Carl Zimmer / The New York Times
Kasım 2021'e gelindiğinde, koronavirüsün Çin'in Wuhan kentinde ortaya çıkıp tüm dünyaya yayılmasından yaklaşık iki yıl sonra, kötü sürprizler sona ermiş gibi görünüyordu. 4 milyardan fazla insan virüse karşı aşılanmış ve 5 milyon kişi ölmüştü. Alfa ve delta olarak bilinen iki yeni varyant yükselişe geçmiş ve ardından düşüşe geçmişti. Şükran Günü yaklaşırken, birçok Amerikalı tatil için seyahat etmeye devam etmeyi planlıyordu.
Omicron'un doğuşu
Ve Şükran Günü'nden hemen sonra pandemi yeni ve büyük bir sürpriz yaptı. Botsvana ve Güney Afrika'daki araştırmacılar virüsün yüksek oranda mutasyona uğramış bir versiyonunun ortaya çıktığı ve hızla yayıldığı konusunda dünyayı uyardılar. Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) yeni bir varyant olarak adlandırdığı Omicron, virüsün diğer formlarını hızla geride bıraktı. Virüs, ikinci yıldönümünde hala baskın durumda.
Ortaya çıkışından bu yana geçen iki yıl içinde, Omicron sadece şaşırtıcı derecede bulaşıcı değil, aynı zamanda evrimsel bir mucize olduğunu kanıtladı ve virologların pandemiden önce sahip olduğu birçok varsayımı boşa çıkardı. Bağışıklıktan kaçma ve yeni kurbanlar bulma konusunda hayli başarılıydı. Michigan Üniversitesi'nde virüs uzmanı olan Adam Lauring, "Neredeyse başka bir pandemi varmış gibiydi" dedi.
Omicron sürprizlerle dolu
Lauring ve diğer Omicron araştırmacıları geleceğe hazırlanmak için son iki yılı anlamlandırmaya çalışıyorlar. Omicron varyantı mevsimsel grip gibi sürekli mutasyona uğrayarak yaşamın kalıcı bir parçası haline gelmesi mümkün. Ancak araştırmacılar, virüsün bizi hala şaşırtma ihtimali olduğu konusunda uyarıyor, özellikle de dikkat etmeyi bırakırsak.
Omicron ilk ortaya çıktığında, Amerika Birleşik Devletleri ve diğer ülkeler yanlış bir şekilde Güney Afrika'dan seyahatleri yasaklayarak yayılmasını durdurabileceklerini düşündüler. Gerçekte ise çoktan çok geniş bir alana yayılmıştı. Birkaç gün içinde İngiltere, İtalya ve Almanya pozitif COVID testlerinde Omicron varyantına rastladı.
Bağışıklığı aşmayı beceren ilk virüs
Omicron'un hızlı yayılma yeteneği düzinelerce mutasyonun sonucuydu. Virüsün yüzeyini değiştirdiler, böylece aşılar veya önceki enfeksiyonlar tarafından üretilen antikorlar ona sıkıca yapışamadı ve virüsün, hücreleri istila etmesini önleyemedi.
Massachusetts General Hospital'da bulaşıcı hastalıklar uzmanı olan Dr. Jacob Lemieux, "Bağışıklıktan nasıl kaçılacağını büyük ölçüde çözen ilk virüstü" dedi.
Omicron bağışıklığı nasıl aşıyor?
Lemieux ve diğer birçok Omicron uzmanı, varyantın yeni mutasyonlarını bağışıklık sistemi zayıf olan tek bir kişiyi enfekte ederken kazandığından şüpheleniyor. Bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler bir enfeksiyon sırasında vücutlarındaki koronavirüslerin yalnızca bir kısmıyla savaşabilirken, bu da kalanların bağışıklık sistemini engelleyebilecek mutasyonlar edinmesine izin veriyor.
London School of Hygiene & Tropical Medicine'de virüs uzmanı olan Peter Markov, "Virüs evrimi için bir laboratuar gibi oluyor" ifadelerini kullandı.
Halk sağlığı araştırmacıları 2021'in sonlarında Omicron dalgasını takip ederken, daha önceki varyantlardan çok önemli bir fark gördü. Önceki varyantlarla karşılaştırıldığında Omicron, enfekte olmuş kişilerin daha küçük bir kısmını hastaneye yatırdı. Bu değişimin bir nedeni, pek çok insanın koronavirüsün önceki formlarına karşı bağışıklığa sahip olmasıydı. Bağışıklık savunmamız sadece antikorları değil, enfekte olmuş hücreleri tanıyıp öldürebilen özel bağışıklık hücrelerini de içeriyor. Bu ikinci savunma hattı Omicron'a karşı bile dayandı ve yeni enfeksiyonların çoğunun ağırlaşmasını engelledi.
Yine de Omicron o kadar çok yeni enfeksiyona neden oldu ki -yakın zamanda yapılan bir tahmine göre ilk dalga tüm Amerikalıların neredeyse yarısını enfekte etti- oldukça yüksek bir oranda insanların hastanede yatmasına yol açtı.
Omicron Çin'de 1 milyondan fazla can aldı
Omicron dalgası 2022'nin başlarında Amerika Birleşik Devletleri ve diğer birçok ülkeyi vurdu. Çin "Sıfır Covid-19" politikasıyla varyantları durdurmayı başardı, ancak bu politikayı o kadar sert bir şekilde uyguladı ki protestolar giderek yoğunlaştı ve Başkan Xi Jinping Kasım 2022'de bu politikayı bırakmak zorunda kaldı. Bu kararın ardından virüs için kapılar açıldı: Birkaç hafta içinde 1 milyardan fazla Çinli Omicron'a yakalandı ve 1 milyondan fazla kişi hayatını kaybetti.
XBB varyantının doğuşu
Omicron insandan insana geçtikçe, daha fazla mutasyon kazandı. Bazen iki Omicron virüsü aynı hücreye girerek genlerinin karışımıyla yeni melez virüsler üretti. Bu rekombinasyonlardan biri, iki kaçamak mutasyon setini bir araya getirerek turnayı gözünden vurdu. Sonuç, XBB adı verilen yeni bir melezdi.
XBB, alfa, delta veya daha önceki Omicron formlarıyla enfekte olmuş kişileri bile kolayca enfekte etti. Sonuç olarak, XBB 2023'ün başlarında ABD'de baskın hale geldi.
Aşı üreticileri Omicron'un hızlı evrimine ayak uydurmaya çalıştı. Ağustos 2022'de Gıda ve İlaç İdaresi, o zamanlar baskın olan BA.5 Omicron varyantını hedefleyen takviye aşılarına izin verdi. Eylül 2023'te ajans, bir XBB aşısına izin verdi ancak kullanımı sınırlı kaldı.
Kaosun içindeyiz
Missouri Üniversitesi'nde virüs uzmanı olan Marc Johnson, "Şu anda bir kaos dönemindeyiz" dedi.
Birçok Omicron uzmanı kaosun yakında sona erebileceğini söyledi. Ağustos ayında, BA.2.86 adı verilen bir varyant bir dizi yeni mutasyonla ortaya çıktı.
BA.2.86 ilk başta genetik potansiyeline uygun görünmedi ve hızlı yayılamadı. İngiltere'nin Woking kentindeki Pirbright Enstitüsü'nde virüs uzmanı olan Thomas Peacock, "Önemli olan tek şey genetik olsaydı, kendi Yunan harfini alırdı, ama BA.2.86 biraz sönük kaldı."
Fransa'daki gizli tehlike
Ancak geçtiğimiz birkaç ay içinde BA.2.86 soyu, daha da fazla antikordan kaçmasını sağlayan bir mutasyon kazanarak vites yükseltmiş gibi görünüyor. Bu mutasyona uğramış form olarak bilinen JN.1, koronavirüsün en dirençli versiyonu haline geldi. Fransa'da hızla büyüdüğü ve yakında diğer ülkelere de yayılabileceği görülüyor.
Aşılama binlerce insanı kurtarabilir
Omicron gelişmeye devam ederken, halk sağlığı araştırmacıları aşıların hala bir faydası olduğunu düşünüyor. Kuzey Carolina Üniversitesi'nde araştırmacı olan Justin Lessler ve meslektaşları yakın zamanda gelecekteki Covid-19 enfeksiyonlarına ilişkin bir projeksiyon yaptı ve yıllık aşılama kampanyalarının yılda 49 bin hayat kurtarabileceği sonucuna vardı.
Bu aşılar, gelişen virüse ayak uyduracak şekilde güncellenirse daha etkili olacak. Ancak Oxford Üniversitesi'nde biyolog olan Katrina Lythgoe, hükümetlerin yeni varyantların genetik dizilimi için ödeme yapmayı bırakmasıyla aşıların gelişiminin yavaşlayacağından endişe ediyor.
© 2023 The New York Times Company
