Lydia Polgreen / The New York Times
Hayra El-Helbuni kızlarını yutan depremle ilgili hiçbir şey hatırlamıyor. Gece yarısı bina sallanmaya başlamış. Kocası kızları Bisan’ı ve oğulları Ali’yi almış. Sonra küçük kızları Mayas’ı alıp kaçması için Hayra’ya bağırmış. Sonrası yok.
Moloz yığınının içinde gözlerini açtığını hatırlıyor. Önce küçük bir ışık huzmesi sonra bir çift çizme görmüş. Neredeyse 30 saat sonra… Sonunda Hayra’yı enkazdan çıkardılar. Omurgası ve kolu kırılmış, elmacık kemiği parçalanmıştı. Kızı enkaz altındaydı...
Kocası Muhammed iç savaş sırasında Şam’ın Harasta bölgesine yapılan bombardımanda sağ bacağının dizden aşağısını kaybetmişti. Topallayarak zemin kata inmektense çatıya ulaşmanın daha çabuk olacağını düşündü. Tam yukarı çıkarken merdiven boşluğunun sağ duvarı Bisan’ın üzerine yıkıldı. Kız hayatını kaybetti. Ali “Ablam deliğe düştü! Ablamı çıkaralım!” diye bağırıyordu...
İki kızını kaybeden Helbuni ailesi bu ay Türkiye’nin güneyini ve Suriye’nin kuzeyini sarsan depremin paramparça ettiği yüz binlerce aileden biri. Burada, Suriye’nin kuzeyinde afet iç savaşın üzerine geldi. Suriye İç Savaşı 2010’ların başında bir sivil ayaklanma olarak başlamıştı. Sonra işler karıştı: Beşar Esad hükümeti baskıyı artırdı, protesto hareketi silahlı isyan halini aldı. Ülke rakip güçler Suudi Arabistan ve İran için bir vekalet savaşı meydanına döndü.
Ardından Irak’tan akın akın gelen İslamcı militanlar Kuzey Suriye’de birçok yeri ele geçirdi ve ABD’yi çatışmanın içine çekti. Rusya Esad’a verdiği desteği artırarak acımasız bir bombardıman harekatı yürüttü. Suriye’nin en büyük komşusu Türkiye de işin içine girdi. Türkiye şu anda yerinden yurdundan olmuş 3.6 milyon Suriyeliye ev sahipliği yapıyor. İsrail, Fransa ve İngiltere de zaman zaman savaşa dahil oldu. Dünyanın gözü bir müddet Suriye’nin üzerindeydi.
Esad Rusya’nın tam desteğini alınca bir zamanlar onun rejimine net bir şekilde karşı duran bölge güçleri de buzları eritmeye yöneldi.
Rusya’nın Ukrayna işgaliyle diplomatik düğümü çözmek daha da zorlaştı. Türkiye burada kilit bir oyuncu. NATO üyesi olmasına karşın Rusya ile ilişkilerini güçlendiriyor ve Esad ile ilişkilerinde normalleşmeyi giderek daha çok istiyor gibi görünüyor.
(Fotoğraf: Diego Ibarra Sanchez/The New York Times)
Çin ile ABD arasındaki gerilimin artması ile birlikte dünyanın büyük bölümü Suriye’ye kalan ilgisini de kaybetti. Türkiye’deki bir Suriyeli mülteci “Dünya bizi unutmadı. Varlığımızdan bile bihaberler” diyor.
Suriye İç Savaşı’nın bugünkü dünyanın biçimlenmesindeki rolü düşünülünce geldiğimiz nokta çok şaşırtıcı. Savaş çağın en korkunç terör örgütlerinden olan IŞİD’in serpilmesine yol açtı. IŞİD adlı ölüm çetesi “kafir” saydığı bir sürü kişinin başını keserken ABD birliklerinin Suriye’ye girmesine sebep oldu. Mısır’da, Avrupa’da, hatta Filipinler’de terör saldırıları planladı veya bunlara ilham verdi. Birçok ülkede kaosu yaydı.
Savaş sebebiyle korkuya kapılan çok sayıda insan Avrupa’ya sığındı. Suriye’deki savaşın yarattığı korku iklimi olmasa Donald Trump ABD Başkanı seçilemeyebilirdi.
Bir yıl önce başlayan Ukrayna işgali de Rusya-Batı geriliminin tırmanışının sonucuydu.
Yaşadığımız dünyayı Suriye İç Savaşı şekillendirdi ama dünya Suriye halkını kendi haline bıraktı. Depremzede Muhammed El-Helbuni ve ailesinin yaşadıklarına bakın. 2018’de Şam yakınındaki memleketlerinden kaçtılar. Cinderes’e yerleştiler. Muhammed bitmemiş bir inşaat buldu ve ailesi için cüruf briketten evi kendi elleriyle yaptı. Görece huzurlu bir hayat kurup geçici işlere girdiler. Hatta Muhammed bir kamyonet alacak kadar para biriktirdi. Suriye’nin bu kesimi Türk ordusunun ve Suriyeli isyancıların kontrolünde olduğundan sakin bir dönemdeydiler. Sonra deprem oldu...
“Türklerin tahammülü azalıyor”
Deprem sonrası Suriye’yi görmezden gelmeye devam etmek aptallık olur. Bölgedeki en önemli aktör Türkiye, depremden dolayı kendi yarasını sarmaya uğraşıyor. Halkın milyonlarca Suriyelinin varlığına karşı tahammülü giderek azalıyor. 2022’de Avrupa’ya ulaşmaya çalışan Suriyeli sayısı çok yükselmişti. Depremin Türkiye’yi de vurduğu düşünülünce Akdeniz’in çetin sularını geçmeye çalışan Suriyeli sayısı kesinlikle artacak.
Esad durumdan yararlanma derdinde. Muhtemelen depremi komşularla ilişkileri normalleştirmenin ve isyanı bastırdığı algısını pekiştirmenin vesilesi olarak görüyor. Suriye’deki savaş dünyayı şimdiden sayısız yönden istikrarsızlaştırdı. Ancak bu tehlikeli ve öngörülemez günlerin daha beteri gelebilir.
© 2023 The New York Times Company
