Constant Méheut / The New York Times
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA), Rusya'nın Perşembe günü Ukrayna'nın elektrik şebekesine yaptığı son saldırı sırasında nükleer santrallerle bağlantılı kritik elektrik iletim tesislerini vurduğunu bildirdi. Yaklaşık birkaç ay içinde bu türden üçüncü saldırı, uzmanlar arasında nükleer bir felaket potansiyeline ilişkin endişeleri arttırdı.
Ajans, Rus saldırılarının Ukrayna'nın faaliyette olan üç nükleer santralinin güç iletimi ve alımı için hayati önem taşıyan elektrik trafo merkezlerini vurduğunu söyledi. Reaktörlerde doğrudan bir hasar meydana gelmediği bildirilirken, reaktörlerin hepsinde önlem olarak üretim azaltıldı ve bir tanesinin şebekeyle bağlantısı kesildi.
Ukrayna'nın enerji altyapısı kırılgan ve savunmasız
IAEA Başkanı Rafael Mariano Grossi Perşembe günü geç saatlerde yaptığı açıklamada “Ukrayna'nın enerji altyapısı son derece kırılgan ve savunmasız, bu da nükleer güvenliği büyük risk altına sokuyor” dedi.
Rusya, iki yıl önce savaşın ilk kışından bu yana Ukrayna'nın enerji altyapısını ve şebekesini çökertmeye çalıştı, Ukrayna'da yaşayanlar için hayatı çekilmez hale getirmek amacıyla bu tesisleri hedef aldı. Bu saldırılar ağırlıkla termik ve hidroelektrik santraller ile bunların iletim tesislerine odaklandı ve ülke genelinde yaygın elektrik kesintilerine neden oldu.
Yine de Ukrayna'nın elektrik şebekesi çökmedi, çünkü elektrik üretiminin büyük bir kısmı hava saldırılarından büyük ölçüde kurtulmuş olan nükleer santrallere dayanıyordu.
Uzmanlar, Rusya'nın nükleer santrallere bağlı trafo merkezlerini yok etme stratejisinin daha yeni olduğunu ve Ukrayna'nın son büyük enerji üretim kapasitesini çökertmeyi amaçladığını söylüyor. IAEA, trafo merkezlerine yönelik saldırıların Ağustos ayı sonlarında başladığını bildirdi.
Trafo merkezleri reaktörlerden gelen elektriği ülkenin geri kalanına dağıttıkları için hayati önem taşıyor. Greenpeace Ukrayna nükleer uzmanı Shaun Burnie'ye göre, Ukrayna'nın faaliyette olan üç nükleer santrali ile toplam dokuz reaktör, ülkenin elektrik üretim kapasitesinin yaklaşık üçte ikisini sağlıyor.
İki santral Ukrayna'nın batısında, Rivne ve Khmelnytskyi bölgelerinde, bir diğeri ise daha güneyde yer alıyor. Güneydeki Zaporijya kenti yakınlarındaki dördüncü bir nükleer santral ise savaşın başında Rus güçleri tarafından ele geçirildi.
Nükleer felaket riski
Trafo merkezlerinin daha az kritik olmayan ikinci bir işlevi daha var: Reaktörleri ve kullanılmış yakıtı soğutmak için gereken elektriği nükleer santrallere iletirler. Greenpeace, The New York Times ile paylaştığı bir notta “Bir ya da daha fazla reaktörde soğutma işlevinin kaybedilmesi kaçınılmaz olarak nükleer yakıt erimesine ve geniş çaplı radyolojik salınıma yol açacaktır” uyarısında bulundu.
Birleşmiş Milletler uzmanları da Pazartesi günü yayınladıkları bir bildiride benzer bir uyarıda bulundular. Uzmanlar, “Ukrayna'nın elektrik sisteminin daha fazla zarar görmesinin elektrik kesintisine yol açabileceğini ve bunun da çalışan nükleer reaktörlerin güvenlik sistemlerine güç sağlamak için şebekeye erişimlerini kaybetme riskini arttıracağını” söyledi. Açıklamada böyle bir olayın ciddi bir nükleer felakete yol açabileceği belirtildi.
Ukraynalı yetkililer geçtiğimiz aylarda yeni tehdidi dünyaya anlatmaya çalıştılar. Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy Eylül ayında BM Genel Kurulu'nda yaptığı konuşmada Rusya'nın Ukrayna'nın “nükleer enerji santrallerine ve altyapısına, santrallerin elektrik şebekesiyle bağlantısını kesmeyi amaçlayan potansiyel yıkıcı saldırılar” planladığını söyledi.
Bunun üzerine Ukrayna hükümeti Eylül ayında IAEA ile nükleer santrallerle bağlantılı trafo merkezlerine izleme misyonları gönderme, hasarı değerlendirme ve yeni saldırıları önlemeye çalışma konusunda anlaştı. Ajans bu sonbaharda yedi trafo merkezini ziyaret ederek “kapsamlı hasarı” belgeledi ve şebekenin nükleer santrallere “güvenilir bir saha dışı güç kaynağı sağlama” kabiliyetinin “önemli ölçüde azaldığı” sonucuna vardı.
Cuma günü Ukrayna, Rusya'nın önceki gün elektrik şebekesine yaptığı büyük saldırının sonuçlarıyla boğuşmaya devam etti. Ulusal elektrik operatörü Ukrenergo, sistem üzerindeki baskıyı azaltmak için ülke çapında aralıklı kesintiler uygulamaya başladı. Yerel yetkililer, Kherson ve Mykolaiv'in güney bölgeleri gibi bazı bölgelerin de saldırılar nedeniyle çoğunlukla elektriksiz kaldığını söyledi.
Ukraynalı yetkililer, Rusya'nın şebekeye saldırmak için misket bombaları (havada parçalanarak daha küçük bomba parçacıklarını geniş bir alana saçan silahlar) kullandığını kaydetti. Bu mühimmatlar bazen hemen patlamayarak kalıcı bir tehdit oluşturuyor ve hasar gören tesisleri onarmak için gönderilen ve alan patlamamış mühimmattan temizlenene kadar beklemek zorunda kalan enerji işçilerinin çalışmalarını engelliyor. Ukrayna savaşta misket bombaları da kullandı.
Zelenskiy Perşembe günü yaptığı açıklamada, “Bu misket bombalarının kullanılması, kurtarma ekiplerimizin ve enerji mühendislerimizin hasarı hafifletme çalışmalarını önemli ölçüde zorlaştırıyor ve Rusya'nın terörist taktiklerinde bir başka alçakça eyleme işaret ediyor” dedi.
Risklere rağmen bazı enerji çalışanları saldırılar sırasında kritik ekipmanları çalıştırmak üzere santrallerde kalmaya devam ediyor. Ukrayna'nın en büyük özel enerji şirketi DTEK tarafından işletilen bir termik santralde üretim yönetimi başkanı olan Oleksandr, yakın zamanda gerçekleşen bir saldırı sırasında işte olduğunu söyledi.
Güvenlik nedeniyle soyadını açıklayamayan Oleksandr, “Santralin merkezi kontrol noktasında iki kişi çalışıyorduk. İş arkadaşıma 'Yere yat!' diye bağırdım ve bir anda her şey karardı: Toz yükseldi, sıvalar uçuştu. Biz yere düşerken 150 metre ötedeki türbin alanında patlama meydana geldi” dedi.
© 2024 The New York Times Company
