İstanbul ya da Ankara'da insanlar arasındaki bir sohbetin lokanta ve marketlere dönmesi uzun sürmüyor. Ancak bugünlerde insanlar yiyecekler hakkında pek konuşmuyor, sadece fiyatlar hakkında konuşuyor. Türkiye, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın ne pahasına olursa olsun büyümeyi tercih ederek alışılagelmiş ekonomik politikaları terk etmesi nedeniyle son yıllarda dünyanın en yüksek enflasyonlarından birine sahip oldu. Erdoğan'ın yeni bir seçim zaferiyle iktidarını pekiştirmesinin üzerinden bir yıldan biraz fazla bir süre geçtikten sonra gerçekleşen U dönüşü politikası, Türk Lirası'nın düşmesiyle kaçan yabancı yatırımcıların bir kısmını geri çekmeye yardımcı oluyor.
Gelişmekte olan piyasalardaki her büyük geri dönüş hikayesinin kaçınılmaz olarak bir de ters yüzü vardır. Yetkililerin en kötünün geride kaldığı yönündeki açıklamalarına rağmen, birçok vatandaş hane halkı enflasyonun daha da hızlanacağını ve borçlanma maliyetlerinin artacağını düşünüyor. Erdoğan ve onu izleyen hükümetler yirmi yılı aşkın bir süredir milyonlarca insanı yoksulluktan kurtarıp orta sınıfa yükseltti. Şu an riskli olan ise kredi patlamasından faydalanan vatandaşların, 1 trilyon dolarlık ekonominin kritik bir noktada darbe almasına neden olacak kadar sıkışması.
Emekliler ek gelir için çalışıyor
Enflasyon mayıs ayında bir yıl öncesine göre neredeyse yüzde 76'ya yükseldi. Merkez Bankası fiyat artış hızının yıl sonuna kadar bunun yarısı kadar olacağını öngörüyor ancak Türkler bu iyimserliği paylaşmıyor. Gıda fiyatları 2022 yılının başından bu yana yıllık bazda yüzde 50'den fazla artıyor. Elif Bulut, seçim öncesi bir hediye olarak erken emekli olmasına izin verilen milyonlarca Türk'ten biri. Bir dekorasyon firmasında sekreterlik yaparak ek gelir kazanan 54 yaşındaki Bulut, artık kendisini 'hasarlı' olarak adlandırıyor. Günde 10 saat çalışarak asgari ücretin biraz üzerinde para kazanıyor ve artan fiyatlara ayak uydurmaya çalışıyor.
"Acı ilacı yutmak zorunda kalan biziz"
Başkent Ankara'da yaşayan Bulut, "Acı ilacı yutmak zorunda kalanlar bizleriz. Ekonominin sözde düzeldiğine dair yalanlara inanmıyorum. Bunu hiçbir şekilde hissetmiyorum. Belki yabancı yatırımcılar hissediyordur" diye konuştu. Daha sıkı para ve maliye politikaları, Türk hisse senetleri ve tahvillerindeki rönesansı sürdürmek için kritik önem taşıyor. Gösterge hisse senedi endeksi, Erdoğan'ın geçen Mayıs ayında yeniden seçilmesinden bu yana dolar bazında yüzde 40'ın üzerinde getiri sağlayarak dünyadaki en iyi performanslardan birine imza attı. Lira tahvilleri geçen ay 6,5 milyar dolarlık rekor yabancı girişini çekti.
Dolar cinsinden borçlanıp Türk para birimine yatırım yapmak da yabancı yatırımcılar için tercih edilen bir hamle haline geldi. Geçen ay gelişmekte olan piyasalarda en kârlı carry trade işlemi bu oldu. Bloomberg Economics, Mart ayının sonundan bu yana, yatırımcıların faizlerin düşük olduğu yerlerden borçlanıp yüksek olduğu yerlere yatırım yaptığı carry trade işlemlerinde ülkeye yaklaşık 20 milyar dolar aktığını tahmin ediyor.
"Enflasyon artık siyasi bir mesele gibi görünüyor"
Van Eck Associates Corp. gelişmekte olan piyasalar portföy müdür yardımcısı David Austerweil, "Yatırımcılar, normal olan enflasyon yüküyle yüzleştikleri için ülkenin ortalama vatandaşından daha fazla ikna olmuş durumdalar. Bir ülkenin, halkının güvenini yeniden kazanması çok daha uzun zaman alıyor. Enflasyon artık daha çok siyasi bir mesele gibi görünüyor" diye konuştu.
IMF geçen yıl, 2000'li yılların başından bu yana nüfusun neredeyse yüzde 30'unun yoksulluktan kurtulduğunu söyledi. Ekonominin ilerlemesini sağlamak için 70 yaşındaki Erdoğan, ucuz parayı körükleyerek büyümeyi destekleyen ultra gevşek para politikasına yönelik beş yıllık bir hamleyle geleneksel bilgeliği bir kenara bıraktı. Enflasyon yükseldi ve para birimi rekor düşük seviyelere geriledi, ancak orta sınıf, mülk ve araba satın almak ya da döviz biriktirmek için düşük borçlanma maliyetlerinden yararlandı. Birçoğu şimdi çok daha pahalı olan bu kredileri henüz ödeyemedi.
Kredi patlamasının önü kesildi
Ülkenin bir ödemeler dengesi krizinin eşiğinde olduğuna dair uyarıların ortasında, Cumhurbaşkanı geçen yılki seçim zaferinin ardından daha piyasa dostu bir ekonomi ekibi atadı. Eski Merrill Lynch ekonomisti ve uzun süredir dostu olan Mehmet Şimşek'i ekonomik bir revizyon tasarlaması için maliye bakanı olarak atadı. Kredi verme kurallarının sıkılaştırılmasıyla kredi patlamasının önü kesildi. Merkez Bankası faiz oranını yüzde 8,5'ten yüzde 50'ye yükseltti. Geçen mayıs ayından bu yana tüketici kredisi maliyetleri iki katına çıkarak yüzde 72'ye ulaştı. Türklerin büyük ölçüde bağımlı olduğu kredi kartlarının faizleri de yükseldi. Sonuç olarak takipteki krediler artmaya başladı.
"Doğru dürüst et yiyemiyoruz"
Ankara'da bir devlet üniversitesinde asistan olarak çalışan Murat Köse, bir yandan ucuz para döneminde aldığı konut kredisini ödemeye çalışırken bir yandan da artan borçlanma maliyetleri nedeniyle kredi kartına fazla yüklenmemeye çalıştığını söylüyor. En büyük değişiklik kızını üniversiteden almak olmuş çünkü artık harçları karşılayamıyormuş. 46 yaşındaki Köse, "Evi almamış olsaydık, muhtemelen şimdiye kadar sokaklarda olurduk. Gıda fiyatları en kötüsü. Doğru dürüst et yiyemiyoruz, belki ayda bir ya da iki kez" ifadelerini kullandı.
Harcanabilir gelirlerdeki düşüşün etkilerini hissetme konusunda Türkler yalnız değil. Mısır gibi gelişmekte olan piyasalardan Avrupa'daki daha gelişmiş ülkelere kadar harcama alışkanlıkları da enflasyon ve yüksek faiz oranları nedeniyle değişiyor ve bunun siyasi sonuçları da oluyor. Gelecek dört yıl boyunca önemli bir seçim planlanmadığı için yabancı yatırımcılar, dünyadaki en yüksek nominal faiz oranlarından biriyle birlikte daha ortodoks ekonomiye geçişten faydalanıyor.
Faizler erken düşürülebilir
Maliye Bakanlığı bir dizi kesinti açıkladı ve şimdi de enflasyonla mücadele çabalarına yardımcı olmak için yeni vergi tedbirleri üzerinde çalışıyor. Merkez Bankası Başkanı Fatih Karahan fiyat istikrarının nihayetinde toplumsal refahın yeniden tesis edilmesine yardımcı olacağını söyledi. Ancak danışmanlık şirketi Teneo'nun eş başkanı Wolfango Piccoli, Erdoğan'ın ekonomi politikalarındaki değişimin sosyal etkileri konusunda sabrın tükenme riski olduğunu söylüyor. Piccoli'ye göre bu durum Merkez Bankası'nı siyasi bir tepkiden kaçınmak için faizleri erken düşürmeye sevk edebilir.
Gözler asgari ücrette
Erdoğan, ülkenin faiz oranları konusunda adımlar atmasıyla birlikte görünümün yılın ilerleyen dönemlerinde iyileşeceğini belirtti. Erdoğan geçen hafta sonu yaptığı açıklamada, yüksek enflasyondan tam olarak kurtulmak için "dördüncü çeyreği bekleyeceğiz" dedi. Bir diğer sorun ise hükümetin yıl başında asgari ücrete yapılan yüzde 49'luk zammın ardından artan hayat pahalılığını hafifletmek için ne yapacağı. Türkiye'de işgücünün yarısından fazlası asgari ücret ya da asgari ücretin biraz üzerinde kazanıyor. Gözler, bakanların temmuz ayında önceki yıllara paralel olarak bir artış daha yapıp yapmayacağına çevrilmiş durumda.
Hiçbir şey yapmamanın yatırımcılar için enflasyonu frenleme kararlılığının bir başka işareti olacağı belirtiliyor. Nisan ayında Çalışma Bakanı Vedat Işıkhan ücretin artırılmayacağını söyledi ancak Goldman Sachs dahil bankalar bunu hala bir risk olarak görüyor. Ailesinin sucuk ve pastırma fabrikasını işleten 28 yaşındaki Mehmet Tutarlı, "Hükümet asgari ücreti artırırsa insanlar biraz daha fazla harcama yapabilir ve ekonomideki hareketlilik artar. Ama bu sadece birkaç ay sürer" dedi.
