Constant Méheut / New York Times
Zaporijya Nükleer Santrali, savaşın başlarında Rusya tarafından ele geçirildi ve bu hamle uluslararası toplum tarafından geniş çapta kınandı. Tesisin cephe hattına yakınlığı, olası bir nükleer felaket korkularını artırdı ve uzmanlar mevcut koşullar altında santralin yeniden çalıştırılmasına karşı uyarıda bulundu.
New York Times ile paylaşılan Greenpeace raporu, Şubat ayının başından bu yana Rusya’nın Azak Denizi kıyısındaki Mariupol ve Berdyansk kentleri arasında 80 kilometreden fazla elektrik hattı ve direk inşa ettiğini gösteren uydu görüntülerini içeriyor. Bu uydu görüntüleri Times tarafından doğrulandı.
Yapılan çalışmaların konumu ve yönüne dayanarak Greenpeace, projenin, Zaporijya santraline bağlı olan Mariupol yakınlarındaki büyük bir trafo merkezine yeni enerji hatları bağlamayı amaçladığını belirtti.
Greenpeace Ukrayna nükleer uzmanı Shaun Burnie röportajda “Putin’in Zaporijya nükleer santralini yeniden başlatma planı, yeni elektrik iletim hatlarının güvence altına alınmasına bağlı. Bu planlara dair ilk fiziksel kanıt elimizde” dedi.
Zaman alacak
Moskova’nın tam planı hâlâ belirsizliğini koruyor. Savaş sonrası Ukrayna’da mı yoksa savaş devam ederken mi santrali işletmek istedikleri sorusu yanıt bulmuş değil. Her iki durumda da, uzmanlara göre, Rusya’nın santrali kendi şebekesine bağlayabilmesi için birkaç hat daha inşa etmesi gerekecek ki bu zaman alacak bir süreç.
Bağımsız Ukraynalı nükleer uzman Olga Kosharna, Moskova’nın santrali kendi şebekesine bağlama hedefinin savaş boyunca yapılan resmi açıklamalarda sürekli dile getirildiğini söyledi.
Bu, bir savaşan ülkenin başka bir ülkenin nükleer tesisini ele geçirip kendi enerji ihtiyacı için kullanmaya kalkıştığı ilk vaka olacak. Ve bu durum, Trump yönetiminin barış görüşmelerinin bir parçası olarak santralin statüsünü ele alma yönündeki son çabalarıyla da çelişiyor.
Başkan Donald Trump, güvenlik ve ekonomik potansiyel gerekçesiyle ABD’nin Ukrayna’daki nükleer santralleri kontrol altına alması gerektiğini dile getirdi. Geçtiğimiz ay Beyaz Saray, Ukrayna ve müttefiklerine Rusya’nın santrali Ukrayna’ya iade etmesini, ancak ABD yönetimi altında işletilmesini öngören bir barış planı sundu. Bu plana göre tesis, hem Ukrayna hem de Rusya’ya elektrik sağlayacaktı.
Trump'ın önerisine Rusya'dan ret
Rusya bu fikri kesin bir dille reddetti. Dışişleri Bakanı Sergey V. Lavrov CBS News’e yaptığı açıklamada, Zaporijya santralinin Rus nükleer devi Rosatom tarafından işletildiğini ve “herhangi bir değişikliğin düşünülemez” olduğunu söyledi.
Rosatom ve Rusya Enerji Bakanlığı, yeni enerji hatlarıyla ilgili yorum taleplerine yanıt vermedi.
Yakın zamanda yapılan enerji hattı inşası, Rusya’nın tesisi yalnızca elinde tutmakla kalmayıp, kendi elektrik şebekesini beslemek amacıyla da kullanmak istediğini gösteriyor.
Sovyet döneminde inşa edilen Zaporijya tesisi, Avrupa’nın en büyük nükleer enerji kompleksi. Altı reaktörü toplamda altı gigawatt elektrik üretebiliyor — bu da tüm Portekiz’in enerji ihtiyacını karşılayacak kapasitede — ve savaş öncesi Ukrayna’nın elektrik ihtiyacının yaklaşık dörtte birini karşılıyordu.
Tesis, Rusya kontrolündeki Ukrayna’nın güneyindeki Zaporijya bölgesinde bulunuyor ve cephe hattına çok yakın olması nedeniyle güvenli işletme imkânsız hale gelmiş durumda. Rusya tesisi ele geçirdikten sonra altı reaktör kademeli olarak kapatıldı. Son reaktör ise 2023 yılında devre dışı bırakıldı.
Rusya, santrali yeniden devreye alma niyetini defalarca dile getirdi ve 2024 yılını hedef yıl olarak gösterdi.
"Santralin Rus kontrolüne geçmesi hayalini yaşayan çok kişi var"
Rosatom Genel Müdürü Alexei Likhachev “Tesisi yeniden başlatma hayaliyle yaşayan çok insan var” dedi ve santrali tam kapasiteye geri döndürmek için bir plan hazırlandığını söyledi.
Likhachev’e göre santralin yeniden devreye alınmasındaki ana zorluklardan biri elektrik şebekesinin yeniden inşa edilmesi.
Gerçekten de, santrali Ukrayna şebekesine bağlayan dört adet 750 kilovoltluk hattan ikisi Ukrayna kontrolündeki topraklardan geçiyor. Diğer ikisi ise Rusya’nın işgal ettiği topraklarda bulunuyor, ancak bu hatlar çatışmalarda hasar gördü. Kosharna’ya göre yalnızca birinin onarılmış olması muhtemel.
Bu durum, Rusya’nın santralin tam kapasitesinden faydalanmasını engelliyor. Greenpeace’ten Burnie “Daha fazla hat inşa etmeleri gerekiyor” sözleriyle durumun zorluğuna dikkat çekti.
Burnie’ye göre Moskova’nın nihai hedeflerinden biri, Zaporijya santralini, Ukrayna’nın doğusundaki işgal altındaki bölgelere komşu olan Rusya’nın Rostov bölgesindeki elektrik şebekesine bağlamak olabilir.
Greenpeace’in elde ettiği uydu görüntüleri, Mariupol yakınındaki tarlalar boyunca inşa edilen yeni enerji hatlarını ve üçgen şekilli iletim kulelerini gösteriyor. 11-22 Mayıs tarihli en yeni görüntüler, bu hatların Shevchenko köyünün doğusunda genişletildiğinin altını çiziyor. Bu köy, Zaporijya nükleer santraliyle bağlantılı bir trafo merkezine yaklaşık 11 kilometre uzaklıkta.
Yeniden aktif edilmesi büyük risk taşıyor
Enerji uzmanlarına göre, Zaporijya nükleer santralini yeniden devreye almak ciddi riskler taşıyor.
Üç yılı aşkın savaş sonrası, kritik ekipman hâlâ yenilenmedi ve birçok deneyimli Ukraynalı çalışan bölgeden ayrıldı. 2023’te büyük ihtimalle Rusya tarafından yıkılan yakındaki Dnipro Nehri üzerindeki baraj da santralin reaktörlerini ve kullanılmış yakıt çubuklarını soğutmak için ihtiyaç duyduğu ana su kaynağını ortadan kaldırdı.
Ukrayna Enerji Bakanı Herman Galushchenko, yaptığı açıklamada “Rus temsilcilerin güç ünitelerini yeniden başlatma yönündeki herhangi bir girişimi öngörülemez sonuçlara yol açabilir” dedi.
© 2025 The New York Times Company
