Alexandra Stevenson / New York Times
İki on yıl önce Çin, eşi benzeri görülmemiş bir hız ve ucuzlukta üretim ve sevkiyat yapabilme kapasitesiyle Amerika Birleşik Devletleri’ni şoke etti. Ortaya çıkan ihracat patlaması, Amerikan ekonomisini ve siyasetini kökten değiştirdi.
Bugün ise yeni bir Çin şoku Endonezya’dan Almanya’ya, Brezilya’ya kadar tüm dünyayı etkisi altına alıyor.
Başkan Donald Trump’ın tarifeleri, Çin’i en büyük pazarı olan ABD’den dışlamaya başlarken, Çinli fabrikalar oyuncak, otomobil ve ayakkabılarını diğer ülkelere, ekonomileri ve jeopolitiği yeniden şekillendirecek bir hızla gönderiyor.
Çin 500 milyar dolar seviyesini de aştı
Bu yıl Çin’in dünyayla olan ticaret fazlası, geçen yılın aynı dönemine göre %40’tan fazla bir artışla neredeyse 500 milyar dolara ulaştı.
Dünyanın iki süper gücü ticaret savaşına tutuşurken, geri kalan dünya daha da büyük bir Çin şokuna hazırlık yapıyor.
Capital Economics’ten Çin ekonomisti Leah Fahy “Çin’in ihraç etmesi gereken tonlarca ürünü var ve ABD Çin’e tarifeler uygulasa da, bu ticaret akışlarını durdurmak neredeyse imkânsız” dedi.
Çin’den gelen ihracat seli, hükümet politikasının ve yavaşlayan iç ekonominin bir sonucu. Milyonlarca hanenin servetini azaltan bir emlak krizinin etkisini hafifletmek için Pekin yıllardır imalat sektörlerine büyük paralar akıtıyor; bu sektörler ise iç talebin çok üzerinde üretim yapıyor.
Fahy’nin analizine göre Çin’in küresel pazarlardaki payı tüm ürün kategorilerinde keskin şekilde arttı. Tarifelere rağmen bu artış sürecek, çünkü Pekin ihracata dayalı politikasından vazgeçmeye niyetli değil.
ABD’den gelen talep düşüşünün ekonomik etkisini hafifletmek için Çin, ürün akışını Güneydoğu Asya, Latin Amerika ve Avrupa’ya yönlendirmiş durumda. Ancak bu, Çin’i aynı zamanda Washington’dan baskı gören ticaret ortaklarıyla da potansiyel çatışmaya sürüklüyor.
Trump, Çin mallarıyla dolup taşan Vietnam, Kamboçya ve Endonezya gibi ülkelere de ağır tarifeler getirmekle tehdit ediyor. Şimdilik bu tarifeler, müzakere amacıyla askıya alınmış durumda. Bazı ülkeler, üretimi Çin’den başka ülkelere kaydırmaya çalışan yabancı firmalardan gelen yatırımlardan fayda sağladı.
Bazı ülkeler ise Çin mallarını yeniden ihraç ederek ABD’ye gönderebildi. Ancak bu ülkeler tarifeleri ciddi şekilde düşüremezse, Güneydoğu Asya ve diğer bölgelerdeki yerel şirketler Çinli firmalarla rekabet edemeyerek büyük darbe alabilir.
Değişim dünya ticaretini sarsan Trump'ın gümrük tarifeleri öncesinde başladı
Trump, son yüzyılın en sert tarifeleriyle küresel ticareti alt üst etmiş olsa da, Çin’in ihracat yapısındaki köklü değişim Trump göreve gelmeden önce başlamıştı.
Çin’deki emlak krizi — konut fazlası, düşen fiyatlar ve yaygın iflaslar — 2021 yılında ekonomide sarsıntılar yaratmaya başladı. Çinli politika yapıcılar hiç vakit kaybetmeden ucuz kredileri inşaatçılardan alıp ihracatçılara ve üreticilere yönlendirdi. Bu adım, inşaat sektörünün çöküşünü telafi etti. O sektör, en güçlü döneminde ekonomik büyümenin üçte birini oluşturuyordu.
Pekin için bu yöntem tanıdıktı: Sorunu para ile çöz.
“Genellikle önce ölçeği yakalamak için fazla yatırım yaparlar, ardından sürece devlet politikaları destek olur” diyen Commerzbank’tan ekonomist Tommy Wu. “Bugünkü sorunun kaynağı da bu” dedi.
Ticaret akışları ve tedarik zincirleri tarifelerle yeniden şekillenirken, ekonomik etkiler de kendini göstermeye başladı.
En çok otomotiv devleri olumsuz etkileniyor
Geçen ay Çin’den ithalatın bir yıl öncesine göre %20 arttığı Almanya’da, şirketler endişelerini Commerzbank’tan ekonomist Wu’ya iletti. Bu durumu en çok otomobil üreticileri hissediyor.
Çin bu yıl %45 daha fazla elektrikli araç üretti; ülkede tüketici talebi düşük olduğu için şirketler arasında şiddetli bir fiyat savaşı yaşanıyor. Çin Otomobil Üreticileri Birliği’ne göre elektrikli araç ihracatı bu yıl %64,6 oranında arttı.
Çin ithalatındaki artışın en sert hissedildiği ülkelerde yerli üretim keskin biçimde azaldı; bu da iş kayıplarına ve iflaslara yol açtı.
Endonezya’da, Çin’den gelen ucuz kıyafetlerle rekabet edemeyen tekstil fabrikaları kapanıyor. Endonezya Filament İplik ve Elyaf Üreticileri Derneği Başkanı Redma Gita Wirawasta’ya göre 2023 ve 2024 yıllarında yaklaşık 250 bin kişi tekstil sektöründe işini kaybetti. Tayland’daki otomotiv parça üreticileri Çin elektrikli araçları yüzünden kapanıyor. Brezilyalı otomobil üreticileri, ülkede satılan Çinli araçlara karşı antidamping soruşturması başlatılması çağrısında bulundu.
Nomura’nın (Japonya dışı Asya başekonomisti) Sonal Varma çoğu ülkenin önünde iki seçenek bulunduğuna dikkat çekti ve şu ifadeleri kullandı:
"Birincisi hiçbir şey yapmamak ve sanayinin içinin boşalmasını izlemek. İkincisi ise belirli sektörlerde tarifeleri artırmak ve ABD’nin Çin’e karşı uyguladığı gibi korumacı önlemler almak"
Ancak bu, ticaret ve yatırımı diplomatik koz olarak kullanan Çin’in ya da ABD’nin tepkisini çekebilir.
“Tedarik zincirleri jeopolitik çizgiler boyunca ikiye ayrılıyor” diyen Varma sözlerini şöyle noktaladı: “Ülkeler için karar vermek çok daha zorlaştı: Kimin yanında duracaksınız?”
© 2025 The New York Times Company
