NYT yazdı: İsrail neden İran'a saldırmaya hazırlanıyor?

Matthew Mpoke Bigg / New York Times

İran ve İsrail on yıllardır bir gölge savaşı yürütüyor. Bu yıl ise aralarındaki çatışma gün yüzüne çıktı. İsrail ordusu, İran'ın 1 Ekim'de İsrail'e yaklaşık 180 balistik füze fırlatmasına misilleme olarak İran'a askeri bir saldırı düzenlemeye hazırlanıyor. İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant ülkesinin karşı saldırısının “ölümcül, hassas ve hepsinden önemlisi şaşırtıcı” olacağını söyledi. Saldırı, eğer gerçekleşirse, Hamas'ın 7 Ekim 2023'te İsrail'e yaptığı ölümcül saldırıyla patlak veren bölgesel çatışmayı daha da derinleştirebilir. İsrail'in İran'a yönelik olası askeri harekâtı hakkında bildiklerimize ve ülkeleri bu noktaya getiren olaylara bir göz atalım.

Çatışma ne zaman gerçekleşecek?

Bunu bilmiyoruz. Nisan ayında gerçekleşen hava saldırıları sırasında İsrail İran'ın benzer bir saldırısına karşılık vermek için sadece beş gün beklemişti. Ancak İsrail ve Biden yönetimi arasındaki görüşmeler, bir ABD hava savunma sisteminin gelişi ve Yahudi bayramları gibi çeşitli faktörler bu seferki yanıtın daha uzun sürmesini gerektirmiş olabilir. Yaklaşan ABD seçimlerinin de İsrail'in zamanlaması üzerinde etkisi olabilir.
Geçen hafta sızdırılan iki gizli ABD istihbarat belgesi, İsrail ordusunun İran'a olası bir saldırı için yaptığı hazırlıkların uydu görüntülerini gösteriyor ve ABD'nin bu planlarla ilgili endişelerine ışık tutuyor. Belgelerden biri, bir saldırının provası gibi görünen son tatbikatları anlatırken, ikincisi İsrail'in İran'ın başka bir saldırıya karşılık vermesi durumunda füze ve silahlarının yerini nasıl değiştirdiğini detaylandırıyor. (FBI salı günü yaptığı açıklamada belge sızıntısını soruşturduğunu söyledi).

İsrail'in potansiyel hedefleri nelerdir?

Analistler birkaç hedef kategorisi olduğunu söylüyor. İsrail, İran'ın vekil güçleri olan Lübnan'daki Hizbullah ve Gazze Şeridi'ndeki Hamas'ı ciddi şekilde zayıflattıktan sonraki stratejik hedeflerini, başta ABD olmak üzere müttefiklerinin yeni bir saldırının daha geniş çaplı bir bölgesel savaşı tetikleyebileceği yönündeki endişeleriyle dengelemeye çalışabilir. İki yetkili, İsrail hükümetinin Biden yönetimine İran'ın nükleer zenginleştirme ve petrol üretim tesislerini vurmaktan kaçınacağını söylediğini belirtti. Diplomasinin hassasiyeti nedeniyle isimlerinin açıklanmaması kaydıyla konuşan yetkililer, İsrail'in saldırılarını İran'daki askeri hedeflere odaklamayı kabul ettiğini söyledi. Washington'da başkanlık seçimlerine iki haftadan az bir süre kala daha büyük bir Orta Doğu çatışmasına sürüklenmekten endişe edilirken, nükleer ya da petrol altyapısı tesislerinden kaçınmak iki düşman arasında topyekûn bir savaş olasılığını azaltacaktır.

İsrail'in askeri kapasitesi nedir?

İsrail misilleme yapmak için güçlü hava kuvvetlerini kullanmak isterse uçaklarının uzun mesafeler uçması gerekecek. Ancak yakın zamanda bunu yapabileceğini gösterdi. Eylül sonunda Yemen'de Husilere karşı düzenlenen saldırılarda İsrail kuvvetleri, keşif uçakları ve uçuş ortasında yakıt ikmali yapmak zorunda kalan düzinelerce savaş uçağı kullanarak enerji santrallerine ve nakliye altyapısına saldırmak için 1.000 milden fazla uçtu. İran'a yönelik bir saldırı da benzer bir menzil gerektirecektir. İran, Lübnan ve Yemen'den çok daha güçlü hava savunmasına sahip olsa da İsrail bu konuda avantajlı olabileceğini gösterdi. Nisan ayında İran'ın ilk füze saldırısına misilleme olarak İsrail'in düzenlediği bir hava saldırısında İran'ın nükleer silah programı açısından kritik öneme sahip Natanz kenti yakınlarındaki bir S-300 uçaksavar sistemi hasar gördü. Batılı ve İranlı yetkililer İsrail'in bu saldırıda insansız hava araçları ve bir savaş uçağından ateşlenen en az bir füze kullandığını söyledi. Bu saldırı İsrail'in İran'ın savunma sistemlerini atlatabileceğini ve felç edebileceğini gösterdi.

ABD hükümetinin tutumu nedir?

Başkan Joe Biden bu ay yaptığı açıklamada İran'ın nükleer tesislerine yönelik bir saldırıyı desteklemeyeceğini söyledi. Biden geçen hafta İsrail'in ne zaman saldıracağını ve ne tür hedefler seçtiğini bilip bilmediği sorusuna olumlu yanıt verdi. Detay vermedi ancak verdiği yanıt ABD ve İsrail'in bu konuda bir anlaşmaya varmış olabileceğini ima etti. Dışişleri Bakanı Antony Blinken salı günü İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile uzun bir görüşme gerçekleştirdi. Bazı analistler yaklaşan ABD başkanlık seçimlerinin ABD'nin İsrail'in olası eylemlerini etkilemesini ve potansiyel olarak sınırlamasını zorlaştırdığını savunuyor. Biden'ın ikinci dönem için aday olmamasının da İsrail'in eylemlerini etkileme konusunda elini zayıflatabileceğini söylüyorlar.

İsrail ve İran bu noktaya nasıl geldi?

İran ve İsrail on yıllar boyunca gizli bir savaşa dönüşen bir mücadele yürüttü. İran, İsrail çıkarlarına saldırmak için Hamas ve Hizbullah gibi vekil güçler kullanırken İsrail de üst düzey İranlı yetkililere ve nükleer bilim adamlarına suikastlar düzenledi ve siber saldırılar düzenledi. Bu çatışma bu yıl su yüzüne çıktı. Nisan ayında İran, İsrail'in Suriye'nin başkenti Şam'daki bir elçilik yerleşkesine düzenlediği ve üç üst düzey İranlı komutanın ölümüne neden olan saldırıya misilleme olarak ilk kez doğrudan İsrail'e füze ve insansız hava aracı saldırısı düzenledi. İsrail, ABD ve diğer müttefiklerinin desteğiyle hava savunmasını kullanarak İran'ın füze saldırısını büyük ölçüde engelledi ve ardından kendi saldırısıyla karşılık verdi.
Ardından temmuz sonunda İsrail jetleri, en az 12 kişinin ölümüne neden olan bir roket saldırısına misilleme olarak Lübnan'ın başkenti Beyrut'ta İran destekli Hizbullah grubunun üst düzey bir komutanını öldürdü. Bir gün sonra Hamas'ın siyasi lideri İsmail Haniye İran'ın başkenti Tahran'da meydana gelen bir patlamada öldürüldü.

İran hükümeti ve Hizbullah misilleme sözü verdi ama birçoklarını şaşırtacak şekilde İran hemen harekete geçmedi. İran Devrim Muhafızları 1 Ekim'de füze saldırısını başlattığında Haniye'nin öldürülmesine ve Eylül sonunda Hizbullah lideri Hasan Nasrallah'ın öldürülmesine ve İranlı bir komutanın öldürülmesine misilleme yaptığını söyledi. Nasrallah'ın ölümünden günler sonra İsrail Güney Lübnan'ı işgal ederek İran'ın en önemli vekili olan Hizbullah'ı vurdu.