Matthew Mpoke Bigg / The New York Times
İsrail ordusu cumartesi günü İran'a karşı bir dizi hava saldırısı düzenlediğini açıkladı. Başkent Tahran'da yaşayanlar tarafından görülen ve duyulan saldırılar, İran'ın İsrail'e balistik füze dalgaları fırlatarak milyonlarca İsrailliyi sığınaklara sığınmak zorunda bırakmasından haftalar sonra gerçekleşti. İran bu ayın başlarında yaptığı saldırının İsrail'in İranlı bir komutanı ve bölgedeki İran destekli grupların bazı liderlerini öldürmesine misilleme olduğunu söyledi.
İsrail ve İran'ın son dönemde karşılıklı hava saldırıları düzenlemesi, iki ülkenin uzun süredir devam eden doğrudan askeri çatışmadan kaçınma alışkanlığını bozdu. İsrail'in İran'a yönelik askeri harekâtı ve iki ülkeyi bu noktaya getiren olaylar hakkında bilinenlere bir göz atalım:
Ne oldu?
İsrail ordusu cumartesi günü saat 02:30'da yaptığı açıklamada “İran'daki askeri hedeflere hassas saldırılar düzenlediğini” belirterek, İran ve müttefiklerinin Orta Doğu'da İsrail'e yönelik bir yılı aşkın süredir devam eden saldırılarına karşılık olarak hareket ettiğini söyledi. Bu, İsrail tarafından İran topraklarında askeri faaliyette bulunulduğunun nadiren kabul edildiği anlardan biriydi.
Tahran sakinleri şehir içinde ve çevresinde patlama sesleri duyduklarını bildirdiler. Sabah 6'dan hemen sonra ordu saldırıların sona erdiğini açıkladı. İsrailli yetkililer saldırının 20 hedefin vurulmasının ardından sabah 5 sularında sona erdiğini söyledi. Nisan ayındaki hava saldırıları sırasında İsrail, Tahran'ın 1 Ekim'deki füze saldırısına benzer bir İran saldırısına karşılık vermek için sadece beş gün beklemişti. İsrail ve Biden yönetimi arasındaki görüşmeler, bir ABD hava savunma sisteminin gelişi ve Yahudi bayramları da dahil olmak üzere çeşitli faktörler, bu kez yaklaşık 25 gün gibi daha uzun bir yanıt verilmesini gerektirmiş gibi görünüyor. Yaklaşan ABD seçimleri de İsrail'in zamanlamasını etkilemiş olabilir.
İsrail ve İran bu noktaya nasıl geldi?
İran ve İsrail on yıllar boyunca gölge savaşına varan bir mücadele yürüttü. İran, Hamas ve Hizbullah gibi müttefik gruplardan oluşan bir ağı İsrail çıkarlarına saldırmak için kullanırken İsrail de üst düzey İranlı yetkililere ve nükleer bilim insanlarına suikastlar düzenledi ve İran'a karşı siber saldırılar gerçekleştirdi. İki ülke arasındaki çatışma bu yıl, Hamas'ın geçen yıl 7 Ekim'de İsrail'e düzenlediği saldırıların ardından gün yüzüne çıktı.
Nisan ayında İran, İsrail'in Suriye'nin başkenti Şam'daki İran Büyükelçiliği yerleşkesine düzenlediği ve üç üst düzey İranlı komutanın ölümüne yol açan saldırıya misilleme olarak İsrail'e füze ve insansız hava araçlarından oluşan bir yaylım ateşi başlattı. Bu ülkeye yönelik ilk doğrudan saldırısıydı. İsrail, ABD ve diğer müttefiklerinin desteğiyle hava savunmasını kullanarak İran'ın füze yağmurunu büyük ölçüde engelledi ve ardından kendi saldırısıyla karşılık verdi.
Ardından temmuz sonunda İsrail jetleri, en az 12 kişinin ölümüne neden olan bir roket saldırısına misilleme olarak Beyrut'ta Hizbullah'ın üst düzey bir komutanını öldürdü. Bir gün sonra Hamas'ın siyasi lideri İsmail Haniye Tahran'daki bir patlamada öldürüldü. İran hükümeti ve Hizbullah misilleme sözü verdi ancak birçoklarını şaşırtacak şekilde İran hemen harekete geçmedi. İran Devrim Muhafızları'nın Haniye, Hizbullah lideri Hasan Nasrallah ve İranlı bir komutanın geçtiğimiz ay öldürülmesine misilleme olarak 1 Ekim'de İsrail'e füze saldırısı düzenlediğini açıkladı.
İsrail'in hedefleri neydi?
İran destekli Hizbullah ve Hamas'ı ciddi şekilde zayıflatan İsrail, stratejik hedeflerini müttefiklerinin, özellikle de ABD'nin yeni bir saldırının daha geniş çaplı bir bölgesel savaşı tetikleyebileceği yönündeki endişeleriyle dengelemeye çalışıyordu. İki yetkilinin bu ay yaptığı açıklamaya göre İsrail hükümeti Biden yönetimine İran'ın nükleer zenginleştirme ve petrol üretim tesislerini vurmaktan kaçınacağını söylemişti. Diplomasinin hassasiyeti nedeniyle isimlerinin açıklanmaması kaydıyla konuşan yetkililer, İsrail'in saldırılarını İran'daki askeri hedeflere odaklamayı kabul ettiğini söyledi.
ABD'li yetkililer başkanlık seçimlerine iki haftadan az bir süre kala Orta Doğu'da daha büyük bir çatışmanın içine sürüklenmekten endişe ediyor. Cumartesi günkü saldırıda İsrail, savaş uçaklarının füze üretim tesislerini, karadan havaya füze dizilerini ve diğer askeri alanları hedef aldığını söyledi. İran'ın ulusal hava savunma gücü, İsrail'in Tahran da dahil olmak üzere İran'ın üç eyaletindeki askeri üslere saldırdığını ve “sınırlı hasara” neden olduğunu aktardı. İsrail nükleer ya da petrol altyapısı tesislerinden kaçınarak muhtemelen iki düşman arasında bölge için yıkıcı olabilecek topyekûn bir savaş olasılığını sınırlamaya çalışıyordu.
İsrail'in askeri yetenekleri neler?
İsrail son zamanlarda uzun mesafelere hava saldırıları düzenleyebileceğini gösterdi. Eylül sonunda Yemen'de Husilere karşı düzenlenen saldırılarda İsrail güçleri, keşif uçakları ve uçuşun ortasında yakıt ikmali yapmak zorunda kalan düzinelerce savaş uçağı kullanarak enerji santrallerine ve nakliye altyapısına saldırmak için bin 600 km'den fazla uçtu. Tahran da benzer bir menzil içinde.
İran, Lübnan ve Yemen'den çok daha güçlü hava savunmasına sahip olsa da İsrail bu konuda bir avantaja sahip olabileceğini gösterdi. Nisan ayında İran'ın ilk füze saldırısına misilleme olarak İsrail'in düzenlediği bir hava saldırısında İran'ın nükleer silah programı açısından kritik öneme sahip Natanz kenti yakınlarındaki bir S-300 uçaksavar sistemi hasar gördü. Batılı ve İranlı yetkililer İsrail'in bu saldırıda insansız hava araçları ve bir savaş uçağından ateşlenen en az bir füze kullandığını söyledi.
Bu saldırı İsrail'in İran'ın savunma sistemlerini atlatabileceğini ve onları felç edebileceğini gösterdi. Washington'daki bir araştırma kuruluşu olan Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi'ne göre İsrail'in başka seçenekleri de var: Yaklaşık 3 bin km uzaklıktaki hedeflere ulaşabilen Jericho 2 orta menzilli balistik füzeler ve 6 bin km daha uzaktaki hedeflere ulaşabilen Jericho 3 orta menzilli balistik füzeler.
ABD hükümetinin tutumu ne?
Başkan Joe Biden bu ay İran'ın nükleer tesislerine yönelik bir saldırıyı desteklemeyeceğini söyledi. Beyaz Saray cumartesi günü İsrail'in operasyonunu hedefli ve orantılı olarak nitelendirerek desteklediğini açıkladı. ABD'li bir yetkili cumartesi günü yaptığı açıklamada İsrail'in saldırılardan önce Biden yönetimi yetkililerini uyardığını söyledi ancak ne kadar önceden haber verdiğini belirtmekten kaçındı.
© 2024 The New York Times Company
