Alice Callahan / New York Times
Yemek, Sarah Carter için günlük bir eğlence kaynağıydı. California San Mateo'da kendini “sebzesever” olarak tanımlayan Carter, çiftçi pazarlarını gezmeyi, bahçesiyle ilgilenmeyi, özenle hazırlanmış yemekler pişirmeyi ve Körfez Bölgesi restoranlarını keşfetmeyi seviyordu.
Ekim 2023'te 36 yaşındaki Carter ilk kez Covid-19'a yakalandığında bu durum değişti. Başlıca semptomu olan ishal o kadar amansız bir hal aldı ki ambulansla acil servise götürülmek zorunda kaldı. Şiddetli dehidrasyon nedeniyle kan basıncı ve kalp atış hızı yükseldi ve bunu tedavi etmek için damardan sıvı alması gerekti. Eve gönderildi ve kendine gelene ishali 3 gün sürdü. Ta ki Nisan 2024'te bir gecede yeni bir sindirim sistemine sahip olmuş gibi hissedene kadar. Yediği neredeyse her şey, hatta elma püresi ve tost gibi yumuşak yiyecekler bile ishale yol açıyordu. Ayrıca şişkinlik ve ağrı o kadar şiddetliymiş ki bazen bağırsaklarından asit geçiyormuş gibi hissediyormuş.
Mayıs ayında bir gastroenterolog Carter'a enfeksiyon sonrası irritabl bağırsak sendromu teşhisi koydu. Bu, gıda zehirlenmesi veya diğer gastrointestinal hastalıklardan sonra IBS semptomlarına (ishal, kabızlık veya her ikisiyle birlikte karın ağrısı) yol açan yaygın bir hastalıktır. Doktoru, altı ay önce geçirdiği koronavirüs enfeksiyonunun büyük olasılıkla buna neden olduğunu söyledi.
Gastroenterologlar, 2020'de pandeminin başlamasından bu yana, IBS ve Carter'ınki gibi diğer ağrılı ve genellikle şaşırtıcı bağırsak rahatsızlıklarında bir artış fark ettiklerini ve çoğunun önceki koronavirüs enfeksiyonlarından kaynaklandığını söylüyorlar. Covid-19'lu kişilerin yüzde kaçının kalıcı gastrointestinal semptomlar geliştirdiğine dair iyi tahminlerimiz yok, ancak bazı sınırlı ve küçük çalışmalar bu oranın %16 ila %40 arasında olabileceğini gösteriyor.
Covid hangi bağırsak sorunlarına neden olabilir?
Michigan Medicine'de gastroenterolog olan Dr. William D. Chey, bulantı, kusma ve ishal gibi gastrointestinal semptomların koronavirüs enfeksiyonunun ilk aşamalarında yaygın olduğunu söyledi. Ancak bazı kişilerde bu ve reflü, kabızlık, ağrı ve şişkinlik gibi diğer semptomlar aylarca hatta yıllarca devam edebilir. Chey, Carter'da olduğu gibi, bazı bağırsak semptomlarının da kaybolup aylar sonra yeniden ortaya çıkabileceğini söyledi. Ve Covid-19'dan önce kronik bağırsak sorunları olan kişiler, sonrasında sorunların daha da kötüleştiğini fark edebilirler. Bazı insanlar için gastrointestinal semptomlar Covid-19 sonrası tek şikayetleridir. Ancak Kuzey Carolina Üniversitesi Tıp Fakültesi'ndeki Covid İyileşme Kliniği'nde doktor olan Dr. Louise King, diğerleri için yorgunluk ve beyin sisi de dahil olmak üzere bir dizi diğer uzun Covid semptomlarından biri olabileceğini söyledi.
Covid bu sorunlara nasıl yol açabilir?
Koronavirüs vücudunuzdaki hücreleri, yüzeylerini kaplayan belirli proteinlere tutunarak kişiyi enfekte eder. Chey, bu proteinlerin akciğerler, kalp, beyin ve gastrointestinal sistemdekiler de dahil olmak üzere birçok dokunun hücrelerinde bulunduğunu, bu nedenle virüsün sindirim semptomlarına neden olmasının şaşırtıcı olmadığını söyledi. Doktorlar ayrıca norovirüs, giardia ve salmonella gibi diğer gastrointestinal enfeksiyonların IBS'nin yanı sıra sık sık dolgunluk hissine ve mide ağrısı veya yanmasına neden olan bir tür kronik hazımsızlık olan fonksiyonel dispepsiye yol açabileceğini uzun zamandır biliyorlar. Güney Carolina Tıp Üniversitesi'nde gastroenterolog olan Dr. B. Joseph Elmunzer, Covid'in aynı tür sorunlara neden olabileceğinin mantıklı olduğunu söyledi.
Covid'in bu semptomlara nasıl neden olabileceğine dair bir teori, gastrointestinal sistemdeki iltihaplanmayı artırabileceğidir. King, Covid'in bağırsak mikrobiyomunu da bozabileceğini, bunun da iltihabı azaltan “iyi” mikropların azalmasına ve iltihaba neden olan “kötü” mikropların artmasına yol açabileceğini söyledi. Chey, zaman içinde iltihabın bağırsak zarına zarar vererek onu daha geçirgen veya “sızdıran” hale getirebileceğini söyledi. Bu sızıntı, gıdalardan gelen moleküllerin bağırsaktan kaçmasına izin vererek bağışıklık hücrelerinin gıdalara karşı alerji benzeri bir tepki vermesine neden olabilir.
Hangi tedaviler mevcut?
Doktorlar, Covid ile ilişkili bağırsak semptomları olan birinin bu semptomların ne kadar sürmesini bekleyebileceğini bilmiyorlar. Ancak Chey, diğer gastrointestinal enfeksiyon türlerinden sonra IBS geliştiren insanlar için, yaklaşık üçte ikisinin üç ila beş yıl içinde iyileşeceğini söyledi. King'in uzun Covid hastalarıyla olan deneyimine göre, çoğu enfeksiyonlarından sonraki bir yıl içinde kendilerini önemli ölçüde daha iyi hissediyor.
Chey, semptomlarınız günlük yaşamınızı etkiliyorsa, birinci basamak doktoruna görünmenizde fayda olduğunu söyledi. Bu işe yaramazsa, bir gastroenterologdan randevu almayı düşünün dedi. Dışkınızda kan veya istenmeyen kilo kaybı varsa veya ailenizde kolorektal kanser, çölyak hastalığı veya inflamatuar bağırsak hastalığı öyküsü varsa, bu ve diğer durumları ekarte edebilmeniz için bir doktora görünmeniz özellikle önemlidir.
Chey IBS'yi yönetmenin birçok yolu olduğunu söyledi. İdeal olarak bir diyetisyenin rehberliğinde düşük FODMAP diyetini uygulamak genellikle yardımcı olur; veya Akdeniz tarzı bir diyet deneyebilirsiniz. Bağırsak sağlığı konusunda uzmanlaşmış bir psikolog, semptomları yönetmek için teknikler öğrenmenize yardımcı olabilir. Chey, reçetesiz satılan ilaçların ve takviyelerin semptomlarınızı giderebileceğini söyledi. Carter için uzun bir sekiz ay oldu, ancak bir gastroenterolog, diyetisyen ve bağırsak psikoloğunun yardımıyla yavaş yavaş iyileşiyor. Hala en sevdiği sebzelerin çoğunu yiyemiyor, ancak güvenli yiyecekler listesini yavaş yavaş genişletiyor. Bunun “yeniden yemek yemeyi öğrenmek” gibi olduğunu söylüyor.
© 2024 The New York Times Company
