NYT İsrail’in İran saldırısını yazdı: Misillemenin detayları

Matthew Mpoke Bigg / New York Times

İsrail ordusu cumartesi sabaha karşı İran'a karşı bir dizi hava saldırısı düzenlediğini açıkladı. Başkent Tahran'da yaşayanlar tarafından görülen ve duyulan saldırılar, İran'ın İsrail'e balistik füze dalgaları fırlatarak milyonlarca İsrailliyi sığınaklara sığınmak zorunda bırakmasından haftalar sonra gerçekleşti. İran bu ayın başlarında yaptığı saldırının İsrail'in İranlı bir komutanı ve bölgedeki İran destekli grupların bazı liderlerini öldürmesine misilleme olduğunu söyledi. İsrail ve İran'ın son dönemde karşılıklı hava saldırıları düzenlemesi, uzun süredir devam eden doğrudan askeri çatışmalardan kaçınma alışkanlıklarını bozdu. İsrail'in İran'a yönelik askeri harekâtı ve iki ülkeyi bu noktaya getiren olaylar hakkında bildiklerimize bir göz atalım.

Ne oldu?

İsrail ordusu cumartesi günü saat 02:30'da yaptığı açıklamada “İran'daki askeri hedeflere hassas saldırılar düzenlediğini” belirterek, İran ve müttefiklerinin Orta Doğu'da İsrail'e yönelik bir yılı aşkın süredir devam eden saldırılarına karşılık olarak hareket ettiğini söyledi. Bu, İsrail'in İran topraklarında askeri faaliyette bulunduğunu nadiren kabul ettiği bir açıklamaydı. Tahran sakinleri şehrin içinde ve çevresinde patlamalar duyduklarını bildirdiler. Sabah 6'dan hemen sonra ordu saldırıların sona erdiğini açıkladı. İsrailli yetkililer saldırının 20 hedefin vurulmasının ardından sabah 5 civarında sona erdiğini söyledi. Nisan ayındaki hava saldırıları sırasında İsrail, Tahran'ın 1 Ekim'deki füze saldırısına benzer bir İran saldırısına karşılık vermek için sadece beş gün beklemişti. İsrail ve Biden yönetimi arasındaki görüşmeler, bir ABD hava savunma sisteminin gelişi ve Yahudi bayramları da dahil olmak üzere çeşitli faktörler, bu kez yaklaşık 25 gün gibi daha uzun bir yanıt verilmesini gerektirmiş gibi görünüyor. Yaklaşan ABD seçimleri de İsrail'in zamanlamasını etkilemiş olabilir.

İsrail ve İran bu noktaya nasıl geldi?

İran ve İsrail on yıllar boyunca gölge savaşına varan bir mücadele yürüttü. İran, Hamas ve Hizbullah gibi müttefik gruplardan oluşan bir ağı İsrail çıkarlarına saldırmak için kullanırken İsrail de üst düzey İranlı yetkililere ve nükleer bilim adamlarına suikastlar düzenledi ve İran'a karşı siber saldırılar düzenledi. İki ülke arasındaki çatışma bu yıl, Hamas'ın geçen yıl 7 Ekim'de İsrail'e düzenlediği saldırıların ardından su yüzüne çıktı.

Nisan ayında İran, İsrail'in Suriye'nin başkenti Şam'daki İran Büyükelçiliği yerleşkesine düzenlediği ve üç üst düzey İranlı komutanın ölümüne yol açan saldırıya misilleme olarak İsrail'e füze ve insansız hava aracı saldırısı düzenledi. İsrail, ABD ve diğer müttefiklerinin desteğiyle hava savunmasını kullanarak İran'ın füze yağmurunu büyük ölçüde engelledi ve ardından kendi saldırısıyla karşılık verdi. Ardından temmuz ayı sonunda İsrail jetleri, en az 12 kişinin ölümüne neden olan bir roket saldırısına misilleme olarak Beyrut'ta Hizbullah'ın üst düzey bir komutanını öldürdü. Bir gün sonra Hamas'ın siyasi lideri İsmail Haniye Tahran'daki bir patlamada öldürüldü. İran hükümeti ve Hizbullah misilleme sözü verdi ancak pek çok kişiyi şaşırtan bir şekilde İran hemen harekete geçmedi. İran Devrim Muhafızları 1 Ekim'de İsrail'e bir füze saldırısı düzenledi ve bunun Haniye'ye, Hizbullah lideri Hasan Nasrallah'a ve İranlı bir komutana yönelik suikastlara misilleme olduğunu açıkladı.

İsrail'in hedefleri neydi?

İran destekli Hizbullah ve Hamas'ı ciddi şekilde zayıflatan İsrail, stratejik hedeflerini müttefiklerinin, özellikle de ABD'nin yeni bir saldırının daha geniş çaplı bir bölgesel savaşı tetikleyebileceği yönündeki endişeleriyle dengelemeye çalışıyordu. İki yetkilinin bu ay yaptığı açıklamaya göre İsrail hükümeti Biden yönetimine İran'ın nükleer zenginleştirme ve petrol üretim tesislerini vurmaktan kaçınacağını söylemişti. Diplomasinin hassasiyeti nedeniyle isimlerinin açıklanmaması kaydıyla konuşan yetkililer, İsrail'in saldırılarını İran'daki askeri hedeflere odaklamayı kabul ettiğini söyledi. ABD'li yetkililer başkanlık seçimlerine iki haftadan az bir süre kala daha büyük bir Orta Doğu çatışmasının içine sürüklenmekten endişe ediyor. Cumartesi günkü saldırıda İsrail, savaş uçaklarının füze üretim tesislerini, karadan havaya füze dizilerini ve diğer askeri alanları hedef aldığını söyledi. İran'ın ulusal hava savunma gücü, İsrail'in Tahran da dahil olmak üzere İran'ın üç eyaletindeki askeri üslere saldırdığını ve “sınırlı hasara” neden olduğunu söyledi. İsrail nükleer ya da petrol altyapısı tesislerinden kaçınarak muhtemelen iki düşman arasında bölge için yıkıcı olabilecek topyekûn bir savaş olasılığını sınırlamaya çalışıyordu.

İsrail'in askeri yetenekleri nelerdir?

İsrail son zamanlarda uzun mesafelere hava saldırıları düzenleyebileceğini gösterdi. Eylül sonunda Yemen'de Husilere karşı düzenlenen saldırılarda İsrail kuvvetleri, keşif uçakları ve uçuşun ortasında yakıt ikmali yapmak zorunda kalan düzinelerce savaş uçağı kullanarak enerji santrallerine ve nakliye altyapısına saldırmak için 1.000 milden fazla uçtu. Tahran da benzer bir menzil içinde. İran'ın hava savunması Lübnan ve Yemen'den çok daha güçlü ancak İsrail bu konuda bir avantaja sahip olabileceğini gösterdi. Nisan ayında İran'ın ilk füze saldırısına misilleme olarak İsrail'in düzenlediği bir hava saldırısında İran'ın nükleer silah programı için kritik öneme sahip Natanz kenti yakınlarındaki bir S-300 uçaksavar sistemi hasar gördü. Batılı ve İranlı yetkililer İsrail'in bu saldırıda insansız hava araçları ve bir savaş uçağından ateşlenen en az bir füze kullandığını söyledi. Bu saldırı İsrail'in İran'ın savunma sistemlerini atlatabileceğini ve felç edebileceğini gösterdi. Washington'daki bir araştırma kuruluşu olan Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi'ne göre İsrail'in başka seçenekleri de var: Yaklaşık 2,000 mil uzaklıktaki hedeflere ulaşabilen Jericho 2 orta menzilli balistik füzeler ve 4,000 milden daha uzaktaki hedeflere ulaşabilen Jericho 3 orta menzilli balistik füzeler.

ABD hükümetinin tutumu nedir?

Başkan Joe Biden bu ay İran'ın nükleer tesislerine yönelik bir saldırıyı desteklemeyeceğini söyledi. Beyaz Saray cumartesi günü İsrail'in operasyonunu desteklediğini açıkladı ve operasyonu hedefli ve orantılı olarak nitelendirdi. ABD'li bir yetkili cumartesi günü yaptığı açıklamada İsrail'in saldırılardan önce Biden yönetimi yetkililerini uyardığını söyledi ancak ne kadar önceden haber verdiğini belirtmekten kaçındı.