozduğunu, bunun da polen salımını artırarak alerjisi olanları daha da kötü etkilediğini ortaya koydu.

M. Serdar Kuzuloğlu

Diğer Yazarlar

Köylerde endişe büyük: Duman var mı diye gözümüz hep ufukta

Benzinli-dizel tarih oluyor

Bu neyin sınavı?

Göz yaşlanmasını engellemek için nasıl beslenmeliyiz?

Dış politika sandığı nasıl etkiler?

Hakikatı Talim ve Terbiye Kurulu