Adam Liptak / New York Times
ABD Başkanı Donald Trump, Pazartesi günü gönderdiği bir mektupta Fed yöneticisi Lisa Cook’u görevden aldığını söyledi. Bu adım, bağımsız kurumlar üzerindeki kontrolünü artırma çabasının yeni bir hukuki boyutunu açtı.
Trump bunu yapabilir mi?
Kongre, başkanın Fed yetkililerini görevden alma yetkisini sınırlamış durumda. Yasaya göre, Fed üyeleri yalnızca “sebep gösterilerek” görevden alınabiliyor; bu da genellikle ağır suistimal anlamına geliyor.
Cook’un görevden alınması için sebep var mı?
Trump yönetimi, Cook’u mortgage dolandırıcılığı ile suçladı ve Trump, mektubunda bu iddiayı gerekçe gösterdi.
Federal Konut Direktörü Bill Pulte, konuyu Adalet Bakanlığı’na ilettiğini açıkladı. Ancak Cook’a herhangi bir suçlama yöneltilmiş değil.
Cook, Pazartesi günü yaptığı açıklamada görevden ayrılmayacağını belirtti ve “Başkan Trump, kanunda hiçbir sebep yokken beni ‘sebep göstererek’ görevden aldığını iddia ediyor. Bunun için yetkisi yok. İstifa etmeyeceğim” ifadelerini kullandı.
Birçok hukuk uzmanı da Trump’ın gerekçesi ve yöntemi konusunda endişelerini dile getirdi.
Cook’un başvurabileceği yollar neler?
Cook, görevini korumak için dava açabilir. Bir hakim, “sebep gösterme” şartının karşılanıp karşılanmadığına karar verir. Ayrıca dava devam ederken geçici süreçte ne olacağına da hakim karar verir.
Cook’un avukatı Abbe Lowell, “Trump’ın taleplerinin hiçbir yasal temeli, süreci veya yetkisi yoktur. Bu yasa dışı girişimi engellemek için gerekli her türlü adımı atacağız” şeklinde konuştu.
Eğer bir hakim Cook’un görevde kalmasına izin verirse, yönetim büyük ihtimalle Yüksek Mahkeme’ye başvuracak.
Trump, Cook’u sebepsiz yere görevden alabilir mi?
90 yıllık bir Yüksek Mahkeme emsali, Kongre’ye bağımsız kurumların liderlerini siyasetten koruma hakkı tanıyor. Trump ise bu sınırlamaların anayasaya aykırı olduğunu, yürütme yetkisinin başkanda olduğunu ve başkanın istediği zaman, sebep göstermeden görevden alma hakkı olması gerektiğini savunuyor.
Önde gelen emsal karar ne diyor?
1935’te görülen Humphrey’s Executor v. United States davasında Yüksek Mahkeme, FTC üyelerinin yalnızca “etkisizlik, görev ihmali veya görevi kötüye kullanma” gerekçeleriyle görevden alınabileceğine hükmetti.
Buna rağmen Başkan Franklin D. Roosevelt, sadece politika farklılığı gerekçesiyle bir üyeyi görevden almıştı. Mahkeme, bu görevden almayı oybirliğiyle yasadışı buldu.
Bu emsal tehlikede mi?
Evet. 2020’de Yüksek Mahkeme, Tüketici Finansal Koruma Bürosu (CFPB) davasında Humphrey’s Executor kararını zayıflatacak işaretler verdi.
Baş Yargıç John Roberts, “Anayasal sistemimizde yürütme yetkisi başkana aittir ve bu yetki genel olarak başkanın kendi adına hareket edenleri gözetme ve görevden alma hakkını içerir” dedi.
Ancak Roberts, tek bir direktörün yönettiği Tüketici Finansal Koruma Bürosu (CFPB) gibi kurumlarla, Fed gibi çok üyeli kurumlar arasında ayrım yaptı. Bazı yargıçlar ise bu farkın önemsiz olduğunu savundu.
Yüksek Mahkeme son dönemde ne yaptı?
Trump’ın göreve gelmesinden bu yana verilen bazı acil kararlarla, başkanın Sebep göstermeksizin kamu kurumlarının yöneticilerini görevden almasına izin verildi. Bunlar arasında Merit Systems Protection Board, National Labor Relations Board ve Consumer Product Safety Commission başkanları da vardı.
Bir kararında Mahkeme, “Başkan, kendi adına yetki kullanan görevlileri görevden alabilir, çünkü yürütme yetkisi Anayasa gereği başkanda toplanmıştır” ifadelerine yer verdi.
Fed diğer kurumlardan farklı mı?
Yüksek Mahkeme'de durum öyle görünüyor. Mahkeme, Trump’ın bazı görevden almalarını onaylarken, Fed için özel bir durum olabileceğini söyledi.
Kararda, “Fed, ABD’nin geleneğinden gelen, benzersiz yapıya sahip yarı-özel bir kurumdur” ifadesi kullanıldı.
Başkan Cook’u sebepsiz görevden alamaz mı?
Büyük ihtimalle hayır. Yüksek Mahkeme, Fed’in devlet yapısı içinde ayrıcalıklı bir konumda olduğunu defalarca vurguladı. Ancak bunlar resmi karar değil, yalnızca yorum düzeyindeydi.
Öte yandan Mahkeme, Trump yönetiminin birçok girişimine de yeşil ışık yaktı. Yargıç Elena Kagan ise yakın tarihli bir muhalefet şerhinde, “Fed’in bağımsızlığı, başkanın görevden alma yetkisinin sınırlandığı diğer kurumlarla aynı anayasal temele dayanmaktadır” dedi.
© 2025 The New York Times Company
