Matthew Mpoke Bigg / The New York Times
İran, Haniye suikastine çok yanlış bir zamanda yakalandı. Analistlere göre Haniye'nin kendi topraklarında öldürülmesi İran'ın güçlü bir düşmana karşı topyekûn bir savaştan kaçınırken misilleme için özel bir formül geliştirmesi gerekliliğini doğurdu. Ayrıca Tahran'da yeni bir hükümetin göreve başlaması da İran'ın İsrail'e nasıl bir yanıt verileceğine dair karar alınmasını yavaşlatıyor olabilir.
İran neden intikam yemini etti?
İran ve Hamas yetkilileri, 31 Temmuz'da İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın yemin törenine katıldıktan sonra Tahran'da öldürülen üst düzey Hamas lideri İsmail Haniye'nin intikamını alma sözü verdi. Hamas'ı destekleyen İran suikasttan İsrail'i sorumlu tuttu ancak İsrailli liderler kendi güçlerinin sorumlu olduğunu söylemedi.
Bir gün önce, yine İran tarafından desteklenen Hizbullah'ın üst düzey komutanlarından Fuad Şükür, Lübnan'ın başkenti Beyrut'ta İsrail'in düzenlediği bir hava saldırısında öldürüldü. İsrail hükümeti, bu saldırının Lübnan'dan atılan bir roketin İsrail kontrolündeki Golan Tepeleri'nde bir futbol sahasına isabet ederek çoğu genç ve çocuk en az 12 kişinin ölümüne yol açmasına misilleme olarak yapıldığını açıkladı. Hizbullah bu saldırıyı gerçekleştirdiğini reddetti.
Ancak Haniye'nin öldürülmesi İran topraklarında gerçekleştiği için Tahran'a daha büyük bir saldırı olarak görüldü. Konuyla ilgili bilgi sahibi üç İranlı yetkiliye göre, İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney buna karşılık olarak İran'ın İsrail'i doğrudan vurması emrini verdi.
İran neden henüz yanıt vermedi?
İran Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Nasser Kanaan, "İsrail'i cezalandırmak gerekir" diyerek diğer üst düzey İranlı yetkililerin yorumlarını tekrarladı. Ama aynı zamanda "Tahran'ın bölgesel çatışmaları tırmandırmaktan kaçındığını da söyledi.
Londra'daki araştırma grubu Chatham House'da Orta Doğu analisti olan Sanam Vakil, yeni cumhurbaşkanının dışişleri bakanı da dahil olmak üzere kabinesinin henüz onaylanmamış olmasının iç müzakereleri yavaşlatmış olabileceğini söyledi.
Vakil, aynı zamanda reformist olarak görülen Pezeşkiyan'ın, algılanan güç gösterme ihtiyacı ile hükümetinin Batı'nın ekonomik yaptırımlarının etkilerini hafifletme ve İran'ın uluslararası alanda daha fazla izole olmasını önleme konusundaki daha geniş çıkarlarını dengelemeye çalışabileceğini söyledi.
Vakil, "Verilecek yanıt, Batı ile yaptırımların hafifletilmesini sağlayacak müzakerelerin kapısını kapatmayacak şekilde dikkatle ayarlanmalıdır" dedi.
Bir düşünce kuruluşu olan Crisis Group'un İran proje direktörü Ali Vaez, büyük ölçüde sembolik olarak görülen bir askeri yanıtın da Tahran açısından riskli olduğunu, ancak İsrail'i daha fazla saldırı düzenlemekten caydırmasının pek mümkün olmayacağını söyledi.
Vaez'e göre bu durumda geriye somut bir karşılık seçeneği kalıyor, ancak bu da İsrail'in daha büyük bir karşılık vermesine neden olacak ve Tahran bunu takip edebilecek tırmanma döngüsünü kontrol edemeyecek.
Vaez, "İsrail bu durumda İran'ı kontrol altına aldı çünkü İran'ın elinde iyi bir seçenek kalmadı" dedi. Hem Vakil hem de Vaez İran'ın niyetini anlamanın zor olduğunu söyledi.
İran'ın tepkisi nasıl olabilir?
İran İsrail'i birden fazla yönden ve farklı şekillerde vurabilir. Hamas, Hizbullah ve Yemen'deki Husi milisleri gibi vekil güçlerden oluşan bir ağa sahip olan Tahran yönetimi, İsrail'in kuzeyinden Kızıldeniz'e kadar uzanan hedeflere saldırma gücüne sahip.
Nisan ayında Tahran, İsrail'in bir İran elçilik kompleksini vurmasına karşılık olarak İsrail'e yaklaşık 300 füze ve insansız hava aracıyla saldırdı. Neredeyse tamamı ABD ve diğer müttefiklerin desteğiyle İsrail'in hava savunması tarafından düşürüldü. Bu, İran'ın İsrail ile yıllardır kara, deniz, hava ve siber uzay üzerinden yürüttüğü gizli bir savaşın ardından gerçekleştirdiği ilk doğrudan saldırıydı.
Nisan ayındaki saldırı Negev çölündeki bir İsrail hava üssünde hafif hasara yol açmış ve 7 yaşındaki bir kız çocuğunu ağır yaralamıştı.
İsrail nasıl hazırlanıyor?
İsrailli yetkililer halka güçlendirilmiş güvenli odalarda yiyecek ve su stoklamalarını söyledi ve hastaneler hastaları yeraltı koğuşlarına taşımak için planlar yaptı. Aynı zamanda kurtarma ekipleri de şehirlere yerleştirildi.
ABD'li ve İsrailli diplomatlar ve güvenlik yetkilileri İran'ın Nisan ayındaki saldırısının kapsamı ve yoğunluğu hakkında önceden bilgi sahibiydi ve bu da savunma hazırlıklarını kolaylaştırdı. Aynı şekilde Haniye'nin öldürülmesinden bu yana geçen yaklaşık iki hafta İsrail'de hazırlıkların arttırılması için zaman yarattı.
Geçtiğimiz hafta İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu İsrail'in hem savunma hem de saldırı için hazırlıklı olduğunu söyledi.
Bununla birlikte askeri analistler İran ve Hizbullah'ın aynı anda yeterli sayıda füze ateşleyerek İsrail'in savunmasını alt edebileceğini söylüyor. Ayrıca alçak irtifada uçarak tespit ve imha edilmelerini zorlaştıran insansız hava aracı sürüleri de tercih edilebilir.
Amerika Birleşik Devletleri ve diğerleri nasıl karşılık veriyor?
Diplomatlar aylardır İsrail ve İran arasındaki karşılıklı saldırıların hem Gazze Şeridi'ndeki savaşı hem de İsrail'in Lübnan sınırındaki çatışmayı daha da derinleştirecek bölgesel bir çatışmaya dönüşmesinden korkuyor. Sonuç olarak diplomatlar, İran'ın tepkisini önlemek ya da en aza indirmek için kapalı kapılar ardnda yoğun bir çaba gösterdi.
ABD'nin müttefiki Ürdün'ün dışişleri bakanı son günlerde Tahran'a giderek görüşmelerde bulundu. Suudi Arabistan geçen hafta Müslüman ülkelerin bir araya geldiği İslam İşbirliği Teşkilatı'nı acil olarak toplayarak Haniye suikastını İran'ın egemenliğinin ihlali olarak nitelendirdi ve tüm taraflara gerilimi düşürme çağrısında bulundu.
ABD ise olası İran misillemesine karşılık askeri hazırlıklarını arttırdı. Savunma Bakanı Lloyd Austin, hem İsrail'in olası bir saldırıyı engelleme kapasitesini güçlendirmek hem de ülkeyi askeri olarak destekleyeceği mesajını pekiştirmek için tehditlere yanıt olarak Orta Doğu'ya ilave savaş uçakları, savaş gemileri ve bir güdümlü füze denizaltısı gönderdi.
Biden yönetimi aynı zamanda Gazze için ateşkes görüşmelerini başlatmaya çalıştı. Biden yönetimi ve Arap arabulucular Perşembe günü bölgede bir toplantı düzenleyerek bir anlaşmaya varmaya çalışacaklar. İsrail müzakere için masada olacağını söylese de Hamas katılıp katılmayacağını açıklamadı.
© 2024 The New York Times Company
