Alissa J. Rubin / The New York Times
Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümüyle İran'ın ilk cumhurbaşkanı yardımcısı Muhammed Mokhber cumhurbaşkanı vekili oldu. Mokhber, İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney ile yakından bağlantılı büyük holdinglerde uzun bir geçmişi olan muhafazakâr bir politikacı. Pazartesi günü yaptığı açıklamada Hamaney, Mokhber'in 50 gün içinde yeni cumhurbaşkanı seçimlerinin yapılması için yasama ve yargı başkanlarıyla birlikte çalışması gerektiğini söyledi. İran'da cumhurbaşkanı yardımcıları genellikle düşük profillidir ve kamuya mal olmaktan ziyade hükümet içinde bir aktör olarak faaliyet gösterirler.
Rejim kimin aday olmasına izin verecek?
Washington'daki ABD Barış Enstitüsü ve Wilson Merkezi'nde ortak araştırmacı olan Robin Wright, "İran'ın cumhurbaşkanı yardımcıları geleneksel olarak patronlarının yerine geçmek için aday olmamışlardır. Asıl soru rejimin kimin aday olmasına izin vereceği" ifadelerini kullandı.
Mokhber yaklaşık 68 yaşında ve Ağustos 2021'de birinci cumhurbaşkanı yardımcısı oldu. Aslen İran'ın güneybatısında, Irak ve Basra Körfezi sınırındaki Huzistan eyaletinden. Burada vali yardımcılığı yaptı ve 1980'lerdeki İran-Irak savaşı sırasında İran Devrim Muhafızları'nın tıbbi birliklerinin bir üyesi olarak görev aldı. Mokhber'in nispeten az sayıdaki yüksek profilli çıkışlarından biri, Ekim 2022'de diğer üç üst düzey İranlı yetkiliyle birlikte Ukrayna'daki savaşta kullanılmak üzere Rusya'ya İran'a ait insansız hava araçları ve balistik füzelerin satışını tamamlamak için Moskova'ya gittiğinde gerçekleşti.
Batı'nın yaptırım uyguladığı kuruluşlar da çalıştı
Reisi, Mokhber'in Mostazafan Vakfı, Sina Bankası ve tamamen Hamaney tarafından kontrol edilen, milyarlarca dolarlık varlığa sahip ve Covid-19 aşısı üretme ve dağıtma çabalarına dahil olan bir holding olan Setad da dahil olmak üzere İran'ın en güçlü kuruluşlarından bazılarında üst düzey görevlerde bulunmasının ardından onu yardımcısı olarak seçti.
Her üç kuruluş da, doğrudan devlete ait olmasalar da İran devletine bağlı şeffaf olmayan bir finansal kuruluşlar ağının parçası. Bu kuruluşlar aynı zamanda dini lider ve yakın çevresi için öncelikli olan projelerle de bağlantılı. Mokhber'in katılımı, İran'ın resmi güç yapısı için önemli olan finansman ağlarına aşina olan başarılı bir perde arkası oyuncusu olduğunu gösteriyor. Mokhber'in 2000'li yılların başında çalıştığı Mostazafan Vakfı resmi olarak bir hayır kurumu olmakla birlikte, ABD Hazinesi tarafından finans, enerji, inşaat ve madencilik dahil olmak üzere İran ekonomisinin kilit sektörlerinde holdingleri bulunan dini lider için kilit bir himaye ağı olarak tanımlanıyor.
Hamaney tarafından kontrol edildiği için ABD Hazinesi tarafından yaptırımlara tabi tutulan bu kuruluşun, kısmen Bahailer ve Yahudiler de dahil olmak üzere İran'daki dini azınlıklara ait mülklere el koymak ve bunları yönetmek için kurulduğu belirtiliyor. Hazine, vakfın parasının bir kısmını Devrim Muhafızları bünyesindeki kişi ve kuruluşlara aktardığını söylüyor. Sina Bank, İran'ın nükleer ve balistik füze programını finanse ettiği gerekçesiyle ABD Hazinesi ve Avrupa Birliği tarafından yaptırımlara maruz kalmıştır.
Hamaney'le yakın ilişkisinin etkisi
Mokhber'in İran'ın siyasi liderliğinin zirvesine yükselmesi kısmen İran'ın dini lideri ile geliştirdiği ve Setad'ın yönetimine katıldığı en az 2007 yılına dayanan yakın ilişki sayesinde olmuş gibi görünüyor. Setad'a atanmasından sonraki birkaç ay içinde Mokhber, İran'ın önde gelen tıp ve ilaç şirketlerinden biri de dahil olmak üzere himayesi altında bir dizi şirket bulunan Barakat Vakfı'nı kurdu.
Seçimler düzenlenirken Hamaney'in dini liderle ilişkisi önemli olacak olsa da analistler, İran'daki bu hassas dönemin nasıl ele alınacağını Hamaney'in etrafındaki çok daha geniş bir üst düzey yetkili grubunun belirleyeceğini söylüyor. "Rejim siyasi, ekonomik ve hatta askeri olarak bir kırılma noktasında" diyen Wright, İran'ın geçen ay İsrail'e düzenlediği ve neredeyse tamamı engellenen geniş çaplı hava saldırısını "küçük düşürücü bir başarısızlık" olarak nitelendirdi. Mart ayında yapılan parlamento seçimlerine katılımın düşük olmasının da İran'ın teokrasisi için bir sorun işareti olduğunu sözlerine ekledi. Wright, "Geleceği ve temel ideolojisinin dayanıklılığı konusunda çok gergin" dedi.
©️ 2024 The New York Times Company
