Knvul Sheikh / New York Times
ABD’de 86 milyon yetişkinin kolesterol seviyesi yüksek olsa da Amerikalıların üçte biri son beş yıl içinde kolesterol değerlerini kontrol ettirmediklerini söylüyor. Kolesterolü test etmek ve kontrol altına almak kalp hastalıklarını ve diğer ciddi sağlık sorunlarını önlemek için kritik öneme sahip. Ancak ne zaman test yaptıracağınızı ve çıkan rakamlardan ne anlamanız gerektiğini belirlemek gözünüzü korkutabilir. ‘Kötü kolesterol’ sağlığınız için ne kadar zararlı? Toplam kolesterolünüz çok yüksek olmanın eşiğindeyse endişelenmeli misiniz? Beslenme veya egzersiz alışkanlıklarınızı değiştirerek kolesterol seviyelerinizi ne kadar düşürebilirsiniz? New York Times, uzmanlara kolesterol testleri ve yönetimi hakkında bilinmesi gerekenleri sordu.
Kolesterol nedir?
Kolesterol, karaciğer tarafından üretilen yağlı bir maddedir ve lipid olarak adlandırılır. Hücre zarlarının hormonların ve daha fazlasının yapımı için kolesterole ihtiyaç duyulur. Genellikle karaciğer ihtiyacımız olan tüm kolesterolü üretir. Ancak et ve süt ürünleri de dahil olmak üzere bazı gıdalar kanınızda dolaşan kolesterolü artırabilir bu nedenle kolesterol testinden önce yemek yememeniz istenebilir.
Arterlerde pıhtı birikimine ve damar sertleşmesine neden olma gibi durumlar nedeniyle kolesterol kötü bir şöhrete sahip. Bu duruma tıbbi olarak ateroskleroz denir. Damarlarda biriken kolesterol sonuç olarak kalbe giden kan akışını engelleyerek kalp krizine neden olabilir. Pıhtılar da parçalanarak vücudun diğer bölgelerine gidebilir ve felce neden olabilir. Çoğu insanda damarları ciddi şekilde tıkanana kadar herhangi bir belirti görülmez.
Northwestern Üniversitesi Feinberg Tıp Fakültesi'nde kardiyoloji ve epidemiyoloji doçenti olan Dr. John Wilkins doktorların kardiyovasküler sorunları erken tespit ve tedavi için kolesterol seviyelerine baktığını söyledi.
Kolesterol testine ne zaman ihtiyaç duyulur?
Amerikan Kalp Derneği'ne göre, 20 yaş ve üzeri tüm yetişkinler her dört ila altı yılda bir kolesterollerini kontrol ettirmeli. Yüksek tansiyon, diyabet veya ailede kalp hastalığı öyküsü gibi belirli risk faktörlerine sahipseniz daha sık kontrol yaptırmanız gerekebilir. Öte yandan kalp hastalığı genç insanlar arasında giderek daha yaygın hale geliyor. ABD Ulusal Kalp, Akciğer ve Kan Enstitüsü, kolesterol testine 9 ila 11 yaşları arasında veya ailede yüksek kolesterol ve kalp hastalığı öyküsü varsa 2 yaşından küçükken başlanmasını öneriyor. Doktorunuz ne zaman test yaptırmanız gerektiğine karar vermenize yardımcı olabilir.
Kolesterol testleri neyi gösterir?
Bir doktor kolesterolünüzü lipid paneli veya lipoprotein profili adı verilen bir kan testi ile kontrol edebilir. Böylece toplam kolesterolü, düşük yoğunluklu lipoprotein veya LDL kolesterolü, yüksek yoğunluklu lipoprotein veya HDL kolesterolü ve arterleri sertleştiren ve çoğunlukla yiyeceklerden gelen başka bir yağ türü olan trigliseritleri ölçer. Bunların hepsi desilitre başına miligram olarak rapor edilir. Bazen test, trigliseritleri vücudun farklı bölgelerine taşıyan çok düşük yoğunluklu lipoproteini veya VLDL'yi de içerir.
Bazı kişiler için doktor, kanınızdaki kolesterolü taşıyan parçacık olan apolipoprotein B veya ApoB için de bir test isteyebilir. Minnesota'daki Mayo Clinic kardiyoloğu Dr. Stephen Kopecky, özellikle LDL değerleriniz orta düzeyde veya çok az yüksekse, bu testin kalp krizi riskinin daha doğru bir göstergesi olduğunu belirtiyor.
Normal kolesterol seviyesi nedir?
Neyin normal sayılacağı çeşitli faktörlere bağlı. Kolesterol seviyeleri genellikle yaşla birlikte artar. Erkekler yaşamları boyunca daha yüksek seviyelere sahip olma eğilimindeyken, kadınlar tipik olarak hamilelik sırasında veya menopozda bir artış yaşarlar. Bazı genler de vücudunuzun ne kadar kolesterol ürettiğini etkileyebilir. Belki de takip edilmesi gereken en önemli sayı, arter duvarlarında biriken ‘kötü kolesterol’ olarak kabul edilen LDL'nizdir.
Ne kadar düşük o kadar iyi
Çoğu insan için LDL 100 mg/dL'nin altında olmalı. Ancak ne kadar düşük olursa o kadar iyidir. Penn Medicine Önleyici Kardiyoloji ve Lipid Yönetimi Merkezi tıbbi direktörü Dr. Douglas Jacoby, diyabet, mevcut pıhtı birikimi veya kalp hastalığı riski taşıyan diğer faktörlere sahip kişilerin LDL'yi 70'in altında tutmaları gerekebileceğini söyledi. Yüksek trigliserit seviyeleri de kalp hastalığı riskinin artmasıyla ilişkilidir. İdeal olarak bu seviyeler 150 mg/dL'nin altında kalmalı.
‘İyi kolesterol’ olarak da bilinen HDL, arterlerinizden fazla kolesterolü alır ve vücuttan atılabilmesi için karaciğere geri taşır. Bu nedenle daha yüksek HDL seviyeleri genellikle daha iyi olarak kabul edilir. HDL'yi 40 mg/dL'nin üzerinde tutmayı hedefleyin. 60'ın üzeri optimal kabul edilir.
Yüksek seviyede etkisini kaybedebilir
Ancak bazı çalışmalar, HDL'nin erkeklerde 80 mg/dL'den veya kadınlarda 100 mg/dL'den yüksek olduğunda koruyucu işlevini kaybedebileceğini ve bunun yerine aterosklerozu hızlandırabileceğini öne sürüyor. LDL veya trigliserit seviyeleri ‘sınırda yüksek’ kategorisine girdiğinde kalp hastalığı riskinizi değerlendirmek daha zor olabilir. Bu durumlarda doktorunuz test raporunuzda yer alan HDL, LDL ve trigliserid seviyenizin %20'sinin eklenmesiyle hesaplanan toplam kolesterolünüz gibi bazı ek hesaplamaları gözden geçirebilir. Daha da faydalı bir ölçüm HDL dışı sayı olabilir; bu da toplam kolesterolün ne kadarının LDL ve diğer arter tıkayan partiküllerden oluştuğunu gösterebilir.
Bu sayıya trigliseritler dahil değil, bu nedenle kan testi için aç kalmak yerine normal beslendiğinizde kolesterolünüzü daha doğru bir şekilde yansıtabilir. Doktorlar ayrıca toplam kolesterolün HDL'ye bölünmesiyle elde edilen kolesterol oranınıza da bakabilirler. Oran ne kadar yüksekse kalp hastalığı riskiniz de o kadar yüksektir.
Kolesterolümü düşürmek için ne yapabilirim?
Baklagiller, tam tahıllar, tohumlar, meyve ve sebze gibi daha fazla çözünür lif tüketmek sindirim sistemindeki kolesterolün bağlanmasına ve vücudunuzdan atılmasına yardımcı olabilir. Fındık, avokado ve yağlı balık gibi bazı gıdalar da kandaki LDL kolesterolü düşüren çoklu doymamış yağ içerir.
Kırmızı et, tereyağı ve peynir gibi doymuş yağ, trans yağ ve kolesterol oranı yüksek gıdaları sınırlandırmaya çalışın ve bunun yerine soya gibi bitkisel proteinleri ve minimum düzeyde işlenmiş gıdaları tercih edin. Kopecky, haftada birkaç gün egzersiz yapmanın HDL kolesterolü artırırken LDL ve trigliserit düzeylerini daha da düşürebileceğini söyledi. Bu yöntem yaşam tarzı değişiklikleri, kolesterol düşürücü ilaçlara ihtiyaç duyanlara bile önemli ölçüde fayda sağlayabilir.
Peki ya ilaç tedavisi?
Daha önce kalp krizi veya felç geçirdiyseniz ya da ultrason veya anjiyogramda atardamarlarınızda önemli tıkanıklıklar görüldüyse doktorunuz kolesterol düşürücü ilaçlar önerebilir. LDL kolesterolünüz 190 veya daha yüksekse de doktorunuz ilaç tedavisini düşünebilir. Wilkins, diğer birçok kişi için doktorların bir ilaç yazıp yazmamaya karar vermeden önce kolesterol seviyelerini yaş, ailede öyküsü, sigara öyküsü ve diğer faktörlerle birlikte değerlendirdiğini söyledi.
En sık reçete edilen kolesterol ilaçları, LDL kolesterolü düşüren statinlerdir. Wilkins, doğru ilacı ve dozu bulmanın biraz deneme yanılma gerektirebileceğini ve çoğu insanın ömür boyu statin kullanması gerektiğini sözlerine ekledi. İlacı bırakmak, kolesterol seviyelerinizin ve kalp hastalığı geliştirme riskinizin tekrar yükselmesine neden olabilir. Wilkins “Hiç kimse sıfır riske sahip değildir. Ancak bunu azaltmak için yapabileceğiniz çok şey var” dedi.
© 2024 The New York Times Company
