Ben Hubbard, Sanam Mahoozi, Leily Nikounazar / New York Times
İran’ın başkenti Tahran’da ve ülkenin diğer kentlerinde protestocular, pazartesi günü sokağa çıkarak hızla artan enflasyon ve ulusal para biriminin çöküşünü protesto etti. Söz konusu gelişmeler piyasaları kaosa sürüklerken, ailelerin bütçeleri sarsılmış durumda.
Ülkenin para birimi, hafta sonu ABD doları karşısında tüm zamanların en düşük seviyesine gerilerken, yıllık enflasyon oranı Aralık ayında yüzde 42,2’ye yükseldi.
Yaşanan çalkantı ortamında, İran Merkez Bankası Başkanı Muhammed Rıza Farzin’in, cumhurbaşkanının onayına sunulmak üzere pazartesi günü istifa ettiği yerel medya tarafından bildirildi. Eski Ekonomi Bakanı Abdolnaser Hemmati’nin Farzin’in yerine getirilmesi planlanıyordu.
Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, pazar günü parlamentoda 2026 yılı için önerilen bütçe hakkında konuşurken krizin boyutlarını kabul etti.
Pezeşkiyan: Herkes maaşlarına zam istiyor, peki parayı nereden bulacağız?
“Herkes maaşları artırın diyor” diyen Pezeşkiyan, “Peki bu parayı nereden bulacağız?” ifadelerini kullandı. Mevcut durumu önceki hükümetlerin, parlamentoların ve yetkililerin aldığı kararlara bağladı.
Ekonomik çalkantı, Haziran ayında İsrail ve ABD tarafından İran’ın nükleer tesislerine yönelik saldırıların ardından ve Trump yönetiminin İran’ın nükleer programına ilişkin yeni bir anlaşma sağlamak amacıyla yürüttüğü “azami baskı” kampanyası sonrasında, 92 milyon nüfusa sahip ülke üzerindeki kontrolü sürdürmeye çalışan İran liderleri için yeni bir sınama oluşturuyor.
İran, 2017’den bu yana ekonomik sıkıntılar, kuraklık ve diğer şikayetlerin körüklediği çok sayıda protesto dalgası yaşadı. Bu yeni gösterilerin büyüyüp başka şehirlere yayılıp yayılmayacağı ise henüz netlik kazanmadı.
İran güvenlik güçleri, önceki protestoları ölümcül güç kullanımı ve tutuklamalarla bastırmıştı; bu da şikayetlerini kamuoyuna açık şekilde dile getirenler için riski artırıyor. Pazartesi günü internette paylaşılan videolarda, güvenlik güçlerinin Tahran’da ve en az iki başka kentte protestocuları dağıtmak için göz yaşartıcı gaz kullandığı görüldü.
ABD'nin aldığı önlemler İran ekonomisini köşeye sıkıştırdı
Uzmanlar, İran’daki derinleşen ekonomik krizi, kötü yönetimden ülke ekonomisini kapalı tutan politikalara kadar uzanan çok sayıda faktöre bağlıyor. Trump yönetiminin İran’ın petrol satışlarını sınırlandırmaya yönelik çabalarını artırması ve hükümetin Haziran ayındaki İsrail savaşı sırasında masrafları karşılamak için İran bankalarına başvurması da ekonominin daha da kötüleşmesine katkı sağladı.
Connecticut Üniversitesi’nde İran ekonomisi üzerine çalışan siyaset bilimi doktora öğrencisi Emir Hüseyin Mahdavi’ye göre, hükümetin krizi hızla çözmek için çok az seçeneği bulunuyor.
Mahdavi, ABD ile ilişkilerin yaptırımların hafifletilmesi karşılığında değiştirilmesinin ya da devlet harcamalarının sert biçimde kısılmasının seçenekler arasında olduğunu, ancak her iki ihtimalin de düşük göründüğünü söyledi.
"İran Venezuela ve Arjantin'in durumuna düşebilir"
Mahdavi şöyle devam etti:
“Mevcut durumda, kalıcı yüksek enflasyon riski ve Venezuela ile Arjantin’de yaşananlara benzer deneyimlerin tekrarlanması ihtimali giderek artıyor”
Önerilen 2026 bütçesi, petrol gelirlerinde ciddi bir düşüşe işaret ederken, vergi gelirlerine daha fazla bağımlılığı yansıtarak hükümetin içinde bulunduğu ikilemi ortaya koydu.
Yarı resmi Tasnim Haber Ajansı’nın aktardığına göre, parlamento pazartesi günü önerilen bütçeyi reddetti.
Para birimindeki çöküş, maaşlarının ve birikimlerinin değerinin eridiğini, mal ve hizmet fiyatlarının ise hızla arttığını gören sıradan İranlılar için son derece yıpratıcı oldu.
Tahran’da satış müdürü olarak çalışan 42 yaşındaki Omid, aylık gelirinin sadece iki ay içinde 300 dolardan 200 dolara gerilediğini ve bunun kendisinde ciddi kaygı yarattığını söyledi.
"Arkadaşlarla kahve içmek için dışarı çıkmaya korkar olduk, yürüyen hesap makinelerine döndük"
Omid, yaşlı ebeveynlerinin sağlık giderlerini karşılayamamaktan ve aracının bozulması halinde tamir masraflarını ödeyememekten endişe ettiğini dile getirdi ve şöyle devam etti:
“Artık arkadaşlarla dışarı çıkmak bile zorlaştı; basit bir kahvenin parasını çıkarıp çıkaramayacağımızı hesaplayan hesap makinelerine döndük”
Tahran’da bir bankada çalışan 41 yaşındaki Mariam ise, başkalarının kendisini üst orta sınıf olarak gördüğünü, ancak maaşının artık aylık giderlerinin sadece üçte ikisini karşılayabildiğini söyledi.
Mariam ve Omid, hükümetten gelebilecek misillemelerden korktukları için telefonla konuştuklarını ve yalnızca isimlerinin kullanılmasını istediklerini belirtti.
Mariam, dışarıda neredeyse hiç yemek yemediğini, kırmızı et almadığını ve misafir çağırmaktan kaçındığını söyledi.
Mariam şöyle devam etti:
“Her şey o kadar pahalı hale geldi ki, son birkaç gündür misafir ağırladığımda ay sonuna kadar param yetip yetmeyeceğini hesaplayıp durdum”
© 2025 The New York Times Company
