Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan pazartesi günü Vladimir Putin ile bir araya gelerek Rus lideri Moskova'nın Temmuz ayında çıktığı Karadeniz tahıl anlaşmasına yeniden katılmaya ikna etmeye çalışacak. İşte görüşmeye dair bilinmesi gereken bazı önemli noktalar:
Görüşme nerede olacak?
Rusya'nın güney kıyısındaki Soçi'de yapılacak görüşmeye dair açıklama, iki liderin ne zaman ve nerede bir araya geleceğine dair haftalardır süren spekülasyonların ardından geldi. Erdoğan daha önce Putin'in Ağustos ayında Türkiye'ye geleceğini söylemişti.
Rusya tahıl anlaşmasından neden ayrıldı?
Kremlin altı hafta önce tahıl anlaşmasını yenilemeyi reddetti. Temmuz 2022'de Birleşmiş Milletler ve Türkiye'nin aracılık ettiği anlaşma, Rusya'nın savaşına rağmen yaklaşık 36 milyon ton tahıl ve diğer emtiaların üç Ukrayna limanından güvenli bir şekilde çıkmasına izin verdi. Ancak Rusya, kendisinin gıda ve gübre ihracatının önündeki engelleri kaldırmayı vaat eden paralel bir anlaşmanın yerine getirilmediğini iddia ederek anlaşmadan çekildi. Moskova, geçen yıldan bu yana rekor miktarda buğday sevk etmiş olmasına rağmen, nakliye ve sigorta konusundaki kısıtlamaların tarımsal ticaretini engellediğinden şikayet etti.
Türkiye neden aracı oluyor?
Putin'in anlaşmadan çekilmesinden bu yana Erdoğan defalarca Afrika, Orta Doğu ve Asya'nın bazı bölgelerinde gıda krizini önlemeye yardımcı olan düzenlemeleri yenileme sözü verdi. Ukrayna ve Rusya, gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaç duyduğu buğday, arpa, ayçiçek yağı ve diğer ürünlerin başlıca tedarikçileri.
Erdoğan, Ukrayna'da 18 ay süren savaş sırasında Putin ile yakın ilişkilerini sürdürdü. Türkiye, işgalinin ardından Batı'nın Rusya'ya yönelik yaptırımlarına katılmadı ve Rusya'nın denizaşırı ticareti için ana ticaret ortağı oldu. Ancak NATO üyesi Türkiye, Ukrayna'ya silah göndererek, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski ile görüşerek ve Kiev'in NATO'ya katılma teklifini destekleyerek Ukrayna'yı da destekledi.
Rusya-Türkiye ilişkileri her zaman iyi değildi
Erdoğan Temmuz ayında beş Ukraynalı komutanın evlerine dönmelerine izin vererek Moskova'yı kızdırmıştı. Askerler Rusya tarafından yakalanmış ve savaş süresince orada kalmaları şartıyla Türkiye'ye teslim edilmişti. Her ikisi de yirmi yılı aşkın süredir iktidarda olan Putin ve Erdoğan'ın, 2016'da Erdoğan'a karşı başarısızlıkla sonuçlanan darbe girişiminin ardından Putin'in desteğini sunan ilk büyük lider olmasıyla gelişen yakın bir ilişki içinde oldukları söyleniyor.
Geleneksel rakipler olan Türkiye ve Rusya, ticaret seviyeleri yükseldikçe ve Türk Akımı doğalgaz boru hattı ve Türkiye'nin ilk nükleer santrali gibi ortak projelere giriştikçe daha da yakınlaştı. Ankara'nın Moskova ile ilişkileri Batılı müttefiklerini sık sık endişelendirdi. Rus yapımı hava savunma füzelerinin 2019'da satın alınması, Washington'ın Türkiye'yi ABD liderliğindeki F-35 hayalet savaş uçağı programından çıkarmasına yol açtı.
Enerji, savunma, diplomasi, turizm ve ticaret gibi alanlarda Rusya-Türkiye ilişkileri, iki ülkenin Suriye, Libya ve Dağlık Karabağ'daki çatışmalarda karşıt taraflarda yer almasına rağmen gelişti. Erdoğan'ın Mayıs ayında yeniden seçilmesinden bu yana Putin, başta merhum paralı asker şefi Yevgeni Prigojin Haziran ayında ilan ettiği kısa ömürlü silahlı isyan olmak üzere, daha az güvenilir görünmesine neden olabilecek iç sorunlarla karşı karşıya kaldı.
Rusya'nın talepleri neler?
Soçi zirvesi, Rusya ve Türkiye Dışişleri Bakanları arasında perşembe günü yapılan ve Rusya'nın Ukrayna'nın Karadeniz ihracatının yeniden başlaması için Batı'nın atması gereken adımların bir listesini verdiği görüşmelerin ardından kararlaştırıldı. Erdoğan Putin'in tutumuna sempati duyduğunu belirtti. Ayrıca Erdoğan, Temmuz ayında Putin'in Karadeniz anlaşması konusunda Batılı ülkelerden bazı beklentileri olduğunu ve bu ülkelerin bu konuda harekete geçmesinin çok önemli olduğunu söyledi.
BM Genel Sekreteri António Guterres geçtiğimiz günlerde Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov'a Rus ihracatının küresel pazarlara açılmasını ve Karadeniz girişiminin yeniden başlatılmasını amaçlayan somut öneriler gönderdi. Ancak Lavrov Moskova'nın mektuptan tatmin olmadığını söyledi. Türkiye'nin anlaşmayı yeniden canlandırmaya yönelik yoğun çabalarını anlatan Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, bunun Rusya'nın pozisyonunu ve taleplerini daha iyi anlamaya ve bunları karşılamaya çalışan bir süreç olduğunu aktardı. Fidan, "Mali işlemlerden sigortaya kadar pek çok konu var" diye ekledi.
