San Francisco'dan İstanbul'a, pandemi sırasında patlayan çevrimiçi teslimat şirketlerinin kurucuları servetlerinin yok oluşunu izliyor. Bloomberg Milyarderler Endeksi'ne göre bu patlama bilinen altı milyarder yarattı ve bunlardan dördü bu statülerini çoktan kaybetti. Aralarında Türkiye'den Getir, Amsterdam'dan Just Eat Takeaway.com ve Silikon Vadisi'nden Instacart ve DoorDash şirketlerinin kurucularının da bulunduğu bu grup toplamda 15 milyar dolardan fazla para kaybetti.
Yatırımcılar, tüketicilerin evde sıkışıp kaldığı pandemi sırasında gıda ve market dağıtım şirketlerine para yığdı. Şimdi dünya yeniden açıldı ve talep azaldı, şirketler önlerindeki zorlukları kabul ettikçe değerleri de düşmeye başladı. Lucerne İşletme Okulu'nda öğretim görevlisi olan Matthias Schu verdiği bir röportajda, "Yüksek yıllık istisnai büyüme oranlarının istisnai bir olgu olduğu ve yıllar boyunca aynı seviyede sürdürülemeyeceği gerçeği sadece sağduyudan bile anlaşılabilirdi" dedi.
Instacart, Eylül ayındaki ilk halka arzı öncesinde pandemiyi risk faktörleri arasında sıraladı. Temmuz ayında Just Eat Takeaway'den Jitse Groen, işletmenin talebin bir belirleyicisi olarak Covid trendlerine hala duyarlı olduğunu ve siparişlerin Covid vakalarındaki yeniden canlanma nedeniyle bir çeyrek arttığını söyledi. Ağustos ayında DoorDash'ten Tony Xu, pandemi sonrası e-ticaret ortamında çözülmesi gereken pek çok sorun olduğunu söyledi.
Talep azalsa da Getir büyüdü
Bloomberg tarafından yapılan ve Financial Times'ın Getir'in son finansman turunun şirketin değerini neredeyse yüzde 80 oranında düşürdüğünü belirten haberine dayandırılan analize göre pandemi sırasında 5 milyar dolarlık bir servet inşa eden Getir'den Nazım Salur, milyarder statüsünü kaybeden son kişi oldu. Son yıllarda pandemik kapanmalar azalsa ve talep yavaşlasa bile Getir büyümeye devam etti. 10 dakikalık teslimat süresiyle müşterilere hitap eden şirket, 2021'de 529 milyon dolar zarar bildirdikten sonra 2022'de Alman rakibi Gorillas Technologies'i satın almak için 1,2 milyar dolar harcadı.
| Şirket | Kurucu | Servetlerinin pandemideki zirvesi | Güncel servetleri |
| Just East Takeaway | Jitse Groen | 1 milyar 966 milyon | 283 milyon |
| Instacart | Apoorva Mehta | 3 milyar 576 milyon | 875 milyon |
| Getir | Nazım Salur | 5 milyar | 775 milyon |
| DoorDash | Andy Fang | 3 milyar 374 milyon | 1 milyar |
| DoorDash | Stanley Tang | 3 milyar 293 milyon | 1 milyar 248 milyon |
| DoorDash | Tony Xu | 3 milyar 287 milyon | 1 milyar 294 milyon |
Getir ayrıca ABD ve Batı Avrupa'ya da açıldı ancak bu yılın başlarında Avrupa'daki bazı ülkelerden çekildi. Salur Temmuz ayındaki bir personel toplantısında Türkiye pazarının şirketin tek kârlı birimi olduğunu söyledi. Ağustos ayında şirket, küresel işgücünün yüzde 10'undan fazlasını, yani yaklaşık 2 bin 500 çalışanı işten çıkaracağını açıkladı. Getir'den bir sözcü konuyla ilgili yorum yapmayı reddetti.
Hisse senetleri düştü
Mart 2021'de risk sermayedarları tarafından 39 milyar dolara kadar değer biçilen Instacart, 19 Eylül'de bu değerin yaklaşık dörtte biriyle halka açık olarak işlem görmeye başladı. Hisseler işlemin ilk gününde yüzde 12 artarak kurucu ortak Apoorva Mehta'ya 1,1 milyar dolarlık bir hisse verdi. Ancak bu noktaya 3,5 milyar dolarlık zirveden düştü.
Bu arada DoorDash'ten Andy Fang milyarder unvanını kaybederken, diğer kurucu ortaklar Xu ve Stanley Tang bu statüye zar zor tutunuyor. Yemek dağıtım şirketinin hisseleri Kasım 2021'de zirveye ulaştığından bu yana yüzde 60'tan fazla değer kaybetti. Bir diğer kurucu Just Eat Takeaway'den Groen, Ekim 2020'de neredeyse 2 milyar dolar servete sahipti ancak şirketin hisse fiyatı düştüğü için servetinin yüzde 85'i buharlaştı. DoorDash ve Just Eat Takeaway temsilcileri hesaplama hakkında yorum yapmayı reddederken, Instacart yorum taleplerine yanıt vermedi.
Aynı eğilim daha ucuz işletme maliyetlerine rağmen Hindistan ve Çin gibi gelişmekte olan pazarlarda da yaşanıyor. Hintli girişim Swiggy'nin değeri Mayıs ayında yarı yarıya düşerken, yerel rakibi Dunzo personeline ödeme yapmakta ve yeni fon bulmakta zorlanıyor. Çin'de, ABD'de listelenen Missfresh Ltd. operatörünün piyasa değeri Temmuz ayında Nasdaq'ın minimum 5 milyon dolar şartının altına düştü ve şirket listeden çıkarılmamak için mücadele ediyor.
