İrlanda hükümetinin o kadar çok parası var ki şu anda sıcak parayı bir değil, iki ulusal varlık fonuna yatırıyor. Başkent Dublin’de dünyanın en pahalı çocuk hastanesi olacağı söylenen bir bina inşa ediliyor. Cork ve Limerick’i birbirine bağlayacak bir otoyol planlandı, afetlere karşı önlemleri artırmak için birçok proje sırada. Parlamento binasının dışına yarım milyon dolara bir bisiklet park alanı yapıldı. Devlet, aralarında kilitli kutular satın alma da olan yöntemlerle çocukların okullarda telefon kullanmaması için 10 milyon dolar harcıyor.
Tüm bu harcamalara rağmen bütçe denetmenleri paranın biteceğinden değil, ekonomide aşırı ısınmadan endişeli. Peki İrlanda nasıl bu kadar zenginleşti? Wall Street Journal’a Dublin, ABD’nin vergi sistemine ve kurumlar vergisi kaçakçılığına yönelik küresel baskıya teşekkür edebilir. ABD ve Avrupa Birliği, geçtiğimiz on yılı yasaları değiştirerek ve büyük çok uluslu şirketlere karlarını Cayman Adaları gibi hiçbir faaliyetlerinin olmadığı ve kurumlar vergisi ödemedikleri offshore yargı bölgelerinde kaydetmemeleri için baskı yaparak geçirdi. Birçok ABD şirketi, bu baskı sebebiyle uluslararası karlarını düşük vergili İrlanda’ya taşıdı, burada bazı insanları istihdam etmeye ve bir miktar vergi ödemeye başladı. İrlanda’yı bu amaçla kullanan dev şirketler arasında Apple, Alphabet’in Google’ı, Microsoft ve Pfizer yer alıyor.
Sonuçta 5.4 milyon nüfuslu ülkenin başına talih kuşu kondu. ABD'deki yüzde 21'lik orana kıyasla büyük şirketlere yüzde 15'lik bir kurumlar vergisi oranı sunan İrlanda, on yıl önce 4,6 milyar Euro olan kurumlar vergisi gelirini 2024 yılında 39.6 milyar dolara yükselteceğini öngörüyor. Bu da kişi başına yaklaşık 7 bin 300 dolara denk geliyor. Komşu ülke İngiltere'de kurumlar vergisi 2024 mali yılında kişi başına yaklaşık 1.300 dolar gelir getirdi.
İrlanda bir zamanlar toplu göç vermesiyle ünlü bir ülkeydi. Hatta 15 yıl önce bankacılık krizinde neredeyse iflas ediyordu. Bugün ise rüzgar santralleri ve evler inşa etmesi için yurtdışından işçi getiriyor. İrlanda Mali Danışma Konseyi Başkanı Seamus Coffey, "Tarihsel olarak İrlanda’nın genelde çok insanı vardır ve parası yoktur. Şimdi ise çok paramız var ama yeterince insanımız yok" dedi.
ABD’de Donald Trump’ın başkan seçilmesi, İrlanda’nın vergi patlamasının devam edip etmeyeceği konusunda şüphe yaratıyor. Trump’ın vaatlerinden biri, kurumlar vergisini İrlanda’nın da sunduğu yüzde 15 seviyesine çekmeyi vaat etmişti. Vergi uzmanları ne olacağını kesin olarak söylemek için henüz çok erken olduğunu, ancak Trump yönetiminin ABD'li firmaları karlarını ya da fikri mülkiyetlerini ülkelerine geri getirmeye ikna etmesi halinde bunun İrlanda üzerindeki etkisinin korkunç olabileceğini söylüyor.
İrlanda Mali Danışma Konseyi, sadece üç büyük yabancı şirketin 2022 yılında kurumlar vergisi gelirlerinin yüzde 43'ünü oluşturduğunu belirtiyor. İrlanda'nın doğrudan yabancı yatırım ajansına göre, İrlanda işgücünün yaklaşık yüzde 15'i bine yakın ABD şirketi tarafından istihdam ediliyor. Chartered Accountants Ireland'da öğretim görevlisi olan Cormac Lucey'in yakın zamanda yaptığı bir tahmine göre, bu işletmeler ve onlar tarafından istihdam edilen insanlar, hükümetin tüm vergi gelirlerinin yüzde 60'ını oluşturuyor olabilir.
Beklenmedik başarı
ABD hükümeti on yıllar boyunca ABD merkezli çok uluslu şirketlere küresel karları üzerinden yüzde 35 vergi uyguladı. Şirketler bu verginin tamamını ancak ABD'ye geri getirdiklerinde ödüyorlardı. Bu da şirketleri yurtdışındaki karlarını ayrı hesaplarda tutmaya teşvik ediyordu.
İrlanda cazip bir alternatif haline geldi. Büyük ilaç ve teknoloji şirketleri, AB'ye erişim ve yüzde 12,5 vergi oranından yararlanmak için Avrupa merkezlerini burada kurdular.
Ardından 2017'de Trump yönetimi ABD'nin yerel kurumlar vergisi oranını yüzde 21'e indirdi ve geri gönderilip gönderilmediğine bakılmaksızın dünya çapındaki karlara minimum yüzde 10,5'lik bir oran uyguladı. Dört yıl sonra İrlanda, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü'nün dünya çapında belirlediği asgari orana uymak için kurumlar vergisi oranını %15'e yükseltti. Beklenmedik bir şekilde, bu İrlanda için harika oldu. ABD'li şirketler bu duruma, patentler ve araştırmalar gibi yüz milyarlarca dolarlık fikri mülkiyeti vergi cennetlerinden çıkarıp İrlanda'daki operasyonlarına kaydırarak karşılık verdi. İrlanda vergi yasası, vergi cennetlerinden kendi fikri mülkiyetlerini satın almanın maliyetini gelecekteki karlarına karşı ertelemelerine ve vergi faturalarını azaltmalarına izin verdi.
İrlanda ekonmisinin bu sene yüzde 2.5, önümüzdeki sene ise yüzde 3 büyümesi bekleniyor.
