Türk lirası neredeyse on yıl kesintisiz değer kaybederken, yetkililer hızlı çözüm vaat eden bir fikir buldular ve bu fikir bir başka döviz krizinin önlenmesine yardımcı oldu. Ancak yaklaşık iki yıl sonra, TL mevduatlarını yabancı para birimleri karşısında karşısında değer kaybından koruyan hükümet destekli Kur Korumalı Mevduat (KKM) programı çözülemeyecek kadar büyük ve onsuz yaşanamayacak kadar tehlikeli hale geldi.
Başlangıçta acil bir önlem olarak görülen program, o zamandan beri vazgeçilmez ancak maliyetli bir araç haline geldi. Buna karşılık Merkez Bankası pazar günü erken saatlerde yaptığı bir duyuru ile programı küçültmek için şimdiye kadarki en büyük adımlardan birini açıkladı. Pazartesi günü Türk banka hisseleri değer kaybetti.
Merkez Bankası rezervlerini gölgede bırakıyor
Dövize bağlı tasarruflar 124 milyar dolarla toplam mevduatların dörtte birinden fazlasını oluşturuyor ve Merkez Bankası'nın brüt rezervlerini gölgede bırakıyor. KKM, devlet kasasını giderek daha fazla boşaltıyor ve Mayıs ayındaki seçimlerin ardından 900 milyar dolarlık ekonomi için daha geleneksel bir yol tasarlayan yetkililer üzerinde bir kısıtlama oluşturuyor.
Mekanizma kapsamında, lira mevduat sahipleri, hesaplardaki faizi aşan herhangi bir değer kaybı için devlet garantili tazminat alarak kur kayıplarına karşı korunabiliyorlar. Girişler döviz hesaplarının dönüştürülmesiyle sağlanabildiğinden, Merkez Bankası'nın azalan rezervleri için ek bir dolar kaynağı haline geldi. Başkan Hafize Gaye Erkan liderliğindeki Merkez Bankası bu hafta yeni bir faiz artırımına gitmeye hazırlanırken KKM, Erkan ve Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek'ten önce uygulanan alışılmışın dışındaki ekonomi döneminin miraslarından biri olabilir.
"Orta vadede tersine çeviremez"
Aralarında Luis Costa'nın da bulunduğu Citigroup Inc. analistleri geçen hafta yayınladıkları bir raporda, "Zayıf döviz rezervi kapsamı ve Türk ekonomisinde yaklaşan döviz borcu itfalarının profili göz önüne alındığında, Merkez Bankası'nın orta vadede bu mevduat programı kolaylığını tersine çevirebilecek bir konumda olacağını tahmin etmiyoruz" dedi. S&P Global Ratings, Türk tasarruf sahiplerinin büyük değişimine rağmen, Türk ekonomisinin şu anda döviz krizinin ardından 2019'da olduğundan daha dolarize olduğunu düşünüyor.
Bankalar endişelerini iletti
Merkez Bankası son kararıyla, bankaların müşterilerini KKM mevduatlarını yenilemekten caydırması gerektiğinin sinyalini verirken, normal lira hesaplarına dönüşüm için belirli hedefleri tutturamayan bankaları ek devlet tahvili almaya zorluyor. Planlar hakkında doğrudan bilgi sahibi olan ve konunun hassasiyeti nedeniyle isminin açıklanmasını istemeyen bir yetkili, hafta sonu alınan karardan önce düşmekte olan lira mevduat oranlarının şimdi yükselmesinin beklendiğini söyledi.
Konuyla ilgili bilgi sahibi kişilere göre bankalar yeni dönüşüm hedeflerine pazartesi günü üst düzey merkez bankası yetkilileriyle yapılan bir toplantıda endişelerini dile getirerek yanıt verdi. Bankalar görüşme sırasında yetkililere, bazılarının iddialı hedeflere ulaşmakta neredeyse kesinlikle başarısız olacaklarını ve bu durumda ek miktarda düşük getirili devlet borcu satın almaları gerekeceğini söyledi.
"Faiz artışları piyasa beklentilerinin altında kalacak"
Ekonomist Haluk Bürümcekçi, "Düzenlemelerin ilk amacı KKM hesaplarının payını azaltmak gibi görünüyor. Yeni önlemlerin mevduat faizleri üzerinde önemli bir etkisi olacak ve bu da Merkez Bankası'nın politika faizi artışlarının piyasa beklentilerinin altında kalmaya devam edeceğini gösteriyor" ifadelerini kullandı. Bu araç, Türkiye'de faizlerin enflasyona göre ayarlandığında son derece negatif kaldığı bir dönemde kritik bir döviz desteği olmaya devam ediyor. Yatırımcıları, altın ve hisse senetleri dışında başka cazip seçeneklerin yokluğunda KKM'ye akın etmeye devam ediyor.
Bu durumda yetkililerin seçenekleri sınırlı, zira uygulamanın ani bir kapanışı insanları dolara yüklenmeye itecek ve döviz talebindeki patlamayı karşılayamayacak kadar azalmış olan resmi rezervleri tehdit edecek. Ancak ekonomik yan etkiler, merkez bankasının tepki vermek zorunda kalmasına neden olacak kadar yıkıcı oldu. Kamu bankaları, vadesi gelen KKM hesaplarından kaynaklanan döviz talebini karşılamak için piyasada milyarlarca dolar satmak zorunda kaldı.
"Merkez Bankası'nı büyük zarara uğratıyor"
KKM sahiplerini tazmin etmek için yapılan ödemeler bu arada finansal sistemdeki likidite bolluğunu arttırdı ve merkez bankası kredi verenlerin döviz korumalı mevduatları karşılamak için ayırmak zorunda oldukları para miktarını arttırarak bu bolluğu boşaltmak zorunda kaldı.
Goldman Sachs ekonomistleri Clemens Grafe ve Başak Edizgil tarafından hazırlanan bir raporda, "Merkez Bankası'nın banka fonlaması seçimlerden bu yana azalmış olsa da sistemdeki lira likiditesi, özellikle son dönemde, muhtemelen döviz korumalı mevduat ödemelerinden kaynaklanan yüksek lira mevduatlarının etkisiyle artmaya devam etti" denildi. Hazine şimdiye kadar programın maliyetini Merkez Bankası ile paylaştı ve Merkez Bankası henüz kendi katkısını açıklamadı. Hazine geçen yıl 93 milyar lira (3,4 milyar dolar) ödeme yaptı. Bürümcekçi'ye göre bu mekanizma merkez bankasını büyük zarara uğratıyor.
KKM politika yapımına gölge düşürse de yetkililer KKM'nin geleceğini tartışmaktan kaçınıyor. Geçen ay bir sonraki adımın ne olabileceği sorulduğunda Merkez Bankası Başkanı sadece şu anda lira tasarruf araçlarının çeşitlendirilmesine odaklanıldığını söylemekle yetindi. Erdoğan'ın ekonomiye yön vermek üzere kurduğu yeni ekibin bir diğer kilit üyesi olan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, hükümetin rezervlerini artırması ve döviz kuruna ilişkin endişelerin azalması halinde konuyu yeniden ele alabileceğini söyledi.
Bloomberg'in Maliye Bakanı Mehmet Şimşek'in yabancı yatırımcılarla yaptığı özel bir toplantıda programa yönelik sert eleştirilerini dile getirdiğine dair haberine bakanlıktan yalanlama geldi. Bir sonraki baskı noktası, yasama organının bu sonbaharda yeniden toplanması ve KKM'nin tüm yükünü Merkez Bankası'na devredecek bir yasayı kabul etmesiyle ortaya çıkacak gibi görünüyor.
KKM'den çıkış daha uzun sürebilir
Merkez Bankası, Hazine'nin aksine hiçbir gelir toplamadığından, ödemeleri yeni para basarak yapmak zorunda kalacaktır. Ankara merkezli düşünce kuruluşu TEPAV'ın Maliye ve Para Politikaları Araştırma Merkezi Başkanı Coşkun Cangöz'e göre bu durum döviz kurundan kaynaklanan maliyetlerin parasallaşmasına neden olacak. Cangöz'e göre sonuç büyük olasılıkla enflasyon üzerinde yukarı yönlü baskı yaratacak ve daha gevşek parasal koşulların insanları döviz korumalı mevduatları terk etmeye yöneltmesi halinde lira riske atabilir. Cangöz, "Bu koşullar altında KKM'den çıkışın beklenenden daha uzun sürmesi şaşırtıcı olmayacaktır" dedi.
