Kenneth Chang / The New York Times
Ed Lu Dünya’yı katil asteroitlerden kurtarmak istiyor.
Eski NASA astronotu ve uygulamalı fizik doktora sahibi Ed Lu, bize doğru gelen bir kaya varsa onu en azından Dünya’ya çarpmadan önce tespit etmeyi amaçlıyor. Yeterince erken tespit edebilirse, insanlığın kayanın yönünü saptırmak için bir şansı olduğunu düşünüyor.
Lu’nun kurmaya yardım ettiği kâr gütmeyen B612 Vakfı salı günü 100’ü aşkın asteroit keşfettiklerini açıkladı. (Vakfın ismi Antoine de Saint-Exupéry'nin kitabı “Küçük Prens”e bir göndermedir. Kitapta ana karakterin yaşadığı asteroitin ismi B612 idi.)
“Modern astronomi”
Bu tek başına ilgi çekici bir keşif değil. Dünyanın dört bir yanından her gün yeni asteroitlerin haberi geliyor. Bahçesinde teleskopları olan amatörlerden geceleri gökyüzünü otonom tarayan robotik sistemlere kadar herkes bu işi becerebiliyor.
B612’nin bunu teleskop icat etmeden, hatta mevcut teleskopları dahi kullanmadan başarmış olması asıl ilgi çekici nokta. B612’nin finanse ettiği araştırmacılar, son teknoloji bilgisayarları kullanarak 412 bin adet eski fotoğrafı inceledi ve yeni asteroitler görsellerdeki 68 milyar noktanın arasından tespit etti.
Lu, “Bu astronominin modern hali” diyor.
100 milyon tonluk TNT etkisi
Araştırma NASA ve dünyanın dört bir yanındaki diğer kurumların yürüttüğü 'gezegen savunmasının' bir uzantısı. Bugün çapları en az 140 metre olan, Dünya'ya yakın 25 bin civarı asteroidin sadece yüzde 40'ı bulundu. Dünya’ya çarpınca yüz milyon tonluk TNT'ye eş değer enerjiyi serbest bırakma potansiyeline sahip olan yaklaşık 15 bin uzay kayası ise hala tespit edilemedi.
Algoritmanın çalışma şekli
B612 Washington Üniversitesi’nden lisansüstü öğrencisi Joachim Moeyens ve onun doktora danışmanı, astoronomi profesörü Mario Juric ile iş birliği yaptı. Üniversitenin Astrofizik ve Kozmolojide Yoğun Veri Araştırma Enstitüsü'ndeki meslektaşları ile astronomik görüntüleri sadece asteroit olabilecek ışık noktalarını tanımlamak için değil, aynı zamanda çekilen görüntülerde hangi ışık noktalarının bir önceki gecedekilerle aynı olduğunu da hesaplayan bir algoritma geliştirdiler.
Özünde, daha önce görülen ancak fark edilmeyen şeyleri keşfetmenin bir yolunu buldular.
Asteroitler nasıl keşfedilir?
Genelde asteroitleri keşfetmek için gökyüzünün aynı kısmı farklı günlerde birçok kez fotoğraflanır. Gece gökyüzünün bir bölümü çok sayıda ışık noktası içerir. Uzak yıldızlar ve galaksiler aynı düzende kalır. Ancak güneş sistemi içinde çok daha yakın olan nesneler hızla hareket eder ve konumları gece boyunca değişir.
Gökbilimciler bir gece boyunca hareket eden tek nesnenin bir dizi gözlemini 'izcik' olarak adlandırır. Bir izcik, cismin hareketinin göstergesini sağlar ve gökbilimcilere başka gecelerde nerede olabileceklerinin ipuçlarını verir. Aynı nesne için daha eski görüntüleri de arayabilirler.
Diğer astronomik gözlemler de kaçınılmaz olarak asteroitleri kaydeder. Ancak izcikleri bir araya getirmek için gereken çoklu gözlemler yerine yalnızca tek bir tespiti kaydeder.
Örneğin NOIRLab görüntüleri, evrendeki galaksilerin dağılımını haritalamak için gece göğünün neredeyse sekizde birini inceleyen Şili'deki Victor M. Blanco 4 Metre Teleskobu sayesinde elde edildi.
Gökbilimciler ana odakları olmadığı için ek ışık lekelerini göz ardı etti. Lu "Onlar sadece gökyüzünün rastgele görüntülerindeki rastgele veriler" diyor.
Ancak yıldız veya galaksi olmayan herhangi bir ışık noktası, Moeyens ve Juric’in THOR olarak adlandırdıkları algoritmaları için bir başlangıç noktası.
THOR algoritması
Bir asteroitin hareketi yerçekimi yasası tarafından belirlenir. THOR belirli bir mesafe ve hız varsayarak, gözlenen ışık noktasına karşılık gelen bir test yörüngesi oluşturur. Ardından asteroitin sonraki ve önceki gecelerde nerede olacağını hesaplar. Verilerde bir ışık noktası belirirse, bu aynı asteroit olabilir. Algoritma birkaç hafta boyunca beş veya altı gözlemi birbirine ilişkilendirebilirse asteroid keşfi için umut verici bir aday bulmuş demektir.
Şimdiye kadar, bilim adamları NOIRLab arşivlerinden eylül 2013’e ait verilerin yaklaşık sekizde birini eledi. THOR bin 354 adet olası asteroit üretti. Birçoğu zaten Uluslararası Astronomi Birliği'nin Küçük Gezegen Merkezi tarafından tutulan asteroit kataloğundaydı. Bazıları daha önce yalnızca tek bir gecede gözlemlenmişti ve izcik yörüngelerini oluşturacak kadar hesaplama yapılamamıştı.
Küçük Gezegen Merkezi şimdiye kadar THOR’un 104 nesnesini yeni keşifler olarak nitelendirdi. NOIRLab arşivi, bulunmayı bekleyen on binlerce asteroit olduğunu düşündüren yedi yıllık veri içeriyor.
Gezegen savunmada NASA’nın rolü
NASA gezegen savunma çabalarını hızlandırıyor. 2026’da fırlatmayı hedefledikleri NEO Surveyor isimli asteroit teleskopları ön tasarım aşamasında.
Bu yılın ilerleyen aylarında, Çift Asteroid Yönlendirme Testi görevinde bir cismi küçük bir asteroide fırlatarak bunun uzay kayasının yörüngesini ne kadar değiştirdiğini ölçecek. Çin'in ulusal uzay ajansı da benzer bir görev üzerinde çalışıyor.
B612 gibi vakıflar maliyetleri neredeyse yarım milyar dolara varan teleskop projeleri yerine THOR gibi daha ucuz araştırma çabalarıyla katkıda bulunabilir. Geçen hafta, asteroit bilimi için bulut tabanlı hesaplama araçlarını daha fazla geliştirmek için 1,3 milyon dolarlık hediye aldıklarını duyurdular. Ayrıca Tito’s Handmade Vodka diğer bağışçılardan 1 milyon dolara kadar eşlik edecek bir de hibe aldılar.
B612 ve Lu artık sadece dünyayı kurtarmaya çalışmıyor. Lu, ”Votkanın asteroitlerle nasıl bir ilişkisi olduğuna dair genel kültür sorusunun yanıtı biziz” diyor.
© 2022 The New York Times Company
