Uğur Koçbaş
Dünyanın en saygın bilim dergilerinden Lancet ve Nature Covid’le mücadelede çok önemli bir gelişmeyi dünyaya duyurdu. ABD’de Washington Post gazetesi ve çok izlenen 60 Minutes haber programına konu olan bu haber, Covid-19’a karşı çok ucuza tedavi olanağı sağlayan bir ilaçla ilgiliydi. Yaklaşık 25 yılı aşkın süredir depresyon ve Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) hastalarında kullanılan Fluvoxamine adlı ilacın klinik testlerinde Covid-19 hastalarının yoğun bakıma yatışlarını yüzde 66, ölüm riskini ise yüzde 91 oranında düşürdüğü görüldü. Heyecan veren bu sonuçlar bilim dünyasında bomba etkisi yarattı. Haber programları, bilim dergileri, gazeteler bu heyecan verici gelişmeyi dünyaya duyurdu.11 şehirde 1500 kişilik deney
Klinik deneyler Brezilya’da kronik hastalıkları nedeniyle yüksek ölüm riski olan 1500 koronavirüs hastasıyla 11 farklı şehirde uygulandı. 10 gün boyunca ilacın 100 mg’lik dozu ortalama yaşı 50 olan bu kişilerin yarısına verildi. Diğer yarısı ise plasebo (etkisiz) tablet kullandı. Ardından 4 hafta süreyle her iki grup da izlendi. İlacı alanlar içinde sadece 1 kişi ölürken plasebo grubunda ölüm sayısı 12 oldu. Yoğun bakıma yatışlarda ise oranlar yüzde 11’e karşılık yüzde 16 çıktı. Sonuçları ABD basınına değerlendiren Prof Edward Mills, “Bu ilaç virüse karşı belki de en güçlü silahımız, pandeminin başından beri en önemli keşfimiz olabilir” dedi. Kutusu sadece 4 dolar olan ilaç daha önce FDA tarafından antidepresan olarak onay aldığı için şimdi Covid tedavisi için doktorlar tarafından belirli şartlar dahilinde reçetelere yazılabilecek. Fluvoxamine, Merck firmasının onay bekleyen 700 dolarlık ilacı Molnupiravir’den çok daha ucuza tedavi olanağı sağladığı için gelişmekte olan ülkelerde ve aşıya erişimde sıkıntısı olan yerlerde ölümleri engellemek için etkin bir şekilde kullanılabilecek. Daha da önemlisi, ilacın patent süresi dolduğu için dünyada herhangi bir firma ilacı üretebilecek.Destek arayışları sonuçsuz kaldı
Şimdi gelelim “pişmanlık” bölümüne. Çünkü bu haberi dünyaya aylar önce Türk bilim insanları duyurabilir, belki de binlerce kişinin ölümü engellenebilirdi. Çünkü Moleküler Biyolog Uzm. Dr. Burak Berber, aylar önce Biyomedikal Mühendisi Doç Dr. Osman Doluca ile yaptıkları çalışmada antidepresan ilaçların Covid tedavisinde kullanılabileceğini ilk tespit eden bilim insanları olmuştu. 7 Ocak’ta Briefings in Bioinformatics dergisinde bilimsel makale olarak yayınlanan çalışmada Fluvoxamine’in de içinde olduğu antidepresan ilaçlarının virüsün çoğalmasına yol açan dhodh adındaki enzimi baskılayabileceği, bu şekilde bağışıklık tepkisinin kontrol altına alınmasında anahtar rol oynayabileceği anlatıldı. Makalede, antidepransaların ağrı seyir gösteren Covid-19 hastalarında etkili olacağı ortaya kondu. Ancak Türkiye’de bu çalışma hiçbir yankı bulmadığı ve ciddiye alınmadığı için klinik çalışmalar başlatılmadı. İlacın etkinliği incelenmedi. Oysa ki Brezilya’da geniş, ABD’de ise nispeten daha dar denek gruplarıyla ilacın Covid tedavisinde çok etkili olduğu anlaşıldı ve manşetlere çıktı.Araştırmanın mimarı Burak Berber: “Sağlık Bakanlığı ve TÜBİTAK’tan destek istedik, ilgilenmediler”
OKSİJEN: Fluvoxamine’in Covid tedavisinde kullanılabileceğine ilişkin ilk sonuçları Şubat’ta uluslararası bir hakemli bilimsel dergide Osman Doluca ile yayınlamıştınız. O araştırma sürecinden bahseder misiniz? BURAK BERBER: Pandeminin başında koronavirüsün neden ölümcül olduğunu araştırıyordum. Bu arada da başka ortak çalışmalarımız için bir molekül taraması yapıyordum. Bu esnada pek bilmediğim DHODH (dihydroorotate dehydrogenase) adlı bir enzime denk geldim. Bu enzimin etki mekanizmasını araştırdığımda Covid’e karşı çare olabileceğini düşündüm. Kişiler enfekte olduktan sonra akciğerlerinde oluşan doku hasarı ve devamında gerçekleşen sitokin fırtınası genel olarak ölümlerin temel sebebiydi. Özellikle yoğun bakımda yatan hastalarda bu duruma sık rastlanıyor. Bu enzim hem virüsün hücre içerisinde çoğalmasını sağlayan adenin timin gibi bazların hem de bağışıklık hücrelerinin sitokin üretimini kontrol ediyor. Bu nedenle bu enzimin baskılanmasının hem virüsün çoğalmasını hem de sitokin fırtınasını önleyebileceğini öngördüm. Bu durumu Osman Doluca hocam ile paylaştım ve ortak bir çalışma yapamaya karar verdik. 7 bin 900 FDA onaylı ve onay aşamasında olan ilaçları bu enzime karşı taradık.
