Elektrikli araç üreticisi Tesla, uzay mekiği ve roket üreticisi SpaceX ve sosyal medya platformu X'in sahibi ABD'li milyarder iş insanı Elon Musk, son iki aydır X platformunda en az iki düzine paylaşımında aşırı sağcı Almanya için Alternatif Partisi'ni (AfD) destekledi, partinin lideriyle röportaj yaptı ve X'teki 219 milyon takipçisine, AfD'nin Almanya'nın tek umudu olduğunu söyledi.
Ancak Musk'ın AfD'ye desteği, Reuters'ın söz konusu paylaşımlar ve anket verileriyle ilgili incelemesine ve siyasi analistlere göre partinin 23 Şubat seçimlerinde aldığı şaşırtıcı sonuçta çok az rol oynadı.
"Avrupa'da aşırı sağı destekleyen Musk'ın uzun vadeli bir hedefi olabilir"
Ancak bu durum Musk'ı yıldırmış görünmüyor, Avrupa genelinde aşırı sağcılara desteğini sürdürüyor. Musk'ın bu hamlesinin şimdiye kadar en belirgin etkisi Tesla markasına verilen zarar gibi görünse de, analistler Musk'ın iş imparatorluğu için daha uzun vadeli bir hedefi olabileceğini söylüyor: Teknolojik yenilikleri engellediğini düşündüğü düzenlemeleri azaltabilecek siyasi partileri desteklemek. Musk ve Tesla, Reuters'ın bu konudaki yorum talebine yanıt vermedi.
Almanya'nın iç istihbarat servisi tarafından şüpheli bir aşırılıkçı grup olarak sınıflandırılan AfD, ülkenin Nazi geçmişi nedeniyle aşırı sağın geleneksel olarak taşıdığı damgaya rağmen, geçen ayki seçimlerden sonra artık Almanya'nın en büyük muhalefet partisi. Partinin üst düzey politikacılarından biri, Nazilerin ana paramiliter gücü olan SS'nin "hepsinin suçlu olmadığını" savunduktan sonra geçen yıl istifa etmek zorunda kalmıştı. Musk, AfD lideri Alice Weidel ile yaptığı röportajı 9 Ocak'ta X'te yayımladı. AfD'nin artan popülaritesi, popülist aşırı sağ partilerin on yıllardır büyük kazanımlar elde etmesiyle Avrupa'da yayılan bir fenomeni gösteriyor.
Bir zamanlar siyaset dünyasının kıyısında yer alan bu partiler, artık İtalya, Hollanda, Macaristan, Slovakya, Finlandiya ve Hırvatistan'da iktidarda ya da iktidarı paylaşıyor. Aşırı sağcılar İsveç, Avusturya ve şimdi de Almanya parlamentolarındaki en büyük veya ikinci büyük parti, Fransa'daki anketlerde de hızla yükseliyorlar. Aşırı sağa verilen destek Romanya, Belçika, İspanya ve Portekiz'de de arttı.
Trump'ın kazanmasının ardından Avrupa siyasetine odaklandı
Yüksek göç, ekonomik durgunluk ve ifade özgürlüğüne ilişkin algılanan kısıtlamalar onları cesaretlendirdi; bunların hepsi Musk'ın X gönderilerinde vurguladığı sorunlar. Reuters'ın 20 binden fazla gönderisini ve paylaşımını mercek altına aldığı bir incelemeye göre, Kasım ayında Başkan Donald Trump'ın Beyaz Saray'ı geri kazanmasına yardım etmesinden bu yana Musk'ın paylaşımları giderek daha fazla Avrupa siyasetine odaklanıyor. Musk, X'i İngiltere, İtalya ve Romanya'daki sağcı figürleri desteklemek için kullanırken, siyasi liderlere ve üst düzey AB yetkililerine hakaret yağdırıyor.
Seçim sonuçlarına etkisi sınırlı kaldı
Musk, AfD'ye ilk olarak 20 Aralık'ta desteğini açıkladı. Reuters anketine göre parti o dönemde yüzde 19,3 oy alıyordu. 23 Şubat seçimlerinde ise oyların yüzde 20.8'ini aldı. Reuters'ın görüş aldığı üç siyasi analiste göre Musk'ın bu sonuca etkisi sınırlı kaldı.
Analistler, seçim öncesinde Orta Doğu ve Afganistan'dan olduğu düşünülen kişiler tarafından Almanya'da gerçekleştirilen üç şiddet saldırısının, göçmenlerin toplu olarak sınır dışı edilmesini isteyen AfD'yi güçlendirmiş ve oylarının 1.5 puan artmasını sağlamış olabileceğini belirtti.
"AfD'nin biraz daha havalı ve yenilikçi görünmesine yardımcı oldu"
Ancak analistlerden ikisi Musk'ın partinin bazı seçmenler, özellikle de genç seçmenler arasındaki çekiciliğini artırdığını ve bunun bir sonraki seçimdeki performansını artırabileceğini söyledi. Almanya'daki WHU - Otto Beisheim İşletme Okulu'nda strateji ve pazarlama başkanı olan Martin Fassnacht, "Musk, AfD'nin biraz daha havalı ve yenilikçi görünmesine yardımcı oldu" dedi.
Tesla'nın Avrupa'daki satışlarında çarpıcı düşüş
Musk'ın aşırı sağcı tezahüratları arasında Tesla'nın Avrupa'daki satışları Ocak ayında bir yıl öncesine yüzde 45 düşerken, rakiplerinin satışları yüzde 37 arttı. Şubat ayına ait erken Avrupa satış rakamları bu düşüşün devam ettiğini gösteriyor. Dört kurumsal araç filosu yöneticisi, Reuters'a Tesla'nın filolarındaki payının sabit kaldığını veya azaldığını, bunun da önümüzdeki zor zamanların habercisi olduğunu söyledi.
İngiltere'de Reform'u destekledi, İtalya'da Meloni ile yakın ilişkiler geliştirdi
2024'ün başından bu yana X'teki paylaşımları ve yeniden paylaşımları incelendiğinde, Trump'ın Kasım ayında çeyrek milyar dolardan fazla kampanya bağışıyla Beyaz Saray'ı geri kazanmasına yardımcı olduktan sonra Musk'ın odağının Avrupa'ya kaydığını ortaya koyuyor.
Elon Musk, İngiltere'de Başbakan Keir Starmer'a saldırdı, hapisteki aşırı sağcı bir aktivistin serbest bırakılması çağrısında bulundu. Göçü azaltma ve iklim değişikliği hedeflerinden vazgeçme vaatleri Trump'ınkilerle örtüşen sağcı popülist bir parti olan Reform'u destekledi.
İtalya'da Musk, Başbakan Giorgia Meloni ile yakın ilişkiler geliştirdi. Her ikisi de Batı ülkelerindeki göç ve azalan doğum oranları konusunda endişelerini dile getirdi. Meloni yakın zamanda Musk'ı "değerli bir dahi" olarak adlandırdı.
"Musk'ın bir ülkeyi altüst edebilmesi o kadar da olasılık dışı değil"
London School of Economics'te medya ve iletişim düzenlemesi ve politikası uzmanı olan Damian Tambini, X gibi ABD teknoloji platformlarının Avrupa'daki kamuoyunu şekillendirmek için "muazzam bir güce" sahip olduğunu söyledi. Tambini, "(Musk'ın) bir ülkeyi politik olarak altüst edebilmesi o kadar da olasılık dışı değil. Bu da AB içinde tamamen farklı bir güç dengesi yaratacaktır" dedi. Aşırı sağ hükümetlerin zaten bölünmüş olan 27 ülkeden oluşan blokta daha fazla nüfuz kazanacağı yorumunda bulunan Tambini, bu hükümetlerin Musk'ın beğenmediği düzenlemeleri geri almasına veya zayıflatmasına yardımcı olabileceğini söyledi.
Trump'ın ABD federal iş gücünün boyutunu azaltma çabalarına öncülük eden Musk, Avrupa iş düzenlemelerini kamuoyunda eleştirerek, bunların büyüme için kötü ve bir tür sansür olduğunu söyledi.
X, sosyal platformlardaki yasadışı içeriklerin denetlemesini sağlamayı amaçlayan yeni bir Avrupa yasasının potansiyel ihlalleri nedeniyle bir yıldan uzun süredir AB tarafından soruşturma altında. Karar hala beklemede. AB'nin Dijital Hizmetler Yasası uyarınca, X yasadışı içerik ve dezenformasyonla mücadele etmediği veya şeffaflık kurallarına uymadığı için yıllık küresel gelirinin yüzde 6'sı oranında para cezasıyla karşı karşıya kalabilir. Dava, AB'nin yasadışı içerik ve dezenformasyonla mücadele etmeye çalışırken Amerikan sosyal medya şirketlerine kurallar uygulama yeteneğinin önemli bir testi.
Musk'ın platformuyla ilgili olarak Avrupa'da düzenleyici endişelere dair başka işaretler de oldu. 7 Şubat'ta bir Alman mahkemesi, X'in araştırmacıların AB yasaları uyarınca platformda seçimleri etkileyen bilgilerin yayılmasını izlemelerine olanak tanıyan bilgileri yayınlaması gerektiğine karar verdi. Aynı gün, Fransız savcılar, X'in söylemi manipüle etmek için algoritmalarını çarpıttığı iddialarını araştırdıklarını söyledi.
Ocak ayında Musk, Tesla'nın "Tam Otonom Sürüş" teknolojisi için onay almayı tartışırken Avrupa'nın düzenlemelerinden şikayet etti. Görüşmede "Şu şaka var: Amerika yenilik yapıyor; Avrupa düzenliyor," dedi. "Şöyle bir şey: 'Arkadaşlar, sahada çok fazla hakem var.'"
"Asıl gündem, ABD'yi gelecek yüzyılın en büyük gücü yapmak"
Teknoloji devlerinin siyasete etkisi konusunda çalışmalarıyla tanınan Fransız siyaset bilimci Asma Mhalla'ya göre, Avrupa hükümetleri Musk'ın "aşırı sağcı bir rock yıldızı" olarak artan statüsünden endişe duyuyor. Musk'ın asıl amacının Avrupa düzenlemelerini zayıflatmak ve özellikle Trump'ın kıdemli danışmanı olarak oynadığı rol göz önüne alındığında ABD'nin gücünü artırmak olabileceği şüphesini dile getiren Mhalla, "Asıl gündem, ABD'yi gelecek yüzyılın en büyük gücü yapmak" diyor.
"Bunu daha büyük iyilik için yapıyor"
Beyaz Saray, Musk'ın Amerika'nın Avrupa politikasındaki rolü hakkında yorum yapmayı reddetti.
Cumhuriyetçi göçmenler için bir destek ağı olan Republicans Overseas UK'nin başkanı Greg Swenson, külfetli Avrupa düzenlemelerini ortadan kaldırmak için mücadele etmenin sadece Musk'ın değil tüm işletmelerin işine yarayacağını söyledi ve ekledi, "Bunu daha büyük iyilik için yapıyor".
Reuters'ın gönderilerine ilişkin incelemesinde, Musk'ın Avrupa'yı eleştirirken, yanlış ve manipülatif bilgi yayanları desteklediği, kendisini etiketleyen anonim hesaplar da dahil olmak üzere, X hakkında doğrulanmamış bilgiler paylaştığı görüldü.
Reuters'ın incelemesine göre, Musk'ın gönderilerinin çoğu kitlesel göç ve ifade özgürlüğü kısıtlamaları olarak tasvir ettiği şeylerle ilgili. Ayrıca Avrupa'nın azalan doğum oranlarını ve trans bireylere tanınan hakları eleştiriyor. Genellikle geleneksel medyayı, politikacıları ve akademisyenleri atlayarak, küçük bir aşırı sağcı hesap ekosistemini güçlendirmeyi tercih ediyor.
Bu tür hesaplardan biri, gazeteci ve siyasi yorumcu Peter Imanuelsen tarafından yönetilen PeterSweden7. Imanuelsen, El Kaide'nin 11 Eylül 2001'de Amerika'ya yaptığı saldırıları içeriden bir iş ve Ay'a inişleri sahte olarak tanımlayan bir isim. Musk, Imanuelsen'in yanıltıcı gönderilerinden en az yarım düzine kadarını destekledi.
Ocak ayında, Imanuelsen'in bir kişinin Facebook gönderisi nedeniyle 20 ay hapis cezasına çarptırıldığı iddiasını, söz konusu gönderinin insanları mültecilerin kaldığı bir otele saldırmaya çağırdığını açıklamadan yeniden paylaştı. Imanuelsen, Reuters'a tüm ayrıntılı bilgilerin tek bir gönderide yer almasının mümkün olmadığını ve artık komplo teorilerine inanmadığını söyledi.
Musk'ın Avrupa sorunları hakkında düzenli olarak etkileşimde bulunduğu bir diğer hesap ise gerçek adı Stephen Yaxley-Lennon olan dolandırıcılık ve saldırı suçlarından hüküm giymiş sağcı kışkırtıcı Tommy Robinson. Robinson şu anda Londra mahkemesi emrine karşı geldiği için hapiste. Musk, Robinson'ın serbest bırakılmasını talep etti ve onun "siyasi tutuklu" olduğu yönündeki yanlış iddiayı yeniden paylaştı; Robinson'ın hesabı ise 20 Ocak tarihli gönderisinde Musk'ın Robinson'ın hukuki masraflarının bir kısmını ödediğini söyledi.
"Bu hesapları savaşın piyadeleri olarak görüyor"
Washington Üniversitesi'nde Musk'ın sosyal medya ağlarını inceleyen Mert Can Bayar, Musk için bu tür hesapların sahiplerinin, sağın kısıtlayıcı sol görüşlü politikacılar ile sağ görüşlü ifade özgürlüğü savunucuları arasındaki bir savaş olarak çerçevelediği şeyin potansiyel piyadeleri olduğu görüşünde.
Musk'ın Avrupa siyaseti üzerindeki etkisi belirsiz olsa da, aktivizminin Tesla'ya zarar verdiği görülüyor. Tesla'nın satışları 2024'te yüzde 10,8'lik bir düşüşün ardından Avrupa'da zorlanıyor. Bu dönemde pazar yalnızca yüzde 1,3 düşüşteydi.
Elektrikli araç inceleme sitesi Electrifying.com tarafından Ocak ayı sonlarında yapılan bir anket, elektrikli araç sahibi olan veya bir tane satın almayı düşünen İngilizlerin yüzde 59'unun Musk yüzünden Tesla satın almayacağını ortaya koydu. X'te #teslatakedown ve #swasticars etiketleri altında bir Tesla karşıtı kampanya yürütülüyor.
"Tesla'mı seviyorum ama Musk'ın politikalarıyla ilişkilendirilmek istemiyorum"
Musk'ın görüşleri Tesla'nın baş ağrılarına ekleniyor. Tesla, Model Y'sini 2020'de piyasaya sürdüğünde, Britanya'da yalnızca 25 ana akım elektrikli araç modeli vardı. Bugün, Çinli markaların pazarı yeni ve daha uygun fiyatlı elektrikli araçlarla doldurmasıyla bu sayı 133'e çıktı. Avrupa'nın en büyük araç kiralama şirketlerinden biri olan Ayvens'in CEO'su Tim Albertsen, "Onları henüz gözden çıkarmam ama daha taze bir şeye ihtiyaçları var" dedi. Musk'ın görüşlerinin satışlar üzerindeki etkisini tartışmayı reddetti ancak Tesla'nın model "dizisinin oldukça zayıf" olduğunu söyledi.
İngiltere'de bir iletişim ve pazar istihbaratı şirketi işleten Ben Kilbey, üç yıldır bir Model Y'ye sahip ancak Musk yüzünden ondan kurtuluyor. Kilbey, Tesla'mı seviyorum, teknolojiyi seviyorum. Ancak Musk'ın politikaları veya açıklamalarıyla ilişkilendirilmek istemiyorum" diyor.
