Tyler Hicks / The New York Times
Ukrayna Savunma Bakanı Oleksi Reznikov’un bakanlığındaki yolsuzluk ve mali yönetim zaafiyetiyle ilgili haber fırtınasının ardından görevden alınması, Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’nin savaş zamanı liderliği için çok önemli bir zorluğun altını çiziyor: Ukrayna'da yıllardır yaygın olagelen yolsuzluğun başını ezmek.
Kamuda yolsuzluk ilk yıl tabuydu
Ukraynalılar millet olarak hayatta kalma mücadelesi verirken hükümetlerinin arkasında toplandıkları için devlet yetkililerinin yolsuzluğu, savaşın ilk yılı boyunca çoğunlukla tabu olan bir konuydu. Ancak Zelenski'nin pazar gecesi savunma bakanı Oleksi Reznikov'u görevden alacağını açıklaması, meseleyi Ukrayna siyasetinin en tepesine taşıdı.
Bu karar, Ukrayna’nın askeri yardım için Batılı müttefiklerine büyük oranda bağlı olarak ülkenin güneyinde ve doğusunda karşı saldırı yürüttüğü savaşta çok önemli bir anda geldi. Anılan müttefikler savaşın başından beri Zelenski hükümetine Ukraynalı yetkililerin Kiev'e akan milyarlarca dolarlık yardımın bir kısmını hortumlamadıklarından emin olması için baskı yapıyorlardı.
Daha geçen hafta ABD'nin Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, savaş zamanı yolsuzluğu ortadan kaldırma çabalarını görüşmek üzere üç üst düzey Ukraynalı yetkiliyle bir araya geldi. Bu görüşme, ABD'de bazı milletvekillerinin Ukrayna'ya askeri yardımın sınırlandırılması için yolsuzluğu bir argüman olarak kullandığı bir dönemde gerçekleşti.
Zelenski’den tartışmalı adım
Zelenski, müttefiklerinden gelen baskılara ve ülke içindeki eleştirilere, bir dizi yolsuzlukla mücadele girişimiyle karşılık verdi. Bu girişimlerin tümü devletteki şeffaflık konusunda uzman olanlar tarafından hoş karşılanmadı. Bunlardan en tartışmalı olanı ise yolsuzluğun vatana ihanet olarak cezalandırılması için sıkıyönetim yetkilerinin kullanılması önerisi oldu.
Zelenski’nin görev süresi boyunca çeşitli görevlerde bulunan Reznikov pazartesi sabahı istifasını sundu. Reznikov, yanlış yönetilen askeri sözleşmelerle ilgili iddialara şahsen karışmış değil. Ancak bakanlığındaki genişleyen soruşturmalar, Rusya'nın büyük çaplı işgalinin başlamasından bu yana yolsuzlukla mücadele önlemleri konusunda hükümet için ilk önemli zorluğu teşkil etti.
''Burada soru: Para nerede?''
Ukrayna’da bulunan Yolsuzlukla Mücadele Eylem Merkezi Direktörü Daria Kalenyuk, "Buradaki soru, para nerede’’ diyor. Grup, kendini kamu yolsuzluklarının kökünü kazımaya adamış ve şu anda savaş vurgunculuğuna odaklanmış durumda. Kalenyuk, "Yolsuzluk öldürebilir. Kamu fonlarını korumada ne kadar etkili olduğumuza bağlı olarak, askerin ya bir silahı olacak ya da bir silahı olmayacak’’ değerlendirmesinde bulundu.
Hükümet rakamlarına göre; bu yılın bir noktasında, yaklaşık 980 milyon dolarlık silah sözleşmesi teslim tarihlerini kaçırdı ve parlamentoya sunulan raporlara göre silahlar için yapılan bazı ön ödemeler silah tüccarlarının denizaşırı hesaplarında kayboldu. Kesin ayrıntılar ortaya çıkmamış olsa da, usulsüzlükler bakanlıktaki satın alma yetkililerinin tedarikçileri incelemediğini ya da silah tüccarlarının silahları teslim etmeden parayı alıp gitmelerine izin verdiğini gösteriyor.
Ukrayna basınında yer alan haberlerde ordunun gıda ve kışlık mont gibi temel ihtiyaç malzemeleri için yapılan fazla ödemelere dikkat çekiliyor.
Şu ana kadar kamuoyuna yansıyan yönetim zaafiyeti ifşaatları doğrudan Ukrayna ordusuna aktarılan yabancı silahlara ya da Batı'dan gelen yardım paralarına temas etmiş değil ancak yine de Ukraynalıların Rusya'nın geniş çaplı işgalinin ilk yılı boyunca hükümete gösterdikleri sorgusuz sualsiz destek duygusunun içini oyuyor.
Savunma Bakanlığı'ndan iki yetkili -bir bakan yardımcısı ve satın alma müdürü- kış aylarında ordu için yüksek fiyatlı yumurta satın alındığı haberleri üzerine tutuklandı. Zelenski, bazılarının askerlikten kaçmak isteyen kişilerden rüşvet aldığına dair iddiaların ortaya çıkmasının ardından geçen ay askere alma şubelerinin başkanlarını kovdu.
Zelenski’nin yolsuzluğun vatana ihanet olarak değerlendirilmesine yönelik önerisi, sıkıyönetim yetkilerinin kötüye kullanılmasına yol açabileceği yönünde bir eleştiri dalgası yarattı.
Muhalefetteki Avrupa Dayanışma Partisi milletvekili Oleksi Gonçarenko, Zelenski’nin sicili için "Savaş döneminde yolsuzlukla mücadele konusundaki çabalarını övemem’’ dedi.
Hükümet yetkilileri bazı askeri sözleşmelerde silah ya da mühimmat üretilemediğini ve bir miktar paranın kaybolduğunu kabul ediyor. Ancak sorunların çoğunun geçen yıl işgalin kaotik ilk aylarında ortaya çıktığını ve o zamandan beri giderildiğini söylüyorlar.
Askeri harcamalar bütçenin yarası
Reznikov geçen hafta yaptığı açıklamada, bakanlığın tedarikçilere kaybolan ön ödemeleri iade edeceğinden emin olduğunu söyledi. Reznikov, savunma bakanı olarak asli görevini müttefikleri silah sağlamaları için bir araya getirmek olarak görüyordu. Savaşın günlük işleyişinden doğrudan sorumlu değildi ve görevden alınması Ukrayna'nın karşı saldırısının yavaş ilerlemesiyle bağlantılı görülmüyor.
Askeri harcamalar bu dönemde Ukrayna'nın ulusal bütçesinin neredeyse yarısını oluşturuyor ve ihale skandallarına ilişkin raporlar kamu yolsuzluğunun kaynaklarında bir değişime işaret ediyor.
Geniş çaplı işgalden önce zimmete para geçirmenin başlıca kaynağı, kötü yönetilen devlet şirketleriydi. Bu şirketler devletin bilançosuna göre 3 binden fazlaydı. Para, içerideki zenginler tarafından sayısız entrikalarla hortumlanırken, dış yardımlarla desteklenen ulusal bütçe kayıpları absorbe ediyordu.
Türkiye’den alınan konserveler de var
Ukraynalı araştırmacı gazeteciler, Ukrayna'da yayınlanan Jerkalo Tijnya gazetesinde yer alan bir habere göre, ordunun temel ihtiyaç malzemeleri için, tanesi 17 grivna ya da 47 sente satılan yumurtalar gibi, geçerli fiyatların çok üzerinde ödemeler yapıldığını ortaya çıkardı. Gazete, ordunun perakende fiyatlarının altında alım yapması beklenirken, Türkiye'den aynı konserve fasulyenin Ukrayna süpermarketlerindeki fiyatından daha fazlasına satın alındığını bildirdi. Bakanlık ayrıca Ukrayna'nın sert kışları için yeterli yalıtıma sahip olmadığı ortaya çıkan binlerce mont satın aldı.
Geçen hafta sonu Ukrayna'nın en zengin adamlarından biri olan Ihor Kolomoiski'nin tutuklanması, oligarkların siyasi etkisini azaltma çabasının bir işareti olarak görüldü. Dolandırıcılık ve kara para aklamakla suçlanan Kolomoiski, Zelenski’nin 2019 seçim kampanyasını desteklemişti ancak savaş başladığından beri başkan onunla tüm bağlarını koparmış görünüyor.
Mayıs ayında görevden alınan ve tutuklanan Ukrayna Yüksek Mahkemesi Başkanı’na yönelik rüşvet suçundan şimdiye kadarki en yüksek profilli kovuşturmalardan biri yürütüldü. Ayrıca, insani yardım fonlarını zimmetine geçirmekle suçlanan bir ekonomi bakan yardımcısı da yargılanıyor.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü Ukrayna Direktörü Andri Borovik, üst düzey yolsuzluk vakalarının gün ışığına çıkmasının olumlu bir gelişme olduğunu belirterek bunun bir ülkenin içeriden bilgi sızdırma batağına saplanmadığını gösterdiğini aktardı. Borovik'e göre bu durum ülkenin hem savaşla hem de yolsuzlukla mücadele edebileceğini gösteriyor.
© 2023 The New York Times Company
