Suat Başar Çağlan
6 Nisan 2005, Londra. Chelsea-Bayern Münih Şampiyonlar Ligi çeyrek final ilk maçında Chelsea malzemecisi battal boy, tekerlekli bir çamaşır sepetini iterek soyunma odasından çıkıyor. Sepetin içinde özel biri var. İki maçlık cezasından dolayı, UEFA gözlemcilerine yakalanmamak için stada saatler öncesinden gelen José Mourinho’nun saklandığı sepetin kapağı, yaklaşan görevlilere avlanmamak için kapanıyor. Tehlike geçip de kapak açılınca içinden yüzü kıpkırmızı, nefes almakta zorlanan, klostrofobiden mustarip, dünyanın en pahalı ve “en iyi” hocası çıkıyor. Neyse ki kaçış öncesi konuşmasını yapmış: Chelsea 4-2 kazanıyor.Mourinho’nun iki sırrı
21. yüzyıl futbolunun en büyük anti-kahramanlarından Mourinho’nun yöntemleri çoğu zaman kuralların sınırını zorladı. Henüz Portekiz’de görev yaparken bir maçta kulübeden fırlayıp kontratağa çıkan rakip oyuncuyu formasından çektiği için sahadan atıldı; İngiltere’de bir sonraki rakibin idmanına gönderdiği casus yakalandı; Real Madrid’de Şampiyonlar Ligi son grup maçından önce bazı oyuncularından kasten sarı kart görmelerini istedi. Kariyeri boyunca iki karakter özelliğiyle öne çıktı: Birincisi, meslek etiğini doğru-yanlış kavramları yerine başarı-başarısızlık karşıtlığı üzerine kurdu ve sadece başarıya göre değerlendirilmek istedi. Yukarıdaki eğlenceli ama tartışmalı anekdotlar bu Makyavelci perspektifin yan ürünleriydi. İkincisi, gerçek ve hayali düşmanlar yaratarak negatif bir söylem inşa etti. Porto’da Avrupa’nın süper güçlerine isyan edip UEFA ve Şampiyonlar Ligi kupalarını kaldırdı. Chelsea’de Premier Lig’in müesses nizamına karşı ayaklandı; Inter’le Juventus ve Milan karşısında mazlumu oynadı. Real’e geldiğinde, geçmişte tercümanlık yaptığı Barcelona’nın kimliğine topyekûn savaş açtı. Gerçekte Porto ülkenin en büyük iki takımından biriydi, Chelsea Avrupa’nın ilk büyük “sonradan görme” kulübüydü, Inter Serie A’da hanedanlık kurmuştu, Real Madrid ise tarihin en başarılı takımıydı; ama Mourinho’nun retoriği gerçekte olduğundan daha zayıf görünmek üzerine kuruluydu.
Bu söylemi müthiş bir taktik ve motivasyon becerisiyle birleştirdi. Oyuncuları mağdur veya mazlum olduklarına inandırıp, fazlaca adanmışlık gerektiren oyun stilini en üst seviyede uygulattı. Ama başarı gelmemeye başlayınca, zayıflık iddiası da anlamını yitirdi ve düşüş başladı. 10 yıldan fazla süren başarı zincirinin kopması sadece Tottenham’ın başarısızlık geleneğine bağlı değildi. “Piyanistler piyano etrafında koşmaz”
Tottenham iki hafta önce öne geçtiği maçta Manchester United’a 1-3 yenildi. Basın toplantısında, skor avantajını korumakla tanınan Mourinho’ya bu sezon çokça tekrarlanan senaryonun sebebi sorulunca cevabı, “Hoca aynı, oyuncular farklı” şeklinde oldu. Bu yanıt ayrılış sürecini hızlandırdı ve 25 Nisan’da Manchester City karşısında Lig Kupası Finaline çıkamadan kovuldu. 20 yıldır ilk kez bir kulüpte kupa kazanamamıştı. Ciddi taktik ve teknik zaafları vardı. Tottenham kadrosu hocanın aradığı savunma-hücum dengesinden yoksundu, fakat bugün hâkim olan “topsuz oyunu” en iyi uygulayan (2010 Şampiyonlar Ligi Inter-Barcelona yarı final eşleşmesi) ve her antrenmana topu dâhil ederek çığır açan, “Bir piyanist daha iyi piyano çalabilmek için piyanonun etrafında tur atmaz, şınav çekmez” diyen zaten kendisiydi. Dolayısıyla hâlâ başarabilirdi. Mourinho’nun yanıtı farklı bir amaca sahip olsa da daha derin bir gerçeği ele veriyordu. Gerçekten de oyuncular değişiyordu; hoca ise aynı kalmış, eskimişti. Üstelik basının, taraftarın gözündeki yıpranma payı değildi bu. Y-Z kuşağı yeni futbolcu tipi çabuk sıkılıyor, kolektif hedeflerden çok bireyselliğe önem veriyordu ve otoriteyi dinleme konusunda eskilerin sadakatinden yoksundu. Savaş anlatısının motivasyon gücü azalmıştı. Mourinho zekasını ve karizmasını pozitiflikle besleyemedi. 58 yaşındaki hoca için kendisini zirveye taşımış metotlardan vazgeçmek kolay değildi.Şablonlar iflas etti
Ancak bu gidişi tersine çevirmenin başka yolu yok gibi. Aksi halde olumsuz ruh hali hem kendisini hem de çalıştığı takımları değersizleştiriyor. Çözüm çok yakınında olabilir. Kariyeri boyunca alametifarikası “başarı şablonları” sunmak oldu. Porto’nun başında mali açıdan zayıf bir ekibin yapabileceklerini göstererek birçoklarına ilham verdi. Yerel ligin zayıflığını Avrupa maçlarına ekstra hazırlık fırsatına çevirdi. Chelsea’de yarattığı “yıldız hoca” kavramı, kıta futbolunu bugün de domine etmeyi sürdürüyor. Inter’de taktik sadakatin daha modern ve ileri görülen hücum futbolunu yenebileceğini gösterdi. Bunları futbolculuk geçmişi olmadan yapabilmesi ise imajını daha da güçlendirdi. Mourinho’nun gemisi şimdilik karaya oturmuş görünüyor. Ancak yeni bir kulüpte yeni bir kupayla işler değişebilir. O gün geldiğinde futbol edebiyatına hikâyeleriyle katkı vermeyi sürdüreceğine şüphe yok.Türkiye’den tazminat vakaları
