Vivienne Walt / The New York Times
Eyaletin açtığı dava, enerji devleri kârlarını artırırken ve petrolün varili 100 dolara yaklaşırken, iklim değişikliğindeki rolü nedeniyle Büyük Petrol'ü (petrol devlerini) hedef alan en önemli girişim.
Bu strateji daha önceki bir mücadelenin yankılarını taşıyor: 1990'larda eyaletlerin Big Tobacco'ya karşı verdiği yasal mücadele.
California eyaleti, şirketlerin orman yangınlarıyla mücadele ve yoğun dumanın etkilerini hafifletme masraflarını karşılamasını istiyor. Petrol devlerinin karbon emisyonlarını sera gazlarıyla ilişkilendiren bilimsel kanıtları gizledikleri için ceza ödemeleri gerektiğini savunuyor. California Başsavcısı Rob Bonta yaptığı açıklamada, "Sebep oldukları zararı ortadan kaldırmak için ödeme yapmalarının zamanı geldi" ifadelerini kullanıyor.
Big Tobacco, dünyanın en büyük tütün endüstrisi şirketlerine atıfta bulunmak için kullanılan bir kavram. En büyük beş tütün şirketi Philip Morris International, Altria, British American Tobacco, Imperial Brands ve Japan Tobacco International
Davada adı geçen endüstri lobi grubu Amerikan Petrol Enstitüsü, davayı "haksız" bulurken, bu gelişmeyi "California vergi mükelleflerinin kaynaklarının muazzam bir israfı" olarak nitelendirdi.
360 milyar dolarlık tazminat
California, Big Tobacco'ya karşı kullandığı oyun kitabını bu kez petrol devlerine karşı yeniden açıyor. 1990'larda California ve düzinelerce başka eyalet ABD'nin en büyük dört tütün şirketine karşı dava açtı. Savcılar, şirketlerin sigarayı kanserle ilişkilendiren kanıtları gizlediğini kanıtladı ve 25 yıl içinde 360 milyar dolardan fazla ödeme kazandı.
Big Tobacco ve Big Oil'in davranışları arasında tarihi bağlantılar var. Petrol şirketleri 1950 ve 1960'larda tütün endüstrisinin sigaralarda zehir test etmesine yardımcı oldu. Bir de 1968 yılında Amerikan Petrol Enstitüsü tarafından hazırlatılan ve Stanford Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülen bir rapor vardı. İki endüstri arasındaki bağlantıları inceleyen Uluslararası Çevre Hukuku Merkezi CEO'su ve başkanı Carroll Muffett, fosil yakıtların iklim değişikliğine nasıl neden olduğunu ayrıntılı bir şekilde açıkladığını ancak hiçbir zaman geniş çapta dağıtılmadığını söyledi.
Kolektif güç mahkemede dengeyi değiştirdi
Kolektif eylem işe yaradı. Bireysel davacılar yıllarca Big Tobacco'ya karşı açtıkları davaları defalarca kaybetmişlerdi. Muffett, "Ancak davacılar olarak eyaletler devreye girdiğinde manzara dramatik bir şekilde değişti. Şirketler kadar uzun süre davalara dayanabilecek kaynaklara ve sabra sahip insanlar dengeyi değiştirdi" şeklinde konuştu.
California, dünyanın beşinci büyük ekonomisi ve önemli bir petrol üreticisi olarak büyük bir siyasi güce sahip. Bu gücü, örneğin otomobil emisyonlarının azaltılmasına ilişkin uluslar arası politikayı şekillendirmek için kullandı. Bu ay Eyalet Yasama Meclisi, büyük şirketleri karbon emisyonlarını detaylandırmaya zorlayacak bir yasa tasarısını kabul etti.
Petrol devleri başka yerlerde de davalarla karşı karşıya. Hollanda, İngiltere, Fransa ve İtalya'da açılan davalarda sektörün iklim değişikliğinden sorumlu olduğu savunulurken, New York, Massachusetts ve Rhode Island'da da benzer davalar devam ediyor. Londra'daki bir çevre hukuku kuruluşu olan ClientEarth'ten Paul Benson, bu yıl Shell yönetim kuruluna karşı şirketin karbon emisyonlarını yeterince hızlı dizginlemediği iddiasıyla açılan bir davayı yönettiğini belirterek, "Davacıların çeşitliliği hızla artıyor" dedi.
Zafer o kadar kolay değil
Zafer kesin olmaktan çok uzak. Savcılar, petrol şirketlerinin iklim konusundaki suçlarını kanıtlamaya çalışırken, daha önce olduğu gibi sigaranın sağlığa zararlı etkilerini kanıtlamaya çalışmaktan daha zorlu bir durumla karşı karşıya kalabilirler. Temmuz ayında bir İngiliz yargıç, mahkemelerin şirket stratejisine müdahale etmemesi gerektiğini söyleyerek ClientEarth'ün Shell'e karşı açtığı davaya devam etmesini engelledi. Kuruluş ise kararı temyize götürüyor.
California'nın da dahil olduğu bu mücadeleye başkaları da katılabilir. Tütün konusunda, Florida tarafından açılan ilk davanın ardından daha küçük eyaletler de kendi davalarını açtılar. Muffett, "Tütün endüstrisine karşı açılan davalar bir kez başladıktan sonra hiç bitmedi" dedi.
© 2023 The New York Times Company
