Max Seddon/Financial Times
Geçtiğimiz hafta Rus tankları Ukrayna’ya girerken Vladimir Putin olası ekonomik şoklara nasıl yanıt verileceğini görüşmek üzere ülkenin en önemli iş insanlarını Kremlin’de ağırladı. Konuklarından yaklaşık 6 metre uzakta oturan Rusya devlet başkanı “Ukrayna’yı işgal etmekten başka seçeneği kalmadığını” anlattı. Toplantı hakkında bilgi verilen bir kişiye göre patronların da kendisine uymaktan başka seçeneği olmadığını söyledi.
Konu hakkında bilgi veren kaynaklardan biri “Anlamsız bir toplantıydı. Esas amacı kendi durumunu açıklamaktı. O da şu: ‘Başka yolu yoktu.’ Gerçekten böyle düşünüyor” diye konuştu.
Tehdit etti
Geçtiğimiz pazartesi günü Avrupa Birliği Rusya’nın önde gelen on kadar iş insanına yaptırım getirdi. Amaç, ülkedeki elitleri Putin’i yolundan döndürmeye zorlamak.
Ancak toplantının havası milyarderlere çok daha sert bir mesaj veriyordu. Putin Batı’nın yaptırım uyguladığı şirketlerle iş yapmayı bırakanların cezalandırılacağı uyarısında bulunup oligarkların yaptırıma karşı koyması gerektiğini ima ederek yaptırımlara maruz kalan şirketlere yardım edeceğini söyledi.
Patronlara yakın kişilerden gelen bilgiye göre, katılımcıların alfabetik sırayla yerlerini aldığı toplantının konuk listesi, Putin’in iktidarının neredeyse mutlak hale geldiği bir ortamda muhalefet ihtimalinin giderek uzaklaştığını gösteriyor. Banker Petr Aven ve Sistema şirketler grubunun sahibi Vladimir Yevtuşenkov gibi bazı figürler, Rusya’nın 1990’lardaki çalkantılı döneminde zengin olanlar arasında. Ama şimdilerde Rus ekonomisine hakim olan ve birçoğu Putin’in yakın çevresiyle ilişki içinde bulunan, devlete ait banka ve enerji grubu başkanlarının yanında azınlıkta kalıyorlar.
Aven’in ortağı Mihail Fridman savaşı genel anlamda eleştirdi ancak geçtiğimiz salı günü muhabirlere yaptığı açıklamada doğrudan Putin’e saldırmak istemediğini çünkü bu durumun hem çalışanlarını tehlikeye atacağını hem de “siyasi kararlara herhangi bir etki yapmayacağını” söyledi.
Bankacı “Kimse acı çekmek istemez. Ama bize verilen mesaj başka çaremiz olmadığını gösteriyor. ABD’nin yaptırım listesinde bulunmak eskiden vatanseverlik göstergesiydi. Ama şimdi mecburiyete dönüştü. Adınız yoksa şüpheli bir durum var demektir” diyor.
Toplantı Putin’in 2000 yılında göreve geldikten birkaç ay sonra oligarklarla gerçekleştirdiği ilk görüşmeden bu yana Rusya’nın ve kendisinin ne kadar değiştiğinin kanıtı. O günlerin çaylak lideri varlıklı iş insanlarına bir anlaşma teklif etmişti: Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra Rus devlet varlıklarının özelleştirilmesinden elde ettikleri kazançlara dokunulmayacak, onlar da bunun karşılığında sadakat yemini edip siyasete karışmayacaktı.
Putin o günden beri her eleştiriye misliyle karşılık vererek kendi iradesini oligarklara dayattı ve nüfuzlarını ciddi ölçüde azalttı. Hatta bazıları hapse girdi. Örneğin eski petrol devi Mihai Hodorkovski yolsuzluk suçlamalarıyla 10 yıl cezaevinde kaldı.
Akıllılar ve aptallar
Servetini Putin iktidara gelmeden önce kazanan bazıları, mesela Hodorkovski ve banker Sergey Pugaçev ülkeyi terk etti. Daha yakın zamanda zenginleşen bazı başka isimler de ya ülkeyi terk etti ya da tutuklandı.
Kremlin’den üst düzey bir yetkili “Akıllı oligarklar burada işlerin nasıl yürüdüğünü biliyor, aptal olanlar ise artık oligark değil. Beğenmeyen ya yurtdışında ya da cezaevinde” diyor.
Geçtiğimiz yıl Boston Consulting Group’un yaptığı bir çalışmaya göre, net varlığı 100 milyon dolardan fazla olan 500 Rus, ülkenin toplam hane halkı servetinin yüzde 40’ını elinde bulunduruyor. Yani Rusya’nın süper zenginleri dünyadaki ortalama eşdeğerlerinden üç kat daha varlıklı.
Ancak bu büyük zenginlik siyasi güç getirmiyor. Toplantı hakkında bilgi sahibi bir kaynak, Rusya’nın oligarkları Putin’den değişim talebinde bulunsa bile fikrini değiştiremeyeceklerini söylüyor.
Çok sayıda Rus oligarkın büyük varlıklara sahip olduğu bir Avrupa ülkesinden bir diplomat “Putin’e gidip şikayet ettiklerini düşünün” diyor. “‘Lütfen politikalarınızı gözden geçirir misiniz? Beş milyar dolarım vardı, dördünü kaybettim’ diyecekler. Sonra Putin de cevap verecek: ‘Bir milyarın dursun istiyor musun?’”
Yaptırımlar kimleri kapsıyor?
Şu ana kadar ABD, İngiltere ve AB’nin yaptırım uyguladığı siyasetçiler, devlet yetkilileri ve bazı oligarklar şunlar:
Devlet Başkanı Vladimir Putin: Geçen cuma yayınlanan AB kararına göre Donetsk ve Luhansk’ın bağımsızlığını tanıması, Rus ordusuna bu bölgelere giriş emri vermesi ve Ukrayna’nın topyekun işgali gerekçesiyle Putin’in AB, ABD ve İngiltere’deki varlıkları donduruldu. Ancak seyahat yasağı getirilmedi.
Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov: “Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü, egemenliğini, bağımsızlığını, istikrarını ve güvenliğini zarara uğratan eylemlerden sorumlu olduğu ve bunlara etkin destek verdiği” gerekçesiyle AB, İngiltere ve ABD’deki varlıkları donduruldu. Seyahat yasağı getirilmedi.
Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Rus Güvenlik Servisi (FSB) Başkanı Aleksandr Bortnikov: İkisi de AB ve ABD seyahat yasağı ve varlık dondurma listesinde.
Genelkurmay Başkanı Valeri Gerasimov: Şu anda İngiltere ve ABD varlık dondurma listesinde ve seyahati yasaklandı. 2014 yılında AB tarafından kara listeye alınmıştı.
Rus parlamentosu: AB Duma’daki 351 vekile seyahat yasağı getirdi ve varlıklarını dondurdu. İngiltere ise sadece Donetsk ve Luhansk’ın bağımsızlığını tanıma yönünde oy kullanan Duma ve Federasyon Konseyi üyelerine yaptırım uyguluyor. ABD Duma başkanına daha önceden yaptırım getirmişti.
Rusya Güvenlik Konseyi: Konsey üyeleri AB ve ABD’nin yaptırımlar listesinde.
Belarus Devlet yetkilileri: AB ve ABD Ukrayna işgalinin planlanmasına yardım ve aktif destek sundukları gerekçesiyle Belaruslu askeri, hükümet ve sınır yetkililerini de varlık dondurma ve seyahat yasağı listesine ekledi.
Kirill Şamalov: Bir dönem Putin’in kızı Katarina ile evli olan Rusya’nın en genç milyarderinin İngiltere’ye girişi yasaklandı ve varlıkları donduruldu.
Petr Fradkov: Promsvyazbank başkanı ve eksi Rusya istihbarat şefinin oğlu da İngiltere’nin yaptırımlar listesinde.
Denis Bortnikov: VTB bankasının başkan yardımcısı ve FSB liderinin oğlu İngiltere, AB ve ABD’nin kara listesinde.
United Aircraft Corp direktörü Yury Slyusar ve devlete ait savunma holdingi Novikombank YKB Elena Georgieva’nın İngiltere’ye girişi yasaklandı.
Gennadi Timçenko: Enerji, ulaşım ve inşaat sektöründe faal Volga Group’un sahibi İngiltere’nin yaptırımlar listesinde.
Boris Rotenberg: Rusya’daki en büyük doğalgaz boru hattı yapım şirketi SMP Group’un sahiplerinden Boris, Gazprom Drilling çoğunluk hissesi sahibi yeğeni Igor Rotenberg ile birlikte İngiltere’nin yaptırımlar listesinde.
Violetta ve Lyubov Prigozhina: AB’nin Warner Group paralı askerlerini Ukrayna’ya göndermekle sorumlu tuttuğu Yevgeni Prigozhin’in annesi ve eşine seyahat yasağı getirildi ve varlıkları donduruldu.
Sergey Ivanov: Eski KGB yetkilisi ve siyasetçi Ivanov oğlu Sergey ile birlikte ABD’nin yaptırımlar listesinde. Rusya Güvenlik Konseyi Sekreteri Nikolay Patruşev ve oğlu Andrey, ayrıca oligark Igor Seçin ve oğlu Ivan da aynı listede.
Devlet bankaları üst düzey yöneticileri: Aleksander Vedyakhin (Sberbank), Andrey Puçkov ve Yuriy Soloviev (VTB), ayrıca eşi Galina Olegovna Ulyutina'yı ABD yaptırımlar listesine eklendi.
AB yaptırımlarının vurduğu zenginler
Alişer Usmanov
Rus milyarder Alişer Usmanov bir zamanlar ülkenin en zengin adamıydı. Özbekistan doğumlu maden ve teknoloji kralı, Rusya’nın ikinci büyük telefon şebekesi MegaFon’un ve maden devi Mettaloinvest’in yanı sıra, kendisine ait USM Holding bünyesindeki birçok işletmenin sahibi. Bir dönem Facebook’un en büyük yatırımcılarından olan Usmanov, 2021 yılında hisselerini satmadan önce Rusya’nın en büyük internet şirketi Mail.ru’nun ortakları arasında yer alıyordu.
Mihail Fridman
Alfa-Bank’ın sahibi Alfa Group’un kurucu ortağı. Süpermarket zinciri X5’in ve mobil operatörü Veon’un sahibi. 2013 yılında ortaklarıyla Londra’da TNK-BP petrol grubundaki hisselerin Rosneft’e satışından elde edilen 14 milyar dolarla kurulan ve enerji, telekomünikasyon ve teknoloji yatırımları yapan özel sermaye şirketi LetterOne’ın başında bulunuyor. Moskova ve Londra’da yaşıyor. Forbes Rusya’ya göre tahmini serveti 15.5 milyar dolar; Sunday Times’a göre ise İngiltere’nin en zengin 11. insanı. Memleketi Ukrayna’nın batısındaki Lviv.
Oksijen’in notu: Fridman’a ait LetterOne’a bağlı IMTIS Holding, Turkcell’in de yüzde 19.8 ortağı.
Aleksey Mordaşov
Rusya’nın en zengin adamı olan Mordaşov ülkenin lider çelik üreticilerinden Severstal’ın sahibi. Severstal’ın kuzey Rusya’daki Çerepovets kentindeki üretim merkezinde ekonomistken yıllar içinde şirketin ana hissedarlığına kadar yükseldi. Aynı zamanda Alman tur operatörü Tui’nin yüzde 32 hissesini ve Rusya’nın en büyük telekomünikasyon şirketlerinden Tele2’nin yüzde 50 hissesini elinde bulunduruyor.
Petr Aven
Fridman’ın ortağı Petr Aven 1990’ların başında Rusya Ticaret Bakanı olarak görev yaptıktan sonra Alfa’ya katıldı ve gruba ait bankanın başına geçti. Londra ve Moskova’da yaşıyor. Kendisi gibi Rusya’nın çalkantılı 90’larının önemli aktörleriyle yaptığı söyleşileri kitap haline getirdi; aralarında merhum oligark Boris Berezovski de var.
©️ The Financial Times Limited
