Vladimir Putin elindeki her şeyi Rusya'nın savaş makinesini hızlandırmak için harcıyor. Bu nedenle ülke ekonomisi (Moskova'nın rakamlarına göre) Batı'nın yaptırımları karşısında beklenenden daha iyi durumda. İstatistikler Ukrayna'nın doğusundaki savaş için silah üretildiğini gösteriyor. Bunu finanse eden kaynaklar arasında petrol gelirleri de var. Yüksek petrol fiyatları Kremlin'in kasasına daha fazla para gönderiyor, bu da büyük ölçüde Moskova'nın ambargoyu delen tankerlerden oluşan "gölge filosu" aracılığıyla yapılan satışlar sayesinde gerçekleşiyor. Ancak Putin'in mali gücü, daha önceki güvenilir nakit kaynağını içermiyor: Doğal gaz.
Son 25 yılın en büyük kaybı
Büyük ölçüde devlete ait olan enerji devi Gazprom, gelirleri ruble bazında dörtte bir oranında azalırken son yılların en büyük zararını kaydetti. Gazprom'un zararı 629 milyar ruble (6,84 milyar dolar) olurken, gelirleri yüzde 27'lik düşüşle 8,54 trilyon rubleye geriledi.
Bu rakamlar son 25 yılın en büyük kaybıydı ve hem iş dünyası hem de Putin rejimi için bir utanç kaynağı oldu. Putin, gazını Avrupa'ya taşıyan geniş boru hatları ağının, Batılı liderleri geri çekilmeye ve enerji tedarikinden vazgeçmek istemeyen Ukrayna'yı ele geçirmesine izin vermeye zorlayacak bir bağımlılık yarattığını düşünmüştü. Savaştan önce bu yaygın bir görüştü.
Kırım'ın ele geçirilmesinden ve Donbas'taki savaştan çok sonra, Ukrayna işgali başladığında özellikle Almanya Kuzey Akım 2 boru hattının inşası da dahil olmak üzere Rus gaz anlaşmalarını sürdürdü. 2021 yılında Avrupa Birliği gaz ithalatının %40'ından fazlası Rusya'dan geliyordu. Avrupa Komisyonu'na göre bu oran geçen yıl %8'e düştü. Ham hacim olarak bakıldığında, 150 milyar metreküpün biraz üzerinde olan alımlar 2022'de 79 milyar metreküpün biraz altına, geçen yıl ise 43 milyar metreküpün altına düştü.
Rusya'nın satışlarının daha da azalması bekleniyor
Ukrayna üzerinden borularla gaz tedarikine ilişkin sözleşmeler sona erdiğinde ise Rusya'nın satışları daha da azalacak. Zira sözleşmelerin yenilenmesi beklenmiyor. Norveç, satışlarını 79.5 milyar metreküpten 87.8 milyar metreküpe çıkararak şu anda AB'nin en büyük gaz ithalat tedarikçisi konumunda. İngiltere savaştan önce Rusya'dan çok az doğal gaz ithal ediyordu. Norveç, Katar ve ABD daha büyük tedarikçilerdi ve o zamandan beri alımlar yasaklandı.
İhracat ayrıntıları yayınlamayı durdurdu
Gazprom 2023'ün başında ihracatının ayrıntılarını yayınlamayı durdurdu ancak Rusya dışındaki satışları geçen yıl yarıdan fazla düştü. Avrupa, Rus gazının kaybını önemli bir masrafla telafi etti, ancak şimdi Moskova'nın Batı pazarındaki hakimiyetini sonsuza kadar kaybettiği anlamına gelen yeni ağlar kuruldu.
Denkleme giren yeni ürün
Tankerlerle ithal edilen sıvılaştırılmış doğal gazın (LNG) önemi arttı. AB geçen yıl fazladan 40 milyar metreküp LNG ithal etme kapasitesi ekledi ve bu yıl 30 milyar metreküplük bir kapasite daha eklemeyi planlıyor. Capital Economics'ten Bill Weatherburn kıtanın çabalarını "çok başarılı" olarak tanımlayarak "Daha önce istikrarlı, sürekli ve makul ölçüde ucuz boru hattı gazı vardı. Küresel piyasalardan sıvılaştırılmış gaz ithal etmek için altyapı kurmayı başardılar" diyor.
Kaya gazı patlamasından bu yana gaza doyan Avrupa'nın ABD'den ithalatı 2021'de 19 milyar metreküpün biraz altındayken 2023'te 56,2 milyar metreküpe yükseldi. Katar geçen yıl 15,5 milyar metreküp gaz sağlayarak İngiltere'nin kıtaya yaptığı gaz satışına neredeyse denk bir rakam sağladı. Weatherburn'e göre bu, ABD'nin LNG kapasitesini büyük ölçüde artırma yönünde istikrarlı bir durum ve bu yılın sonu ile gelecek yıl daha fazlası mevcut olacak.
"Dünyanın herhangi bir yerindeki kesinti Avrupa'yı etkileyecek"
Fiyatlar önümüzdeki aylarda daha az öngörülebilir olma riski taşıyor. Weatherburn "Dünyanın herhangi bir yerindeki bir kesinti artık Avrupa'daki gaz fiyatını etkileyecektir. Geçen yıl Avustralya'daki bir LNG tesisinde grevden bahsediliyordu. Avrupa Avustralya'dan LNG almamasına rağmen, Avrupa'daki fiyatlar yükseldi çünkü diğer tedarikler için Asya ile daha yoğun rekabet etme riski vardı" diyor.
Avrupa farklı kaynaklar buldu
Almanya'nın eski şansölyelerinden Gerhard Schröder, görevden ayrıldıktan sonra Rus enerji sektöründe kariyer yaptı ve saldırıdan sonra üç ay boyunca petrol devi Rosneft'in yönetim kurulu başkanlığı görevini sürdürdü. Ancak Avrupalı liderler buna boyun eğmedi. Putin, hayat pahalılığı krizinin fikirlerini değiştireceğini umarak gaz tedarikini geri çevirdiğinde, bir anlaşmaya varmak yerine başka kaynaklar buldular. Endüstriyel gücünün büyük kısmını ucuz Rus enerjisine borçlu olan Almanya'nın Şansölyesi Olaf Scholz, ülkenin "bir daha asla" düşman tedarikçilere bu kadar bağımlı hale gelmeyeceğini söyledi.
Yeni müşteriler arıyor
Öte yandan Gazprom yeni müşterilere ulaşmanın yollarını arıyor. Rus petrolünde olduğu gibi doğal gazını da Ukrayna'da yaşananlara aldırış etmeden tedarik edecek alıcılar mevcut. Çin ve Özbekistan'a az miktarda gaz aktarıldı ancak savaş öncesi Asya pazarına açılma planlarına rağmen yeni ve büyük bir boru hattıyla daha fazla gaz aktarma planları zora girdi.
Putin'in arka kapısı
Energy Aspects'ten James Waddell, Avrupa'ya gaz satışının silahlandırılmasının Rusya'yı büyük bir pazardan yoksun bıraktığını söyleyerek "Gazın taşınması petrol ya da kömüre göre çok daha zor. Yapımı yıllar süren çok pahalı, uzun boru hatları ya da yine yapımı yıllar süren sıvılaştırma terminalleri inşa etmeniz gerekiyor" diyor. LNG terminallerini inşa etme girişimleri bile Batı'nın yaptırımları nedeniyle sekteye uğruyor. Waddell Putin'in kullandığı bir 'arka kapı' olduğunu söyleyerek "Rusya kendi gaz endüstrilerinden bazılarını hızlandırdı. Bunların en büyüklerinden biri üre üretimi. Avrupa'ya çok sayıda gübre satıyorlar" dedi.
