Ukrayna askeri istihbaratı (HUR), Rusya’nın Ermenistan’daki askeri varlığını artırdığına dair yeni iddialar ortaya attı. Kiev’den yapılan açıklamada, Moskova’nın Güney Kafkasya’da etkisini genişletmek amacıyla Ermenistan’ın Gümrü kentindeki askeri üste konuşlu birliklerini güçlendirdiği söyleniyor.
HUR’un söz konusu açıklaması, Erivan’ın iki gün önce aynı iddiaları kesin bir dille yalanlamasının ardından geldi. Ukrayna istihbaratı, bu kez Rus ordusunun Ermenistan’daki birliklerini takviye etmeyi öngören bir emre ilişkin olduğunu iddia ettiği bir belgeyi kamuoyuyla paylaştı.
“Acil ikmal için personel seçimi”
5 Temmuz’da yayımlanan açıklamada, “Telgrafta, Rus Silahlı Kuvvetleri’nin Güney Askeri Bölgesi’ne bağlı 8., 18., 49. ve 58. birleşik orduların personeli arasından seçilecek askerlerle birliklerin acilen ikmal edilmesine yönelik adımlar sıralanıyor” ifadelerine yer verildi.
Ermenistan Dışişleri Bakanlığı ise aynı gün yaptığı açıklamada, Ukrayna’nın iddialarını “asılsız” olarak nitelendirerek reddetmişti.
Gümrü’nün stratejik önemi
Ermenistan’ın kuzeybatısında, başkent Erivan’a yaklaşık 100 kilometre uzaklıkta bulunan Gümrü, 100 binden fazla nüfusuyla ülkenin ikinci büyük kenti. Kent, Türkiye sınırına yalnızca 3,5 kilometre mesafede yer alması nedeniyle stratejik bir konuma sahip.
Rusya ve Ermenistan, 1990’lı yıllarda imzalanan anlaşmayla 102. Askeri Üssü’nü Gümrü’de kurmuştu. Bu üs, Rus askerlerinin Türkiye sınırını koruması ve olası bir Azerbaycan saldırısında Karabağ bölgesine hızlıca müdahale edebilmesi için stratejik bir merkez olarak planlanmıştı.
Ancak 2023’te Azerbaycan’ın Karabağ’daki hızlı askeri harekâtıyla bölgenin tamamen Bakü’nün kontrolüne geçmesi, dengeleri değiştirdi.
2024’te ise Erivan-Moskova ilişkilerinde bir başka önemli kırılma yaşandı. Ermenistan, Kremlin öncülüğündeki Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’ndeki (CSTO) üyeliğini daha önce görülmemiş bir adımla dondurdu. Bu hamle, Erivan’ın Moskova’ya karşı mesafesini artırdığının güçlü bir işareti olarak yorumlanıyor.
Moscow Times'da 20 Mart'ta yayınlanan haber
Gümrü askeri üssü Rusya için bir askeri üsten daha fazlası, Kafkaslardaki nüfusunu artırmak için en kritik konumlardan biri olarak görülüyor. Ukrayna'nın sızdırdığı askeri belgelerden aylar önce Mart ayında Moscow Times 'Gümrü Üssü yok olma tehlikesiyle karşı karşıya' başlıklı bir haber yayınladı.
Moscow Times'da yayınlanan haberin içeriği şöyle:
Rusya’nın bundan yaklaşık iki yüzyıl önce, Ermenistan’ın bugün ikinci büyük şehri olan Gümrü'nün tozlu tepelerinde kurduğu askeri üs, Çarlık İmparatorluğu’nun sınırlarını koruyan bir ileri karakol niteliğindeydi. O dönem olduğu gibi bugün de bu üs stratejik bir öneme sahip.
Bir tarafta siyah taş binalarıyla Gümrü şehri, diğer tarafta ise sadece birkaç kilometre ötede Türkiye sınırı.
On yıllar boyunca Türkiye’ye olan yakınlık, Ermenilerin Rus askeri varlığını memnuniyetle karşılamasına neden oldu. Ancak jeopolitik dengeler hızla değişiyor.
Özellikle son yıllarda Azerbaycan’la yaşanan çatışmalarda Rusya’nın pasif kaldığı algısıyla Ermeniler, tarihi müttefiklerine karşı derin bir güvensizlik duymaya başladı.
Gerilimlerin adresi
Ancak üs, neredeyse var olduğu günden bu yana yerel halkla ilişkilerde ciddi gerilimlere neden olan olaylara da sahne oldu.
1999’da iki Rus askeri, yerel bir pazarda ateş açarak iki kişiyi öldürdü. 2013’te, komşu bir kasabada iki çocuk, bir tarlada buldukları eğitim mühimmatının patlaması sonucu hayatını kaybetti.
En çok yankı uyandıran olay ise 2015’te meydana geldi. Üsten firar eden bir Rus askeri, Gümrü'de Avetisyan ailesinden yedi kişiyi öldürdü. Olay, şehirde büyük öfkeye yol açtı. Protestocular, katilin Ermeni makamlarına teslim edilmesini talep etti. Asker, Ermeni mahkemelerinde yargılandı ve 2016’da müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Ancak 2017’de Rusya’ya iade edildi ve o günden bu yana akıbeti hakkında bilgi verilmedi.
Belirsiz bir gelecek
Erivan yönetimi, Ocak ayında yaptığı bir açıklamada üssün kapatılmasının “şu an için gündemde olmadığını” belirtti. Avrupa yanlısı “Cumhuriyet İçin” partisinin lideri Arman Babajanyan, partisinin gelecek seçimlerde güç kazanması halinde üssün kaldırılması için çalışacaklarını söyledi:
“Bu üs, sadece Ermenistan’ın Türkiye ile ilişkilerini normalleştirmesine engel değil; aynı zamanda ülkenin bölgesel diplomasi alanında bağımsızlık kazanmasının önünde de büyük bir bariyer.” değerlendirmesinde bulundu.
Fakat bu üssün kapatılması yakın gelecekte mümkün gözükmüyor. 2010’da imzalanan anlaşmaya göre üssün kira süresi 2044’e kadar uzatılmış durumda. Ermenistan kaynakları 2026’daki seçimlerden önce üssün kapatılmasının söz konusu olmadığını düşünüyor.
Kaynak: Gazete Oksijen
