Rusya, Sibirya’nın güneyindeki bir mağarada ilk Neandertal ailesinin kalıntıları keşfedildi. Almanya Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’ndeki araştırmacılar, Altay Dağları’nda bulunan iki mağaradaki 13 kişinin DNA’sını inceledi. Çalışmada, yaklaşık 59 bin yıl önceye dayanan Chagyrskaya mağarasındaki kişilerin çok yakından akraba oldukları ortaya çıktı. Bulgulara göre Neandertal aile bir baba, ergenlik çağındaki kızı ve bir çift ikinci derece akrabalarından oluşuyordu. Bu durum, küçük bir Neandertal topluluğunun bilinen ilk sosyal yapılanması olarak kayıtlara geçti.
"İlk kez genetiklere başvurabiliriz"
Çalışmanın ilk yazarı Laurits Skov “Hepsinin aynı anda yaşamış olması oldukça heyecan verici. Bu, büyük ihtimalle aynı sosyal toplulukta bulundukları anlamına geliyor. Böylece bir Neandertal topluluğunun sosyal yapılanmasını incelemek için ilk kez genetiklere başvurabiliriz” dedi. Neandertaller yaklaşık 430 bin ile 40 bin yıl önce batı Avrasya’yı kendilerine mesken edindiler. Günümüzün modern insanlarıyla oldukça yakından bağlantılı olan Neandertaller, yaklaşık 300 bin yıl önce Avrupa’ya taşınmadan önce bin yıl boyunca erken insanlarla birlikte Afrika’da yaşadılar. Sonrasında bu gruba, yaklaşık 48 bin yıl önce Avrasya’ya giriş yapan insanlar da katıldı.
Geçmişte Güney Sibirya’da oldukça verimli antik DNA araştırmaları yapılmıştı. Ayrıca Denisovan hominin kalıntılarının keşfedildiği Denisova Mağarası da burada bulunuyor. Denisovanlar, en az 80 bin yıl önce Asya’da yaşayan erken insan popülasyonunun bir başka grubu ve Neandertaller ile uzaktan akrabalar. Bu yeni çalışmada, her ikisi de Denisova Mağarası’ndan yaklaşık 100 kilometre uzakta bulunan Chagyrskaya Mağarası ve Okladnikov Mağarası’ndaki kalıntılar incelendi.
80’den fazla kemik ve diş parçası toplandı
Neandertaller bu bölgede yaklaşık 54 bin yıl önce yaşadılar ve arkalarında birkaç yüz bin taş alet ve hayvan kemiği bıraktılar. Yakınlardaki nehir vadilerinde göç eden dağ keçisi, at, bizon ve diğer hayvanları avladılar ve alet yapmak için onlarca mil uzaktan hammadde topladılar. Neandertallere ait 80’den fazla kemik ve diş parçası toplandı. Böylece Chagyrskaya ve Okladnikov Mağaraları’nda yaşayan grupların birbirleriyle yakından bağlantılı oldukları bulundu.
İlk Neandertal taslak genomunun 2010’da yayınlanmasından beri Alman enstitüsünden araştırmacılar, Avrasya’da bulunan 14 farklı arkeolojik alandan 18 genom daha sıraladılar. Bu genetik veriler sayesinde eski insanların tarihi hakkında daha geniş bilgilere sahip olunurken bireysel topluluklarla ilgili daha az şey ortaya çıktı.
Şimdiye kadarki en büyük genetik çalışma
Yakın zamanda Nature dergisinde yayınlanan çalışma için Dr. Skov ve meslektaşları, Chagyrskaya Mağarası’ndan 11 ve Okladnikov Mağarası’ndan iki Neandertal bireyin kalıntılarından elde ettikleri genetik verileri incelediler. Bu, Neandertalleri konu alan şimdiye kadarki en büyük genetik çalışma. Bu 13 kişilik grup, 7 erkek ve 6 kadından oluşuyordu. Toplamda 8’i yetişkin, 5’i çocuk ve 2’si de genç ergenlerdi. Aralarında bir Neandertal baba ve ergenlik çağındaki kızının dışında ikinci dereceden akrabaları olan genç bir erkek ve yetişkin bir kadın da vardı. Bu ikili kuzen, teyze ve yeğen, büyükanne ve torunu olabilir.
Dişi soyundan aktarılıyor
Araştırmacılar, Neandertallerin mitokondrilerinde bulunan DNA’ları da incelediler ve bireyler arasında paylaşılan heteroplazmiler adlı bir özel genetik varyantlarını keşfettiler. Bunlar, dişi soyundan aktarılıyor ve oldukça az sayıda nesil boyunca devamlılık gösteriyordu. Bu durum, Neandertallerin hepsinin aynı anda yaşadıklarını ve öldüklerini kanıtlar nitelikte bir bulgu.
Mitokondriyal DNA, topluluk içindeki genetik çeşitliliğe ilişkin de bilgi verdi. Bu çeşitliliğin, 10 ile 20 kişi büyüklüğünde bir grup için çok düşük ve tutarlı olduğu söylendi. Bu, eski veya günümüz insan topluluklarından herhangi biri hakkında bilinen miktarlardan çok daha düşük. Bunun dışında erkek soyundan geçen Y kromozomlarının gen çeşitliğinin, annelerden miras kalan mitokondriyal DNA’nınkine kıyasla oldukça düşük olduğu keşfedildi. Bu bulgular sayesinde toplulukların ilk olarak kadın göçüyle ilişkili olduğu, erkekler yerlerinde kalırken kadınların en az yüzde 60’ının eşlerinin ailelerine katılmak için taşındığı ortaya çıktı. Buna ek olarak Denisova Mağarası’na yakın olmalarına rağmen Denisovanların bu göçlerle bir alakaları olmadığı biliniyor. Dünyaya gelmelerinden önceki 20 bin yıl içinde Chagyrskaya Neandertallerine Denisovan genlerinin karışmasıyla ilgili bir kanıt bulunamadı.
"Somut bir tablo sunuyor"
Araştırmacılar, bu sosyal yapılanmanın yaygın olup olmadığını görmek için ilerideki çalışmalarda diğer Neandertal topluluklarındaki kişilere daha fazla yer verilmesini istiyor. Çalışmanın son yazarı Benjamin Peter, “Çalışmamız, bir Neandertal topluluğunun neye benziyor olabileceğiyle ilgili somut bir tablo sunuyor. Neanderteller bu sayede bana daha çok insani görünüyorlar” dedi.
