Fransız vatandaşı Cezayir kökenli bir gencin polis tarafından öldürülmesinin üzerinden bir hafta geçti ve şiddetli protestolar Fransa'nın büyük bir bölümünde sürüyor. Ayaklanmalar, ülke genelinde altta yatan ırksal gerilimleri ve eşitsizlikleri ortaya çıkardı.
Irksal eşitsizliğin gerçek boyutlarını ve etkilerini anlamak kolay değil çünkü en azından kağıt üzerinde Fransa resmi olarak ten rengi ayırt etmiyor. Nazi işgalinden kalma bir alışkanlıkla, nüfus sayımı da dahil olmak üzere resmi anketlerde ırk ya da din hakkında soru sorulması yasaklanmıştır. Veriye dayalı politikalarla yönlendirilen bir dünyada, bu durum toplumdaki eşitsizliklerin gerçek boyutunu gizliyor.
Yaklaşık 6 milyon kişi yabancı kökenli
Tahminler, nüfusun yüzde 10 ila 15'inin beyaz olmayan bir kökenden geldiği yönünde. Devlet tarafından toplanan resmi veriler, nüfusun yaklaşık yüzde 10,5'inin ya da 6,9 milyon kişinin Fransa dışında doğduğunu ve bunların beş milyonunun çoğunlukla Afrika kökenli olduğunu göstermektedir. Peki elimizdeki verilerden ne çıkarabiliriz?
Temsil oranları çok düşük
Fransa, Almanya ve Birleşik Krallık'taki yüzde 11'lik orana kıyasla azınlık kökenli parlamenterlerin sadece yüzde altısı ile siyasi temsilde Kuzey Avrupa'nın geri kalanının gerisinde kalmaktadır. Birleşik Krallık'taki dört büyük devlet makamının (başbakanlık, maliye bakanlığı, dışişleri bakanlığı ve içişleri bakanlığı) Fransa'daki dört muadilinden hiçbiri azınlık etnik kökenli bir kişi tarafından üstlenilmedi; oysa Birleşik Krallık'ta biri hariç hepsi azınlıklar tarafından üstleniliyor.
Fransa'nın son yıllarda ihraç ettiği en başarılı iki sinema filmi La Haine ve The Intouchables Fransa'daki azınlıkların karşılaştığı eşitsizlikleri ele alırken, film endüstrisi modern Fransa'yı temsil etmemekle eleştiriliyor. Bir analize göre, tek bir yıl içinde Fransız filmlerinde başrollerin yüzde 13'ünde azınlıklar oynarken, BBC tarafından üretilen filmlerde bu oran yüzde 17 civarındaydı.
Sözlü tacize maruz kalıyorlar
Bu durum, neredeyse dörtte üçü beyaz olmayan Fransız milli futbol takımıyla tezat oluşturuyor ve takımı Avrupa'nın en çeşitliliğe sahip takımlarından biri haline getiriyor. Ancak 1998 ve 2018'de Dünya Kupası'nı kazanmalarını da içeren son zaferlerinden sonra geçen yıl Dünya Kupası finalinde Arjantin'e kaybetmelerinin ardından takıma yönelik ırkçı taciz selini durdurmadı. 2019 yılında Fransız hükümetinin ayrımcılıkla mücadele kurumu tarafından yaptırılan bir anket, Müslümanların yüzde 42'sinin ayrımcılığa maruz kaldığını düşündüğünü ve bu durumun en çok işyeri ve konutlarda kendini gösterdiğini ortaya koydu.
Siyah Fransızları temsil eden bir grup tarafından yapılan daha yakın tarihli bir araştırma, bu topluluğun yüzde 91'inin bir noktada ayrımcılığa uğradığını hissettiğini belirtti. Ankete katılanların neredeyse yarısı çalışmadan sonraki bir yıl içinde bir tür sözlü tacize maruz kaldıklarını söylediler.
Son yarım on yılda Fransa'da nefret suçlarında, özellikle de İslamofobide keskin bir artış yaşandı. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'na göre, Almanya ve İspanya'da 2017'den bu yana polise yansıyan nefret suçları yaklaşık yüzde 30 artarken, Fransa'da iki kattan fazla arttı. 2021'de kaydedilen 3 bin 443 vaka büyük olasılıkla çok düşük bir rakam; birkaç yıl önce Fransa İçişleri Bakanlığı gerçek nefret suçu vakalarının yılda 700 bine kadar çıkabileceğini öne sürdü. Fransa aykırı bir örnek değil. Birleşik Krallık'ta da benzer tahminler mevcut ve fiziksel saldırıya maruz kalan azınlıkların oranı neredeyse aynı.
Polis tacizi, hem Müslümanların hem de siyahların karşılaştığı en yaygın ayrımcılık biçimlerinden biri olarak sıralandı. Geçtiğimiz yıl altı insan hakları grubu, kimlik kontrollerinde azınlıkların orantısız bir şekilde hedef alındığı gerekçesiyle Fransız devletine karşı toplu dava açtı. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi de bu yılın başlarında benzer endişeleri dile getirdi.
Veri eksikliği sorunun gerçek boyutunu ortaya koymanın zor olduğu anlamına gelse de bazı kuruluşlar bunu denedi. Open Society Justice Initiative tarafından hazırlanan bir rapor, Paris'in bazı bölgelerinde siyahların beyazlara kıyasla 12 kat daha fazla durdurulduğunu ortaya koydu. Araplar için bu fark, izlenen bir yerde 15 kata kadar çıktı. Yine, bu orantısızlık sadece Fransa'ya özgü değildir. Londra'da siyahların durdurulma olasılığı dört kat daha fazla.
Ekonomik veriler
Analizimiz, istatistik kurumu tarafından açıklanan verilere göre Fransa'da yabancıların oranının en yüksek olduğu bölgelerin aynı zamanda en yüksek yoksulluk oranlarını yaşayan bölgeler olduğunu gösteriyor. Göçmenlerin nüfusun yüzde 25'inden fazlasını oluşturduğu yerlerde yoksulluk oranı yüzde 17'ye ulaşırken, daha az göçmenin bulunduğu bölgelerde bu oran yüzde 12'dir.
Göçmenlerin Fransa doğumlu vatandaşlara kıyasla el emeği gerektiren işlerde çalışma ihtimalinin iki kat daha fazla olması bu durumu kısmen açıklamaya yardımcı olabilir. Ancak istatistik kurumu, her iki grubun da benzer oranlarda üst düzey yönetici pozisyonlarında çalıştığını belirtiyor. Göçmen verilerini kullanmak, ırk ya da dinle ilgili ayrıntıların eksikliğinden dolayı kusurlu olsa da yönetici pozisyonundaki göçmenlerin çoğu Almanya ya da İspanya gibi Avrupa'nın zengin ülkelerinden geliyor.
