Chris Buckley / The New York Times
Çin'in Rusya ile olan sıkı bağı, NATO'nun Çin teknolojisinin Moskova'nın Ukrayna'daki savaşını desteklediğine dair şimdiye kadarki en güçlü suçlamasını yapmasının ardından Washington ve müttefiklerinin yeni kınamalarıyla karşı karşıya. Washington'da bir araya gelen NATO ittifakı liderleri, Pekin'in "Avrupa'da yakın tarihin en büyük savaşını, tepkilerle karşılaşmadan mümkün kılamayacağını" ilan etti.
Amerikalı ve Avrupalı yetkililer, istihbarat örgütleri ve güvenlik uzmanları, Batı'nın giderek genişleyen yaptırım ve kısıtlama ağına rağmen Çin menşeli yarı iletkenler, makine aletleri ve diğer parçaların Rusya'nın silah sanayisi için hayati önem taşıdığını ve Moskova'nın savaşı sürdürmesine yardımcı olduğunu söylüyor. Ancak Çin lideri Şi Cinping ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ülkelerinin güçlü ilişkilerinin ABD hakimiyetine karşı bir siper olduğunu defalarca dile getirdiler. Şi'nin NATO'nun taleplerine kolayca boyun eğmesi pek olası değil.
NATO Çin hakkında ne dedi?
NATO'nun çarşamba günü yayınladığı ve Çin'e yönelik şimdiye kadarki en yüksek tonlu bildirisi, Pekin'in Rusya'ya teknoloji ihracatını sınırlandırmaması halinde 32 üye hükümetin Çin'e yönelik eylemlerini artıracağını ima etti. Tayvan'da hükümet tarafından finanse edilen bir araştırma grubu olan Ulusal Savunma ve Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü'nde Çin ve Rusya uzmanı olan Liou Shiau-shyang, "NATO'nun Çin'i açıkça suçlaması ve Pekin'in Rusya'nın savunma sanayi üssünü büyük ölçüde desteklediğini söylemesi çok nadir görülen bir hareket. Açıkçası ABD, Çin'i Rusya-Ukrayna savaşında kilit bir oyuncu olarak görmeyen bazı şüphecileri kazandı" değerlendirmesini yaptı.
NATO son yıllarda Çin'in artan gücü, özellikle de Putin'in 2022 başlarında Ukrayna'yı tamamen işgal etmesinin ardından Rusya ile olan ticari bağları ve teknoloji ihracatı konusunda daha yüksek sesle konuşmaya başladı. NATO liderleri Pekin'i Rusya'nın savaşının "belirleyici bir destekçisi" olarak nitelendirdiler. Liderler ayrıca Çin'in siber casusluk ve dezenformasyon gibi eylemlerini "Avrupa-Atlantik güvenliğine yönelik sistemik zorluklar" olarak nitelendirerek geniş bir şekilde hedef aldılar.
Çin ve Rusya ne kadar yakın?
Şi ve Putin, ABD ve müttefiklerinin baskı ve kuşatmasına karşı koymak gibi ortak temel çıkarları olan benzer düşünen liderler olarak görülüyor. Şi göreve geldiği 2012 yılından bu yana, sonuncusu bir haftadan biraz daha uzun bir süre önce olmak üzere, Putin ile 40'tan fazla kez bir araya geldi. 2022 yılının başlarında, Putin Ukrayna'yı işgal etmeden haftalar önce, iki lider ülkelerinin ortaklığının sınırı olmadığını söyledi. Pekin işgali kınamayı, hatta buna işgal demeyi bile reddetti.
Ancak Çin, büyümesini desteklemek ve Amerikan bankalarına erişimini sürdürmek için Rusya'ya verdiği desteğin bazı sınırları olduğunu gösterdi. Çinli şirketler genellikle Rusya'ya Batılı hükümetlerden yasak ve ceza alabilecek silah sistemleri ihraç etmekten kaçındı. Bunun yerine Çinli üreticiler ve tüccarlar, özellikle de sivil ya da askeri ihtiyaçlar için kullanılabilen çift kullanımlı teknoloji satarak, tespit edilmekten kaçınmak için yaratıcı hale geldiler.
Çin ne tedarik ediyor ve karşılığında ne alıyor?
Yabancı istihbarat kurumlarından, araştırmacılardan ve gazetecilerden gelen ve giderek artan kanıtlar, Çinli şirketlerin Rus insansız hava araçlarında, askeri uçaklarında, füzelerinde ve Ukrayna'daki savaş alanlarında kullanılan diğer silahlarda kullanılan teknoloji ihracatını hızla arttırdığını gösteriyor. Çinli şirketler bazen Rus silahlarında kullanılan ışık sensörleri ya da mikroçipler gibi bileşenler satıyor. Bazen de Rus silah üreticilerinin çalışmasına yardımcı olan makine parçaları gibi temel üretim teknolojilerini satıyorlar.
Ticaretin belirsizliği ölçeğini tahmin etmeyi zorlaştırıyor ve Rusya hala Batılı firmalardan yasadışı olarak parça satın alıyor. Kiev Ekonomi Okulu Enstitüsü ve Yermak-McFaul Uluslararası Rusya Yaptırımları Çalışma Grubu tarafından yapılan bir araştırmaya göre Rusya'nın savaş ekipmanlarına girebilecek kritik bileşenler ithalatının yüzde 59'u Çin menşeli.
NATO ülkeleri neden şimdi Çin'i eleştiriyor?
NATO'nun uyarısı, Çin'in bilgi birikiminin de yardımıyla Rusya'nın yeniden canlanan ordusunun Ukrayna'yı geri adım attırdığına dair artan endişeyi yansıtıyor gibi görünüyor. Dışişleri Bakanı Antony Blinken ve NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg geçen ay düzenledikleri bir basın toplantısında Çin'in arka kapıdan verdiği desteğin Putin'in savaşı sürdürmesine yardımcı olduğunu söylediler. Blinken, Rusya'nın makine aletleri ithalatının yaklaşık yüzde 70'inin ve mikroelektronik ithalatının yüzde 90'ının Çin'den geldiğini belirtti. Dışişleri Bakanı, "Bu da Rusya'nın savunma sanayi üssünü ayakta tutmasını, savaş makinesini çalıştırmasını ve savaşı sürdürmesini sağladı" dedi.
Berlin'deki Carnegie Rusya Avrasya Merkezi Direktörü Alexander Gabuev, Çin'in teknoloji bileşenlerinin, Ukrayna güçlerinin insansız hava araçlarını ve iletişimlerini bozmanın ve engellemenin yeni yollarını öğrenen Rus güçleri için giderek daha önemli hale geldiğini söyledi. Gabuev, "Aynı zamanda Çin'in de Rus yeniliklerini ve Rusların bunu nasıl yaptığını öğrenmekle çok ilgilendiğini düşünüyorum" dedi.
Çin NATO'nun uyarısına nasıl karşılık verecek?
Çin, Washington ve diğer Batılı hükümetlerin Rusya ile yaptığı ticaretin Putin'in Ukrayna'daki savaşını desteklemek anlamına geldiği yönündeki suçlamalarını defalarca reddetti. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Lin Jian perşembe günü yaptığı açıklamada "Bu açıklama önyargı, iftira ve provokasyonla dolu" dedi. Lin Jian ayrıca Çin'in Avrupa ile ilişkilerinin zarar görebileceği uyarısında bulunarak, Pekin yetkililerinin NATO uyarısının NATO'nun Avrupalı üye ülkelerinden daha fazla baskı gelebileceği konusunda özellikle endişe edebileceklerini öne sürdü.
Tayvan'daki uzman Liou, Çinli şirketlerin en azından şimdilik Rusya ile yaptıkları teknoloji ticaretinin bir kısmını geri çekerek riskten kaçınmaya çalışabileceklerini söyledi. Ancak Liou ve diğer uzmanlara göre uzun vadede Çin'in Putin'e sırtını dönmesi pek olası değil. Johns Hopkins İleri Uluslararası Çalışmalar Okulu'nda Çin-Rusya ilişkileri üzerine çalışan profesör Sergey Radchenko, "Şi Cinping'in yerinde olsaydım, bu açıklama beni Putin'i otobüsün altına atmaya kesinlikle teşvik etmezdi. Şi Cinping Rusya'yı tamamen önemli bir stratejik oyuncu olarak görüyor" ifadelerini kullandı.
© 2024 The New York Times Company
