Covid-19 dendi mi, bizi düşündüren hep yaşlılar oluyordu. Derdimiz ölümleri en aza indirmekti ve Covid-19, gençler ve çocuklarda çok istisnai durumlarda can almıştı. Hep böyle gidecek sandık. Ama öyle olmadı. Özellikle son üç aydır, çocuklarda da çok sık vakalar görülmeye başlandı. Belki ölümler yine çok seyrek ama virüs başka hasarlar üretmeye meyilli. Mesele de işte bu sonradan ortaya çıkan hasarlar... Zira Covid-19, çocuklarda farklı bir hastalığa sebep oluyor. MIS-C, yani Multisistem Inflamatuar Sendrom denen bu hastalığın en tehlikeli yanı, kalpte hasara yol açması. Ve işin garip yanı, bu hastalığın Covid-19’u hafif, hatta hiç semptomsuz atlatan çocuklarda ortaya çıkması... Yani bir dertten kurtulduk derken, daha büyük bir dertle karşılaşıyor aileler.
En büyük tehlike, en hafif atlatanda
İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Ayper Somer’le, bu sendromun çocuklar üzerinde etkilerinin neler olabileceğini ve ebeveynlerin ne yapması gerektiğinikonuştuk. Covid-19 vakası ne kadar çoksa, bu sendrom da çocuklarda o kadar çok görülecek büyük olasılıkla. Şimdiden hazırlıklı olmak için Prof. Somer’in söylediklerini dikkatle okumakta fayda var.
Çocuk vakaları Aysberg gibi
Çocuklarda koronavirüs vakaları neden arttı hocam? Aslında biz çocuklarda Çin’den gelen verilerin kurbanı olduk. Çin’de toplam vakaların yüzde 1-2’sinde çocuk görülüyor. Bu yüzden de, tablo çok hafif dendi. Gerçekten de başlangıçta bizde de 100 vakadan 1’i 18 yaş altıydı. 0-9 yaş neredeyse istisnaydı. İlk Covid çıktığında 100’den fazla çocuk hasta yatırdık, neredeyse hiç kaybımız olmadı. Ama sonra Covid’e bağlı MIS-C çıktı ve çocuklarda Covid hafif seyretmesine rağmen ilerde çok ağır problemler yaratabileceği ortaya çıktı. Nasıl? Çocuklarda görülen Covid vakalarının yüzde 50’si asemptomatik. Öyle ya da böyle, çocuk Covid-19’u kapıyor ama öylesine hafif geçiriyor ki, çoğu zaman farkına bile varılmıyor. Virüs geliyor ve gidiyor. Çocukların yüzde 15-20’si ise basit bir solunum enfeksiyonu gibi atlatıyor. Burun tıkanıklığı, öksürük, hapşırık, hafif ateş, hepsi o, virüs akciğerlere inmiyor. Çocuk bir haftada iyileşiyor. Geri kalan yüzde 20 orta derecede atlatıyor. Kalan yüzde 5 ila 10 arası ağır geçiriyor, zatürreye yakalanıyor, yüzde 1-2 ise yoğun bakımlık oluyor… İşte Çin’deki çalışmalarda sadece ağır hasta çocuklara PCR testi yapmışlar. O vakalar ise toplam vakalar içinde yüzde 1 ila 2 civarında. Biz de semptom göstermeyen çocuklara PCR testi yapmıyorduk. Yani bir aysberg gibi düşünün. Bu buz dağının görünen kısmı yüzde 20-25. Altta çok daha büyük bir kısım var. Yüzde 75-80 çocuk vaka hafif geçirdiği için saptanamıyor. İşte bu koronavirüsü hafif geçiren büyük kısımda bir süre sonra MIS-C çıkabiliyor. MIS-C nedir, biraz açabilir misiniz? MIS-C, yetişkinlerdeki stokin fırtınası gibi… Vücut tanımadığı bir virüse karşı savaşırken, tüm silahlarını kullanıyor. Ama o silahlar vücuda da zarar verebiliyor. Bu durum koronavirüste çok yüksek. Çünkü vücut bu tanımadığı virüsü öldürmek için ne yapacağını şaşırıyor. Karaciğere, böbreğe, beyne, akciğere, her yere saldırıyor ve zarar veriyor. Onu durdurmak da çok zor. Bu tablo ne zaman ortaya çıkıyor? Genelde çocuk virüsü aldıktan 2-4 hafta sonra... Önce hiçbir şey olmuyor. Birkaç hafta sonra ateş başlıyor. Beraberinde de karın ağrısı, bulantı, kusma ve vücutta döküntü görülüyor. Ama başka organları da tutuyor. Mesala karaciğer, dalak büyüyor, kalp kası tutuluyor, kalp yetersizliği, böbrek yetersizliği oluşuyor. Bu yüzden de hastaneye erken gelinmesi çok önemli. Biz bu çocuklardan birini kaybettik. Bize gelişinin 19’uncu saatinde öldü. Bizim ilk MIS-C vakamızdı. 5 gün hastane hastane dolaşmışlar. Hiçbir yerde akla gelmemiş MIS-C olabileceği. En son bize geldi, geldiğinde şoktaydı, ölmek üzereydi. O çocuk bir gün erken gelseydi bize, şimdi yaşıyordu.
Yüksek ateş bir günden fazla sürüyorsa dikkat!
Peki o zaman aileler özellikle neye dikkat etmeli? Ateş! Eğer çocukta 38.5 derece yüksek ateş bir günden fazla sürüyorsa mutlaka hastaneye gitmeliler. Çünkü ateşsiz vaka yok. Yanında öksürük, nefes darlığı, döküntü ve karın ağrısı da varsa zaten büyük olasılıkla MIS-C’dir. Çocukları MIS-C’den korumanın bir yolu var mı? Maalesef yok. Çocuk Covid tedavisi alsa da almasa da ortaya çıkabiliyor. O zaman çocuğu Covid’den korumaktan başka çaremiz yok? Şu an için yok. Tek çare çocukları bu virüsten korumamız. Bunun için de maske, mesafe, temizlik ve aşı diyoruz. MIS-C görülme sıklığı nedir peki? Bu konuda net bir veri yok. Ama pek çok ülkeyi kapsayan bir bir raporda 21 yaş altında Covid geçirme sıklığı yüz binde 322 iken, MIS-C sıklığı yüz binde 2 olarak bulunmuş. Bu yeni varyant virüsler çocukları nasıl etkiliyor peki? Bu son varyant virüslerde, normal virüslere göre yüzde 30 ile 80 arasında yayılım ve bulaşma var. Sağlık Bakanlığı’nda çalışan bir arkadaşım, “Çocuklarda artış yok” dedi. Ama total vakalar artınca çocuklarda da görülme artıyor. Aslında çocuklar, erişkinlere ve başka çocuklara çok az bulaştırıyor. Benim bütün vakalarımda anne, baba, anneanne, dede öncesinde hep pozitif. Çocuklar onlardan alıyorlar. Şimdiye kadar çocuktan çocuğa da, çocuktan erişkine de bulaş görmedik. Dünyada da çocuktan bulaş çok az var. Şimdiye kadar biz tam tersini, çocukların bu hastalığı bulaştırdığını konuştuk ama… Evet… Çocuklarda da yetişkinlerle aynı sayıda virüs saptanıyor, virüs aynı ama çocuklar daha az bulaştırıyor, daha az hastalanıyor, daha az ölüyor.
Keşke önce öğretmenler aşılansaydı!
O zaman sorun yetişkinlerden kaynaklanıyor? Öyle. Çocuklar sadece okula gittiler. Okullarda öğretmenlerden, personelden, servis şoförlerinden alıyorlar ya da anne babadan almış olan çocuk okula geliyor, oradan bulaşıyor. O yüzden biz hep, keşke önce öğretmenler aşılansa dedik.
Çocuklar da aşılanmalı
Peki bu durumda çocuklar da aşılanmalı mı? Aşılanmalı. Bir enfeksiyon hastalığını ortadan kaldırmak, şiddetini azaltmak için dünya üzerindeki tek başarılı yöntem aşılamadır. Başka hiçbir koruma bu kadar etkili olamaz.
Çocuklardaki vaka artışının sebebi İngiliz varyantı mı?
Çocuklarda da vakaların artma sebebi varyantlar mı? Virüslerin neredeyse yüzde 100’ü İngiliz varyantı. Çok nadiren de Brezilya, Güney Afrika ve diğer varyantlar var. Elimizde net bir rakam yok. Ama 5 hafta kadar önce Fransa’da bir çalışma yayınlandı. Fransa’da toplumda yüzde 59 varyant varken, bu oran 0-9 yaş grubu çocuklarda yüzde 65 çıkıyor. 10-19 yaş arasında ise yüzde 62 civarında. Yani çocukların yetişkinlerden çok daha fazla oranda varyant virüsle enfekte olduğu gösterilmiş. Çocuklardaki artışın, kötü seyrin nedeni bu olabilir deniyor.
Varyant virüslerden sonra nezle bulgusu arttı
Covid-19 çocuklarda ve yetişkinlerde farklı mı seyrediyor? Klinik tablo açısından baktığımızda çocuklarda daha az zatürre var. Solunum yolu enfeksiyon bulguları, yani burun akıntısı, burun tıkanıklığı, öksürük şikayetleri daha fazla. Bu yüzden başka bir viral enfeksiyon sanılabiliyor. Bronşit gibi… Erişkinlerde, daha çok sırt ve kas ağrıları görülüyor. Büyük çocuklarda ise sıkça baş ağrısı, ishal ve kusma oluyor. Covid vakalarının yüzde 10’unda ishal ve kusma var. Yüzde 30-40’a kadar da nezle görülebiliyor. Nezle varyanttan önce de var mıydı? Vardı ama varyanttan sonra daha sık görülmeye başlandı.
Covid-19’dan ölüm çocuklarda binde 5
Covid 19’dan ölüm yetişkinlerde yüzde 2-3 oranında diye biliyoruz. Peki çocuklarda durum ne? Erişkinlerde yüzde 2 ila 5. Çocuklarda ise binde 5. Yani oldukça az. Baştan beri böyle mi? Varyant öncesi durum bu. 100 çocuktan 5-15’inin hastalandığı söyleniyor. Varyant sonrası ise henüz net bir rakam yok. Ama vakalar son 3-4 aydan beri arttı. Son 3 haftadır ise bize çok hasta gelmeye başladı. Neredeyse her hafta yoğun bakıma bir çocuk hasta yatırıyoruz. Covid için gelen hasta oranı Kasım’da yüzde 20’lerdeydi, şu anda yüzde 70-80’lerde…
En çok Down sendromu olanlar etkileniyor
Hiç ölüm oldu mu bu vakalar arasında? Evet. Üç çocuğumuzu kaybettik. Ama bu çocukların başka hastalıkları da vardı. Türkiye’de ölen çocukların yüzde 80’inde altta yatan bir hastalık var. Ne yazık ki Down sendromu olanlar, kalp, akciğer, lösemi ve kanser hastaları ile organ nakli olanlar çok zor atlatıyor Covid’i. Ölenler arasında sağlıklı çocukların oranı sadece yüzde 20. Onların da çoğu MIS-C’den kaybediliyor. Bizim bir çocuk hastamız vardı, kemik iliği nakli olmuştu. Üç ay tedavi oldu. Ama Covid’e bağlı bulguları bir türlü düzelmedi. Maalesef onu ve iki de MIS-C’li çocuğumuzu kaybettik.
MIS-C en fazla siyah ırkta ve İspanyollar’da görülüyor
Peki en çok hangi çocuklarda görülüyor MIS-C? Covid’in kimde çıkacağı hiç belli değil. MIS-C ise sarı ırkta çok nadir. Yani Çinliler’de… Amerika’da en çok bu hastalık İspanyollar’da ve siyah ırkta görülüyor. Nitekim İspanya ve Brezilya’da ölümler çok yüksek. 
Duvara resmedilen umut
Hastanenin bir duvarında gülen çocukların resmi var, tüm duvarı kaplıyor. Resmi yapan İstanbul Tıp Fakültesi’nden bir öğrenci, Nihal Harmanlı… Ülkemizdeki büyük resim şu anda ne kadar ürkütücü olursa olsun, o duvarda bir umut ve bir çağrı var. Yetişkinler özenli ve dikkatli olursa çocuklar da güler!
