Li Yuan /The New York Times
1980'lerde Çin'de insanlar giysileri yüzünden yasal sorunlar yaşıyordu. O dönemde İspanyol paça pantolonlar ve blue jean'ler (kotlar) tuhaf kıyafetler olarak kabul ediliyordu. Bazı hükümet binalarında uzun saçlı erkeklerin, makyaj yapan ve takı takan kadınların girmesi yasaktı. Fabrikalar ve okullarda devriye gezen görevliler pantolonların paçalarını ve uzun saçları makasla kesiyordu.
Kıyafetlerin ne olduğu belirsiz
Çin'in reform ve dışa açılma döneminin ilk günleriydi. Komünist Parti toplum üzerindeki sıkı kontrolünü gevşetiyordu. Halk kendini ifade etmenin ve bireyciliğin sınırlarını zorluyordu. Kadınların yüksek topuklu ayakkabılar giymek erkeklerse saçlarını uzatabilmek için mücadele ediyordu. Bugünlerde ise hükümet 1980'leri hatırlatan bir yasak hazırlığında. Yeni yasa tasarısına göre Çin halkının ruhuna zarar veren ve duygularını inciten kıyafetleri ve sembolleri giyenlere/ kullananlara hapis ya da para cezası verilecek. Ancak halkın duygularını inciten kıyafetlerin ne olduğu şimdilik belirsiz.
"İlişkilerde büyük bir geri adım olacak"
Çinli gazeteciler, hukuk akademisyenleri ve iş insanları geçtiğimiz hafta boyunca tasarıyı eleştirdi. Birçoğu yasanın kabul edilmesi durumunda devlet yetkililerinin hoşuna gitmeyen her şeyi denetleme yetkisine sahip olacağını, bunun da halkın hükümetle olan ilişkisinde büyük bir geri adım anlamına geleceğinde hemfikir oldu.
Özgürlüklere müdahale tarihin kötü dönemlerinde olur
Zhang Sanfeng adını kullanan bir kişi sosyal medya platformu WeChat'te "Çin'de giyim ve saç stillerine müdahale edildiği zamanlar genellikle 'tarihin kötü dönemlerine denk gelir. Değişikliklerin getirilmesi durup dururken olmadı. Bu, toplumumuzda ortaya çıkan bazı garip duygulara bir yanıttır" dedi. Tahmin edilebileceği gibi milyonlarca görüntülenen paylaşıma kısa süre içinde erişim yasağı getirildi.
Kısıtlamalar giderek özel alana doğru artıyor
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in yönetimi altında hükümet, insanların nasıl düşündüklerini, internette ne söylediklerini ve şimdi de ne giydiklerini kontrol etmeye odaklanmış durumda. Çin modern teknolojilerle bir gözetim devleti inşa etti, medyayı ve sosyal medyayı sansürledi, hatta telefon ve televizyonlarda dövme ve küpe takan erkeklerin gösterilmesini yasakladı. İdeolojik deli gömleği özel alana doğru yaklaşıyor. Kişisel kıyafet seçimleri giderek daha fazla polisin ya da aşırı hevesli sivilin müdahalesine maruz kalıyor.
- Temmuz ayında otobüsteki yaşlı bir adam, insanların film, kitap, dizi ve video oyunlarındaki karakterlerin kılığına girdiği bir cosplay sergisine giden genç bir kadını Japon tarzı sayılabilecek bir kostüm giydiği için azarladı.
- Geçen ay bir alışveriş merkezindeki güvenlik görevlisi samuray gibi giyinmiş bir adamı geri çevirdi.
- Geçen yıl doğudaki Suzhou kentinde polis kimono giydiği için bir kadını geçici olarak gözaltına aldı.
Bu olaylar Çin hükümeti tarafından kışkırtılan Japon karşıtı duygularla ilgiliydi. Ancak çatışmalar bunun ötesine geçti.
- Geçen ay Pekin'de, eşcinsel gurur ifadelerine karşı çıkan güvenlik görevlileri, gökkuşağı temalı kıyafetler giymiş kişilerin A-Mei olarak bilinen Tayvanlı şarkıcı Zhang Huimei'nin konserine girmesini engelledi.
- Yine Ağustos ayında Tayvanlı şarkıcı Jolin Tsai'nin konserinde hayranlarının gökkuşağı ışıkları sergilemesi ve bazı erkek hayranlarının "gösterişli" olarak tanımlanan kadın kıyafetleri giymesi nedeniyle insanlar şikayette bulundu.
- Geçtiğimiz hafta Shenzhen'de polis, mini etekle canlı yayın yapan bir adamı azarladı. Polis adama "Halkın içinde etek giyen bir adam, pozitif enerji olduğunu mu sanıyorsun?!" diye bağırdı.
Kamuoyunun görüşüne 30 Eylül'e kadar açık olan değişiklik önerileri ulusal yasama organı tarafından onaylanırsa, bu kıyafetleri giymeye teşvik edecek kişiler de 15 güne kadar gözaltına alınabilecek ve 5.000 yuan (680 dolar) para cezasına çarptırılabilecek. Bu da Çin'i sosyal açıdan en muhafazakar ülkeler arasına sokabilir.
Guo Hui adlı bir avukat Weibo'da yasayı; 1970'lerde mini etek ve diğer Batı tarzı kıyafetler giyen İranlı ve Afgan kadınların fotoğraflarının altında yazdığı "Hâlâ İran ve Afganistan'la dalga geçebileceğinizi mi sanıyorsunuz? Ahlak polisi ortaya çıkmanın eşiğinde" notuyla paylaştı.
Kimse neyin yasak olacağını bilmiyor
Birçok kişi teklifte neyin suç teşkil edeceğinin belirtilmemesinden endişe duyuyor. Kullanılan dil - "Çin ulusunun ruhuna zarar veren ve Çin halkının duygularını inciten" kıyafet ya da semboller - dışişleri bakanlığı ve resmi medyanın Batılı ülkelere ve insanlara karşı hoşnutsuzluklarını dile getirmek için kullandıkları ifadeleri takip ediyor. Kimse bunların tam olarak ne anlama geldiğini bilmiyor.
Yapay zeka tanımını yapamadı
Çin'in en büyük online arama şirketi Baidu'nun geçtiğimiz günlerde piyasaya sürdüğü yapay zekalı chatbot Ernie'den "Çin halkının duygularını incitmeyi" tanımlamasını istedim. Ernie cevabı bilmediğini söyledi ve beni başka konulara geçmeye teşvik etti. Net bir tanım olmadan, yasanın uygulanması bireysel memurların yorumuna tabi olacaktır.
"Suçlamak için bahane bulma dönemine yakınız"
"Pekin'deki Çin Siyaset Bilimi ve Hukuk Üniversitesi'nde profesör olan Zhao Hong, The Paper haber sitesinde yayınlanan bir makalesinde "Eğer yetkililer yasaların yorum ve uygulamalarını kişisel tercih ve ideolojik inançlarına göre keyfi olarak genişletebilirlerse, 'Birini suçlamak istiyorsan, her zaman bir bahane bulabilirsin' kavramından çok da uzakta olmayabiliriz" diye yazdı. Hong kimono giymek ulusal ruha zarar vermek olarak yorumlanabiliyorsa, o zaman Japon yemeği yemek, anime izlemek ya da Japonca öğrenmek ne olacak diye endişelenen insanların internetteki yorumlarına dikkat çekti. Diğer kişiler ise yasağın takım elbise ve kravat giymeyi ya da Çince'de Batı'dan gelen kıyafetler anlamına gelen xizhuang'ı da kapsayabileceğini belirtti.
Modanın Çin ekonomisindeki etkisi
1980'lerden önce Çinlilerin çoğunlukla mavi ve gri renkte kıyafetler almak için karne kuponları kullandığı zamanları düşünmemek elde değil. Moda, Çin ekonomisinin liberalleşmesinde önemli bir rol oynadı. 1979 yılında Fransız tasarımcı Pierre Cardin, Kültür Devrimi'nden sonra Çin'de ilk defileyi düzenlediğinde, haute couture giyinen modeller ile çoğunlukla koyu renkli Mao takımları giyen izleyiciler arasındaki tezat, sarsıcı bir uçurumu yansıtıyordu. Bir yanda zengin ve canlı bir gelişmiş dünya, diğer yanda ise yoksul ve baskıcı bir Çin vardı. Çin değişmek zorundaydı. Önce insanların istediklerini giymelerine izin vermeliydi.
Moda 80'lerde güç mücadelesinin savaş alanıydı
Resmi bir dergi defileden birkaç ay sonra "Kişinin saçının uzunluğu, pantolonunun paçalarının büyüklüğü ve düşüncelerinin ahlaki olup olmaması birbiriyle bağlantılı olmak zorunda değildir" diye yazdı. Yine de 1980'lerin büyük bölümünde moda, reformist liderler ile muhafazakârlar arasındaki güç mücadelesinin savaş alanıydı. 1983 yılında reformist partinin genel sekreteri Hu Yaobang, meslektaşlarını "insanların kıyafet seçimlerine karışmamaları ve 'tuhaf kıyafet' terimini kullanmaktan kaçınmaları" konusunda uyarmak zorunda kaldı. Batı tarzı moda muhtemelen 1987'de yeni parti başkanı Zhao Ziyang'ın kruvaze mavi çizgili bir takım elbise giyerek uluslararası basının karşısına geçmesi ve düzinelerce sansürsüz soruyu yanıtlayarak büyülemesine kadar yaygınlaşmadı. Her iki lider de daha sonra tasfiye edildi ancak öngördükleri gibi Çin halkının dolapları daha dolgun ve daha renkli hale geldi. Çin dünyanın önde gelen moda üreticisi haline geldi ve artık lüks mallar için büyük bir pazar.
Kalkınma için kapsayıcı sosyal ortam gerek
Yasa o kadar huzursuzluk yarattı ki bazı resmi medya kuruluşları bile tepkilerini yaptıkları haberlerle belli etti. Resmi tabloid The Global Times'ın eski editörü Hu Xijin, teklifin açıklığa kavuşturulması çağrısında bulundu. Birçok Çinli'nin yanlış şeyler yapmaktan ya da söylemekten endişe ettiğini yazdı. Yasanın insanlara kesinlik ve güvenlik duygusu sağlaması gerektiğine dikkat çekti. Hu Xijin "Çin'in kalkınması ve refah için kapsayıcı ve rahatlatıcı bir sosyal ortam gerekiyor" dedi.
© 2023 The New York Times Company
