Christina Kelso / New York Times
Rocky Dağları’nda Eylül ayında yaşanan bir sıcak hava dalgasının, sadece bir gün içinde yoğun bir kar fırtınasına dönüşmesi… Kış boyunca yağan karın aniden eriyip tarlaları suya boğması ve ardından yeniden donarak mahsulleri zararlı buz tabakalarıyla kaplaması… İlkbaharın başında erken gelen sıcaklıkların bitkileri çiçek açmaya itmesi ve hemen ardından yaşanan soğuk hava dalgasıyla bu çiçeklerin donarak dökülmesi…
Bu tür ani sıcaklık değişimleri son yıllarda hem daha sık hem de daha şiddetli hale geldi. Nature Communications dergisinde Salı günü yayımlanan yeni bir araştırmaya göre, bu hızlı geçişlerin yaşandığı dönemler de kısalmış durumda.
Bu ani sıcaklık değişimlerinin, toplumlar ve ekosistemler için ciddi zorluklar doğurabileceğini belirten Utah Eyalet Üniversitesi’nde iklim bilimleri alanında yardımcı doçent olarak görev yapan ve çalışmanın başyazarlarından biri olan Wei Zhang, “Bu etkiler zincirleme bir şekilde daha büyük sonuçlar doğurabilir” dedi.
Düşük gelirli ülkeler daha çok etkilenecek
Araştırmacılar, bu tür sıcaklık değişimlerinin mahsullerde tahribata, ekosistemlerde zarara ve enerji altyapısında baskıya neden olabileceği konusunda uyarıyor. Özellikle hava durumu tahminlerine erişimin sınırlı olduğu ve altyapının daha az dayanıklı olduğu düşük gelirli ülkelerin bu durumdan daha fazla etkileneceği belirtiliyor.
Çalışmada, 1961 ile 2023 yılları arasındaki sıcaklık verileri incelenerek, beş gün içinde bir bölgede sıcaklıkların ani şekilde soğuktan sıcağa ya da sıcaktan soğuğa değiştiği durumlar analiz edildi. Araştırmacılar, bu ani değişimlerin incelenen bölgelerin %60’ından fazlasında arttığını tespit etti.
En büyük artışlar Güney Amerika, Batı Avrupa, Afrika ile Güney ve Güneydoğu Asya’da gözlemlendi. Kutup bölgeleri gibi bazı alanlar ise bu değişikliklerden daha az etkilendi.
Henüz bu ani sıcaklık değişimlerinin ardındaki iklimsel mekanizmalar tam olarak anlaşılamamış olsa da, Zhang bu olayların birçok bölgede daha sık, daha güçlü ve daha hızlı yaşandığını gösteren önemli bir eğilim olduğunu vurguladı.
Ani sıcaklık değişimleri tarım için büyük risk
Bu ani sıcaklık değişimlerinin tarım açısından büyük riskler barındırdığını belirten araştırmacılar, bitkilerin gelişimleri için sıcaklık sinyallerine bağımlı olduğunu ve sıcak-soğuk geçişlerinin onların doğal düzenini bozabileceğini ifade ediyor. Dartmouth College Coğrafya Bölümü ve Neukom Enstitüsü’nde araştırma görevlisi olan Corey Lesk, “Bitkiler stresten kaçmak için hareket edemez. Bu yüzden bu tür değişimler onlara büyük zarar verir” dedi.
Örneğin ilkbaharda gelen sıcak hava, bitkileri erken çiçek açmaya yönlendirirken, ani bir soğuk hava dalgası bu taze filizleri dondurarak büyük tarımsal kayıplara yol açabiliyor. Nisan 2021’de Avrupa’da yaşanan bir örnekte, sıcak geçen günlerin ardından gelen ani don olayı, yeni açmaya başlamış bitkilerin büyük zarar görmesine neden olmuştu.
Soğuktan sıcağa ani geçişler de tehlikeli olabiliyor. Sonbaharda ekilen kışlık buğday, kış aylarını kar örtüsü altında geçirerek hayatta kalıyor. Ancak ani sıcaklık değişimiyle kar tabakası erirse, bitkiler buz altında kalarak zarar görebiliyor.
Doğal ekosistemlerde bitkilerin zarar görmesi, hayvanlar için yiyecek sıkıntısı gibi başka sorunları da beraberinde getirebilir. Ayrıca bu tür sıcaklık dalgalanmaları, enerji altyapısına aşırı yük bindirerek ısınma ya da soğutma sistemlerinin çökmesine ve insanların zorlu hava koşullarında savunmasız kalmasına neden olabilir.
Çalışmada, Eylül 2020’de Rocky Dağları’nda yaşanan bir örnek olaya da yer verildi. O dönem yaşanan rekor sıcaklıkların ardından gelen ani kar fırtınasıyla bazı bölgelerde sıcaklık bir gün içinde 50 Fahrenheit dereceden (yaklaşık 28 °C) fazla düşmüş ve binlerce kişi elektrik kesintisi yaşamıştı.
Araştırmacılar, küresel sıcaklıklar arttıkça bu ani sıcaklık değişimlerinin de daha sık yaşanacağını öngörüyor. Bu olayların ardındaki dinamikleri daha iyi anlayabilmek ve daha iyi tahmin edebilmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyuluyor.
Bilim insanları ayrıca, bu aşırı sıcaklık değişimlerinin etkilerini azaltmak adına soğutma merkezlerine erişimi artırmak, hava durumu tahminlerine küresel erişimi iyileştirmek ve enerji sistemlerini daha dayanıklı hale getirmek gibi önlemler alınması gerektiğini vurguluyor.
“Bu çok yeni bir fikir” diyen Zhang, “Bu olayların etkilerini değerlendirmek için henüz yeterli zamanımız olmadı” şeklinde konuştu.
© 2025 The New York Times Company
