Hiba Yazbek / The New York Times
İran'ın başkenti Tahran'da üst düzey bir Hamas liderinin ve Beyrut'ta üst düzey bir Hizbullah komutanının öldürülmesinin ardından tüm Orta Doğu diken üstünde. İranlı liderlerin İsrail'i derin bir belirsizlik içinde bırakan intikam yeminleri arasında daha geniş bir bölgesel savaş korkusu artıyor.
Neden bir İran saldırısı bekleniyor?
İran desteklediğin militan grupların diğer liderleriyle birlikte yeni İran cumhurbaşkanının yemin törenine katıldıktan sonra Tahran'da öldürülen üst düzey Hamas lideri İsmail Haniye'nin intikamını almaya yemin etti. İsrailli liderler İran'ın savunmasının ihlal edilmesinin arkasında ülkelerinin olup olmadığını doğrulamadı ya da yalanlamadı ancak İranlı liderler ve Hamas yetkilileri derhal İsrail'i suçladı ve misilleme sözü verdi.
Emir hakkında bilgi sahibi üç İranlı yetkiliye göre, İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, İran'ın İsrail'i doğrudan vurması için emir verdi. İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Nasır Kanaan da pazartesi günü yaptığı açıklamada "Tahran'ın bölgesel çatışmaları tırmandırmakla ilgilenmediğini ancak İsrail'i cezalandırmanın gerekli olduğunu" söyledi.
Lübnan'ın krizle bağlantısı ne?
İran hükümeti herhangi bir misilleme saldırısının Lübnan'daki Hizbullah, Yemen'deki Husiler ve Irak'taki grupları içeren vekil güçlerini de kapsayacağını söyledi. Haniye'nin öldürülmesinden önce de İsrail ile İran'ın vekilleri arasındaki gerilim zaten yüksekti ve bu olay İsrail'in Beyrut'ta düzenlediği bir saldırıda Hizbullah'ın üst düzey komutanlarından Fuad Şükür'ün öldürülmesinden bir gün sonra gerçekleşti. Hizbullah lideri Hasan Nasrallah Beyrut saldırısından sonra yaptığı açıklamada örgütün İsrail ile çatışmasının yeni bir aşamaya girdiğini söyledi ve büyük bir misilleme tehdidinde bulundu.
Hizbullah, İsrail'in Gazze'de Hamas'a karşı yürüttüğü savaşın ortasında aylardır İsrail ile kısasa kısas saldırılar düzenliyor. Hizbullah, İran tarafından da desteklenen Hamas ile dayanışma içinde olduğunu söyleyerek İsrail'e binlerce roket ve insansız hava aracı fırlattı. İsrail de misillemede bulundu ve Lübnan sınırına yakın kuzey İsrail'deki on binlerce vatandaşını tahliye etti.
Dünya Sağlık Örgütü pazartesi günü yaptığı açıklamada daha geniş çaplı bir çatışma ihtimaline karşı Lübnan'a 32 ton acil tıbbi malzeme gönderdiğini duyurdu. Saatler sonra, Irak'ın batı çölündeki bir üste bulunan ABD personelini hedef alan bir roket saldırısında Amerikalı savunma yetkililerine göre birkaç Amerikan askeri yaralandı. Ayn el Asad Hava Üssü'ne yapılan saldırı, son birkaç yıldır üssü defalarca hedef alan ve Gazze'deki savaşın başladığı Ekim ayından bu yana saldırılarını yoğunlaştıran İran destekli Iraklı silahlı grupların daha önce gerçekleştirdiklerine benziyordu.
İsrailli liderler ne dedi?
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu pazar günü yaptığı açıklamada ülkesinin "İran'ın şer eksenine karşı çok cepheli bir savaşta" olduğunu ve "hem saldırı hem de savunma olarak her türlü senaryoya hazırlıklı olduğunu" söyledi. Netanyahu, "Düşmanlarımıza bir kez daha söylüyorum: Hangi kesimden gelirse gelsin bize yönelik herhangi bir saldırganlık eylemine karşılık vereceğiz" ifadelerini kullandı.
İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant pazartesi günü ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin ile görüştü ve İsrail hükümetinin basın ofisinden yapılan açıklamaya göre, İsrail ordusunun "İran ve vekillerinden gelebilecek tehditlere karşı İsrail'i savunmaya hazır olduğu" konusunda kendisine bilgi verdi. Pazar günü Gallant bir İsrail üssünde, "Savunmada, karada ve havada çok güçlü bir şekilde hazırlandık ve saldırıya geçmek ya da karşılık vermek için hızla hareket etmeye hazırız. Bize saldırmaya cüret ederse ağır bir bedel ödeyecektir" diye konuştu.
Nasıl bir diplomasi yürütülüyor?
İran ve vekilleri İsrail'e saldırı tehdidinde bulunurken, daha büyük bir savaşı önlemek için hummalı diplomatik çabalar sürüyor. Başkan Joe Biden, Orta Doğu'daki gelişmeleri görüşmek üzere ulusal güvenlik ekibini topladı ve Ürdün Dışişleri Bakanı Ayman Safadi'nin İranlı mevkidaşıyla görüşmek üzere Tahran'a gitmesinden bir gün sonra pazartesi günü Ürdün Kralı 2. Abdullah ile görüştü. Ürdün yakın bir Batı müttefiki ve nisan ayında İran ile İsrail arasında yaşanan kısasa kısas saldırısı sırasında İran füzelerinin ve insansız hava araçlarının engellenmesine yardımcı oldu.
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Matthew Miller pazartesi günü gazetecilere verdiği brifingde "Gerilimin tırmanması kimsenin çıkarına değil" dedi. Miller, ABD'nin gerilimi tırmandırmayı "kaçınılmaz" olarak görmediğini ve bölgedeki müttefikleri aracılığıyla İran'a bir saldırının ne İran'ın ne de bölgenin çıkarlarına hizmet etmeyeceği mesajını gönderdiğini de sözlerine ekledi. Beyaz Saray'dan yapılan açıklamada "Liderler, acil bir ateşkes ve rehinelerin serbest bırakılması anlaşması da dahil olmak üzere bölgesel gerilimi azaltma çabalarını ele aldılar" denildi.
Mısır Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada, Mısır Dışişleri Bakanı Badr Abdelatty'nin Amerikan Dışişleri Bakanı Antony J. Blinken ile görüşerek İsrail'e ateşkes görüşmelerine "ciddi bir şekilde katılması" için baskı yapması çağrısında bulunduğu belirtildi. Dışişleri Bakanlığı'na göre Blinken tüm tarafların çatışmayı tırmandıracak eylemlerden kaçınması gerektiğini yineledi.
İsrail ordusuna göre ABD Merkez Komutanlığı'nı yöneten General Michael E. Kurilla, olası bir İran saldırısına karşı İsrail ordusuyla koordinasyonu tamamlamak üzere pazartesi günü İsrail'e geldi. Gallant, Kurilla'nın İsrail'e gelişinin ABD'nin İsrail'e verdiği desteğin doğrudan eyleme dönüşmesi anlamına geldiğini" söyledi. Yaptığı açıklamada "İsrail ile ABD arasındaki ilişki sarsılmazdır" dedi.
İslam İşbirliği Teşkilatı'ndan yapılan açıklamada, Haniye suikastı da dâhil olmak üzere "İsrail işgalinin devam eden suçlarını" ve İsrail'in İran'a yönelik saldırılarını görüşmek üzere Suudi Arabistan'da Arap ve Müslüman dışişleri bakanlarının bir araya gelmesinin planlandığı belirtildi.
Batılı hükümetler ne yapıyor?
Amerika Birleşik Devletleri, Belçika, İngiltere, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, İrlanda, Hollanda, Norveç ve İsveç gibi ülkeler hafta sonu vatandaşlarına Lübnan'ı derhal terk etmeleri çağrısında bulundu. Fransa da İran'daki vatandaşlarını mümkün olan en kısa sürede ülkeyi terk etmeye ve İsrail ya da Filistin topraklarına seyahat etmekten kaçınmaya çağırdı. Kanada cumartesi günü Kanadalılara "öngörülemeyen güvenlik durumu" nedeniyle İsrail'e seyahat etmekten kaçınmaları çağrısında bulundu.
Birçok havayolu Beyrut'a ve Beyrut'tan uçuşlarını askıya aldı ya da iptal etti ve birçok uçuşun biletleri tükendi. Delta, United, Lufthansa grubu ve Aegean Airlines gibi uluslararası havayolları da İsrail'e ve İsrail'den uçuşlarını askıya aldı. Uçuşlardaki aksamalar seyahat eden pek çok İsraillinin evlerine dönememesine neden oldu.
©️ 2024 The New York Times Company
