David Pierson, Joy Dong / New York Times
Donald Trump Beyaz Saray'dayken Çin ile bir ticaret anlaşması yapmaya çalıştığında, Pekin ABD başkanının gönlünü kazanmak için güçlü sentetik opioid olan fentanil’in tüm türevlerini yasaklamıştı.
Şimdi ise Çin ile ABD, dünyayı sarsan sert bir ticaret savaşında çıkmaza girmişken, fentanil ve onun üretiminde kullanılan kimyasalların akışını daha fazla engellemeye yönelik yeni bir adım atabilir.
Yıllardır Çin, fentanil konusunda ABD ile iş birliğini, daha geniş kapsamlı ilişkilerinde bir koz olarak kullandı. 2019 yılında tüm fentanil türevlerini yasaklama kararı, Trump’ın Çin’i bu uyuşturucunun ABD’ye akışını durdurmak için yeterince çaba göstermemekle suçlamasının ardından ve fentanil konusunun daha geniş bir ticaret anlaşmazlığına giderek daha fazla karıştığı bir dönemde geldi.
Çin, o dönemde ABD ile ortaklaşa fentanil baskınları düzenleme konusunda da anlaşmaya vardı. Bu adımlar, Trump’ın Çin lideri Şi Cinping’e “harika bir insani jest” yaptığı yönünde övgüler yağdırmasına yol açtı.
Yeni Trump yönetimiyle birlikte Çin, fentanilin üretiminde kullanılan kimyasal maddelerin ihracatını durdurması konusunda daha da büyük baskıyla karşı karşıya kaldı. Yönetim, Şubat ve Mart aylarında Çin’e %10’luk ek gümrük vergileri uygulamasının gerekçesi olarak fentanili gösterdi.
Vergi savaşları
Trump, Çin’in onlarca yıldır ABD ile olan ticarette hile yaptığını savunuyor ve bu doğrultuda Çin’den gelen çoğu ürüne uygulanan vergileri en az %145’e çıkardı. Çin ise buna benzer derecede yüksek vergilerle karşılık verdi ve Pekin’in “şantaj” olarak nitelendirdiği bu duruma karşı “sonuna kadar savaşacaklarını” söyledi.
Ancak her iki tarafın da dünya genelinde ekonomik büyümeyi düşürecek bu ticaret savaşını yatıştırmanın yollarını arıyor olabileceğine dair işaretler var. Çin Ticaret Bakanlığı Cuma günü yaptığı açıklamada, üst düzey ABD’li yetkililerin müzakere başlatma taleplerini “değerlendirdiğini” belirtti. Pekin, sadece ABD’nin “samimiyet” göstermesi halinde görüşmelere başlayacağını vurguladı.
Fentanil meselesine geri dönmek, bu çıkmazı aşmanın bir yolu olabilir.
Konuyla ilgili bilgi sahibi ve Çinli yetkililerle konuşmuş bir kişiye göre Çin, fentanil akışıyla mücadelede ABD ile iş birliğini derinleştirme teklifinde bulunmayı değerlendiriyor. Bu plan, Pekin’in en üst düzey güvenlik yetkilisini Washington’a göndererek ticaret görüşmelerinin önünü açmayı da içeriyor.
Çin, ticaret görüşmeleri başlamadan önce Trump yönetiminin vergileri kaldırmasını istiyor. Aynı kaynak, Çin’in fentanil konusunda ABD ile iş birliği sözü vererek, her iki hükümetin vergileri aynı anda azaltmasının yolunu açmayı umduğunu belirtiyor. Diğer bir deyişle her iki taraf için yüz kurtarıcı bir geri adım olabilir.
Söz konusu kaynak, Çin’in ciddiyetini göstermek amacıyla fentanil konusundaki olası görüşmeleri yürütmek üzere Çin Kamu Güvenliği Bakanı ve Şi Cinping’in yakın müttefiki olan Wang Xiaohong’u görevlendirdiğini söyledi. Çin’in Trump yönetiminin fentanil konusundaki endişelerini ele almayı değerlendirdiği haberi ilk olarak The Wall Street Journal tarafından bildirilmişti.
Wang ile Şi’nin ilişkisi en az 1990’lara kadar uzanıyor. Wang o dönem, Şi’nin üst düzey yetkili olduğu Çin’in kıyı eyaletlerinden Fujian’ın başkenti Fuzhou’da kamu güvenliği bürosunun başkan yardımcısıydı.
Wang aynı zamanda Çin Ulusal Uyuşturucu Kontrol Komisyonu’nun da başkanı ve bu görev kapsamında, Ocak ayında ABD Başkanı Joe Biden yönetimi altındaki Beyaz Saray’ın uyuşturucu kontrol dairesi başkanı Rahul Gupta ile video yoluyla görüşmeler yaptı. Wang, iki tarafın geçen yıl uyuşturucuyla mücadelede “olumlu ilerlemeler” kaydettiğini söyledi.
Çin ABD'ye karşı tutumunu mu değiştiriyor?
Fentanil konusunda tek taraflı olarak daha fazlasını yapma teklifi, Çin açısından küçük bir tutum değişikliği anlamına geliyor. Son aylarda Çin, ABD ile fentanil konusunda iş birliği yapmaya istekli olduğunu söylemiş ancak bunu vergilerle baskı altına alınarak yapmayacağını belirtmişti.
Çin, ABD’deki fentanil krizinden sorumlu tutulmasından rahatsızlık duyduğunu, bu sorunun aslında Washington’un kendi sosyal sorunlarını çözmedeki başarısızlığının bir yansıması olduğunu söylüyor.
Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Mart ayında, Çin’in fentanil konusunda daha fazla şey yapması gerektiği gerekçesiyle uygulanan vergileri eleştirdi ve “ABD iyiliğe kötülükle karşılık vermemeli” dedi. Aynı ay, hükümet bir beyaz kitap yayımlayarak, fentanil’i kontrol altına almak için yapay zeka gibi teknolojiler dâhil olmak üzere yaptığı çalışmaları detaylandırdı. Ayrıca, “suçlamalara ve suçu başkasına atmaya” karşı olduklarını da belirtti.
Şanghay merkezli uluslararası ilişkiler uzmanı Shen Dingli, Çin’in fentanil ticaretini durduracak kapasiteye sahip olduğunu söyledi.
Çözülemeyecek bir sorun değil
“Çin, kontrol konusunda dünyanın en etkili ülkelerinden biridir” diyen Shen, Çin’in fentanil konusunda görüşme teklifinde bulunma planından haberdar olmadığını belirtti.
“Fentanil sorunu hiçbir zaman teknik olarak çözülemeyecek bir mesele olmadı” diyen Shen, “Bu yalnızca siyasi bir sorundur ve samimiyet olduğu sürece saniyeler içinde çözülebilir” ifadelerini kullandı.
Fentanil konusunda iş birliği, 2022 yılında dönemin Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’nin Tayvan’a yaptığı ziyaretin ardından askıya alınmıştı. Görüşmeler, ancak Kasım 2023’te Şi’nin Biden ile bir zirve gerçekleştirmesinin ardından ve Washington’un, Çin Kamu Güvenliği Bakanlığı’na bağlı bir adli tıp enstitüsüne uyguladığı yaptırımları kaldırmayı kabul etmesinden sonra yeniden başladı.
Eylül ayında Çinli yetkililer, denetime tabi kimyasal maddelerin listesini genişletti. Ancak uygulama hâlâ bir kedi-fare oyunu niteliğinde; çünkü üreticiler her seferinde alternatif kimyasallar geliştirebiliyor. Durumu daha da karmaşık hale getiren şey ise bu kimyasalların birçoğunun aynı zamanda yasal farmasötik ilaçların üretiminde de kullanılıyor olması.
© 2025 The New York Times Company
