Christopher F. Schuetze, Keith Bradsher ve Melissa Eddy / The New York Times
Alaska Havayolları'na ait bir Boeing 737 Max 9 uçağının cuma günü Oregon'a acil iniş yapması, Federal Havacılık İdaresi'nin (FAA) bazı ABD havayolu şirketlerine, Max 9 uçaklarının denetlenene kadar kullanmamaları talimatı vermesine yol açtı. Bu karar Emir Alaska, United ve diğer havayollarına ait yaklaşık 171 uçağı etkileyecek. Bu olay aynı zamanda, yıllarca süren sorunlar ve çok sayıda ölümcül kazayla gündeme gelen bir uçak tasarımının güvenliği konusunda yeni ve rahatsız edici soru işaretleri yarattı.
Uçaklar seferden çekildi
Cuma günkü olayda kimse ciddi şekilde yaralanmadı. Uçak, gövdesinin havada kırılarak uçağın yan tarafında kapı büyüklüğünde bir delik açılmasından kısa bir süre sonra havaalanına geri döndü. Olaydan birkaç saat sonra Alaska Havayolları, teknisyenler her bir uçağı dikkatle inceleyene kadar filosundaki 65 Boeing 737 Max 9 uçağının tamamını indireceğini açıkladı. Cumartesi gününün ilerleyen saatlerinde FAA, diğer bazı havayolu şirketlerinin filolarındaki uçakların geçici olarak seferden çekilmesine karar verdi.
Ulusal Ulaşım Güvenliği Kurulu da olayın nedenini araştırdığını açıkladı. Boeing sözcüsü Jessica Kowal yaptığı açıklamada, "FAA'nın etkilenen uçakla aynı konfigürasyona sahip 737-9 uçaklarının derhal denetlenmesini talep etme kararına katılıyor ve tamamen destekliyoruz" dedi. Cuma günkü korkuya yol açan teknik sorun benzersiz görünse de, Boeing'in 737 Max uçakları şu anda hizmette olan modern jetler arasında belki de en endişe verici geçmişe sahip.
Cuma günü ne oldu?
171 yolcu ve altı mürettebatla Ontario, Kaliforniya'ya gitmekte olan Alaska Havayolları'nın 1282 sefer sayılı uçuşu, cuma akşamı kalkıştan 20 dakika sonra Portland havaalanına acil iniş yaptı. Uçaktaki yolcular, gövdenin bir bölümünün havada açıldığını fark etmeden önce yüksek bir ses duyduklarını söylediler.
FAA olayın nedenini henüz kamuoyuna açıklamamış olsa da havayollarına gönderdiği yere indirme emrinde, "orta kabin kapı tapası" olarak adlandırdığı şeyi incelemelerini istedi. Bir uçak başlangıçta tasarlandığı acil durum çıkışlarının tamamına ihtiyaç duymadığında, ihtiyaç duyulmayan çıkışlar bir tapa ile doldurulur. Ancak ayrılmaya neyin neden olmuş olabileceği hala belirsiz. Cuma günkü kazaya karışan uçak, ticari havayolu standartlarına göre neredeyse yeniydi. İlk olarak Kasım ayında tescil edilmiş ve sadece 145 uçuş gerçekleştirmişti.
737 Max'in kaza geçmişi
Boeing 737 Max 8 uçaklarının karıştığı iki kazada 2018 ve 2019 yıllarında beş aydan kısa bir süre içinde toplam 346 kişi hayatını kaybetti. Her iki kaza da daha sonra pilot komutlarını geçersiz kılan hatalı bir sisteme atfedildi. Bu kazalar Boeing 737 Max uçaklarının küresel olarak yere indirilmesine ve mühendisler sorunu tespit edip düzeltmek için çalışırken yüzlerce uçağın yaklaşık iki yıl boyunca dünyanın dört bir yanındaki pistlere park edilmesine yol açtı, böylece yetkililer uçakları yeniden sertifikalandırabildi.
İlk kaza Ekim 2018'de Endonezya'nın Jakarta kentinden 189 kişiyi taşıyan bir jet uçağının kalkıştan sadece birkaç dakika sonra Java Denizi'ne düşmesiyle meydana geldi. Dört ay sonra, Etiyopya Havayolları tarafından uçurulan bir başka 737 Max, Etiyopya'nın başkenti Addis Ababa'ya giderken kalkıştan hemen sonra düştü ve uçağın sekiz mürettebatı da dahil olmak üzere uçaktaki 157 kişinin tamamı hayatını kaybetti.
Günler sonra Başkan Donald Trump, ABD'li yetkililerin Boeing 737 Max'in tüm uçuşlarını geçici olarak durduracağını açıklarken, müfettişler ve Boeing uçağı daha güvenli hale getirmesi gereken bir yazılım sisteminin felaketlerde nasıl bir rol oynadığını belirlemeye çalıştı. ABD'li yetkililer modeli en son yere indirenler arasındaydı, ancak baskılar artınca ve 42 diğer ülke daha fazla kazayı önlemek için sert bir adım atınca bunu yaptılar.
20 milyar dolar ceza ödedi
The New York Times ve diğer gazeteler tarafından yapılan haberler, Boeing'in en çok satan jeti olan ve yere indirildiğinde dünyanın dört bir yanındaki havayollarından yüz milyarlarca dolarlık ön sipariş alan uçağın sorunlu geçmişinde rekabet baskısı, kusurlu tasarım ve sorunlu gözetimin rol oynadığını ortaya çıkardı.
Boeing, 2022 yılında, şirketin iki ölümcül kazada insan hatasının sorumlu olduğunu öne sürerek ve şirketin uçakla ilgili endişelerini göz ardı ederek yatırımcıları yanılttığı suçlamaları üzerine ABD menkul kıymetler düzenleyicileri ile yaptığı anlaşmada 200 milyon dolar daha ödedi. Endonezya ve Etiyopya'daki kazalardan 20 ay sonra uçaklar yeniden sertifikalandırıldığında, Boeing krizin şirkete 20.7 milyar dolara mal olduğunu tahmin ediyordu.
Hangi havayolları 737 Max 9 kullanıyor?
Boeing'in tek koridorlu 737 Max serisinin bir parçası olan Max 9, oturma konfigürasyonuna bağlı olarak 220'ye kadar yolcu taşıyabiliyor. Bir havacılık analiz şirketi olan Cirium'a göre United Airlines'ın hizmetinde 79 adet Max 9 bulunuyor. Cirium, dünya genelinde 215 Max 9 uçağının hizmette olduğunu söyledi. United ve Alaska Havayolları bunların yaklaşık üçte ikisine sahip. Max 9 uçuran diğer şirketler arasında Panama Copa Havayolları ve Amerika kıtasındaki Aeromexico, Kazakistan'dan SCAT Havayolları, Iceland Air, Türk Hava Yolları ve FlyDubai yer alıyor.
Bundan sonra ne olacak?
Yaralanma veya can kaybına yol açmayanlar da dahil olmak üzere büyük havacılık güvenliği olayları genellikle Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği ve Çin'deki yetkililer tarafından derhal incelemeye alınır. Güvenlik soruşturmaları genellikle olayın meydana geldiği ülkedeki yetkililer tarafından, uçağın üretildiği ülkedeki yetkililerle işbirliği içinde yürütülür.
Müfettişler her şeyi inceler: Uçağın tasarımı, üretim, bakım ve denetim geçmişi, hava durumu, hava trafik kontrol kararları ve uçuş ekibinin eylemleri. Olayın nedenlerinin yanı sıra havacılık güvenliği için dersler de ararlar. Alaska Havayolları olayında, uçak Amerika Birleşik Devletleri'nde üretilmiş ve Amerika Birleşik Devletleri'nde uçarken bir gövde bölümünü kaybetmiştir. Dolayısıyla, Ulusal Ulaşım Güvenlik Kurulu olayın soruşturulmasından sorumlu başlıca kurum olacak.
Uçağın yere indirilmesi yolcular için ne anlama geliyor?
Sektörün ana yük taşlarından birinin yere indirilmesi, havayollarının bazen yere indirilen modelin yerini alacak uçakları olmadığı için uçuşları iptal etmek zorunda kalması nedeniyle yolcular üzerinde bir baskı yaratabilir. United, olayın sadece cumartesi günü programının küçük bir bölümünü oluşturan 60 uçuşun iptaline neden olacağını söyledi. Alaska Havayolları'nda ise incelemeye alınan 65 adet 737 Max 9, şirketin Boeing 737 uçaklarından oluşan filosunun yüzde 28'ini temsil ediyor. Şirket ayrıca daha küçük olan Embraer E175'i de uçuruyor ancak Boing 737'nin yarısından daha az koltuk sayısına sahip olan bu uçağın tüm boşluğu doldurması pek mümkün görünmüyor. Uçuş takip sitesi FlightAware'e göre Alaska Havayolları cumartesi günü öğle saatleri itibariyle yaklaşık 100 uçuşunu yani o gün için planlanan uçuşların yüzde 13'ünü iptal etti.
© 2024 The New York Times Company
