Apollo görevleri sırasında Ay’a ilk kez ayak basan astronotlar, gri toz ve kayalardan oluşan bir yüzeyle karşılaşmayı bekliyordu. Ancak beklemedikleri bir manzara da onları şaşırttı: Ay toprağına dağılmış, adeta minyatür mücevherleri andıran, parlak turuncu renkte cam benzeri tanecikler.
Kum tanesinden bile küçük olan bu parçacıklar, Ay’ın yaklaşık 3,5 milyar yıl önce hâlâ volkanik olarak aktif olduğu döneme ait. Yeni araştırmalar, bu taneciklerin Ay’ın içinden yüzeye fışkıran lav damlacıklarının, atmosferin olmadığı ortamda aniden soğuyup camlaşması sonucu oluştuğunu ortaya koydu.
Bilim insanları, bu parçacıkların tıpkı Hawaii’deki lav fıskiyelerine benzer patlamalarla, fakat uzayın vakum koşullarında gerçekleşen çok daha şiddetli olaylarla meydana geldiğini düşünüyor.
Yüzeyde bozulmadan kalan milyarlarca yıllık tanecikler
Ay’da atmosfer veya erozyon olmadığından, bu cam tanecikler oluşumlarından bu yana neredeyse hiç bozulmadan kaldı. 1970’lerden beri laboratuvarlarda korunan bu örnekler, nihayet günümüz teknolojisi sayesinde detaylı biçimde incelenebildi.
Washington Üniversitesi’nden fizik doçenti Ryan Ogliore, “Bu tanecikler elimizdeki en eşsiz uzay örneklerinden. Her biri Ay’ın iç yapısından gelen bozulmamış zaman kapsülleri gibi” diyor.
Gelişmiş mikroskoplarla iç yapısı incelendi
Araştırma ekibi, bu cam parçacıklarını zarar vermeden incelemek için yüksek enerjili iyon ışınları ve elektron mikroskobu gibi ileri teknolojiler kullandı. Örneklerin Dünya atmosferine maruz kalmaması için analiz sürecinde büyük özen gösterildi.
Farklı renk ve bileşimlerdeki tanecikler, Ay’daki volkanik etkinliğin farklı dönemlerine ışık tutuyor. Parlak turuncudan koyu siyaha uzanan çeşitlilik, yüzeyin altında farklı sıcaklık, basınç ve kimyasal koşullarda gerçekleşmiş patlamaları temsil ediyor.
Ay’ın volkanik geçmişine açılan pencere
Bilim insanları, bu taneciklerin içerdiği mineraller ve izotoplar sayesinde Ay’ın jeolojik geçmişine dair önemli ipuçları elde etti. Bulgular, Ay’ın iç yapısının zamanla nasıl değiştiğini ve volkanizmanın farklı evrelerini ortaya koyuyor.
Ogliore, bu analizleri “Ay’da yaşamış hayalî bir volkanoloğun günlüğünü okumaya” benzetiyor. Her bir tanecik, Güneş Sistemi'nin gençliğinde yaşanmış olaylara dair sessiz tanıklığını sürdürüyor.
