Vanessa Friedman / The New York Times
Volodimir Zelenski’nin üzerindeki tişört başlangıçta bir tişörten ötesi değildi; basit, zeytin yeşili bir tişört. Askeri kıyafetlerin içine, antrenmanlarda giyilen, hafta sonlarında dolabın ücra köşelerinden çıkarılan tişörtlerden.
Ukrayna lideri lacivert takımlarını ülkesine seslendiği videolarda giydiği bu tişört için terk etti. Avrupa ve İngiltere parlamentolarına, Amerikan Kongresi'ne yaptığı konuşmalarda, hafta sonu CNN ile yaptığı röportajda hep bu tişörtü giydi. Tişört dört hafta içinde bir tişört olmaktan öteye geçti: Artık Ukrayna halkının gücünün ve vatanseverliğinin bir sembolü.
Golyat ve David gibi
Sokaklarda cansız yatan bedenler, bombalanan tiyatro binaları ve apartmanlarla birlikte ülkedeki çatışmaları tanımlayan görüntülerden biri oldu tişört. Rus Golyat ile Ukraynalı David arasında geçen kibir ve kahramanlık anlatısının kumaştan metaforu.
Tişört, Zelenski’nin sıradan bir insan olduğunu anımsatıyor. Kendisiyle sokaklarda savaşan yurttaşları ve askerler arasında bir köprü. Liderlerinin de onlarla benzer sıkıntılar paylaştığının simgesi. Churchill'in II. Dünya Savaşı’nda bombalanmış Coventry kentine ziyaretinde giydiği siyah şapkası, paltosu ve papyonun tersine Zelenski başkomutan olarak belki de en erişilebilir giysi olan tişörtü seçti.
Zelenski ABD Kongresi’nde hitap ettiğinde iktisatçı Peter Schiff bir tweet paylaşarak “Ukrayna Başkanı'nın bir takım elbisesi yok mu?” dedi. Schiff esasında meseleyi hiç anlamamıştı.
Tişört Zelenski’nin hitap ettiği kişilere karşı bir saygısızlık değil, onun temsil ettiği kişilere saygı ve bağlılığının bir işareti, vatandaşlarının kapılarının hemen dışında neler olup bittiğine dair bir hatırlatmaydı. Taktığı haçın da Ukrayna ordusunun nişanı olduğunu belirtmekte fayda var.
Eski bir aktör olan Zelenski kıyafetlerin karakteri yansıttığının ve bir propaganda biçimi olarak kullanılabileceğinin açıkça farkında. Ne de olsa müzik, film ve edebiyat gibi kıyafetler de uzun zamandır siyasi mesajlar vermek ve insanların fikirlerini etkilemek için kullanılıyor.
Castro yeşili
Sovyetler Birliği'ni istikrarsızlaştırmak isteyen CIA 1950'lerde ve sonrasındagizlice Doktor Zhivago romanını dağıtırken ya da Soğuk Savaş sırasında Berlin Duvarı'nı parçalamak için yine gizlice rock'n roll’u kullanırken aslında aynı yönteme başvuruyordu. Fidel Castro'nun üniforma olarak haki yeşil gömlek ve şapka seçmesi, Çin Komünist Partisi’nin “Mao üniformasını” tercih etmesi kıyafetlerin önemini gösteren başka örnekler. Amaç liderlerle halklı birleştirmek. George W. Bush’un Irak Savaşı'nda zafer ilan etmek için USS Abraham Lincoln uçak gemisine askeri uçuş üniformasıyla iniş yaptığını da unutmamalı.
Kıyafetler, tanımadığımız kişileri bize tanıdık kılabilir, onlarla ortak noktalar bulmamızı sağlayabilir. Kaç kişinin basın fotoğraflarındaki kıyafetleri nedeniyle tanınır hale geldiğini bir düşününün: 2019'daki Sudan protestoları sırasında arabanın üzerinde duran “beyaz entarili kadın”, 1989’da Tiananmen Meydanı'na giren tankların önünde duran “beyaz gömlekli adam”, 2013'te İstanbul’daki Gezi Parkı gösterileri sırasında polis tarafından üzerine tazyikli su sıkılan “kırmızı elbiseli kadın”. Bu kişiler bireysel kahramanlıklar sergileseler de bundan daha fazlasını temsil ediyor, herkesin içindeki kahramanlığın bir örneğine dönüşüyor.
Sıradan kahramanlar
Kıyafetleri aracılığıyla onlarla ilişki kuruyoruz. Bu fotoğrafların gücü ülkesi veya durumu ne olursa olsun neredeyse herkesin dolabında bulunan bir giysiyi giyen sıradan bir insanı farklı bir durumda yakalamasından geliyor.
Zelenski giyimiyle, davranışlarıyla ve sözleriyle kendisini diğer taraftaki adama karşı konumlandırdı: Gösterişli, yaldızlı sarayları ve lüks markalara olan sevgisiyle ünlü, Cartier güneş gözlükleri ve Patek Philippe saatlerinden ayrılmayan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin.
Putin 18 Mart'ta Moskova'da Rusya'nın Kırım'ı ilhakını ve “evrensel değerleri” kutlayan bir miting sırasında kalabalığa hitap ederken bile 10 bin doları aşkın fiyatlı Loro Piana montunu giyiyordu. Mitingin ardından change.org adlı internet sitesinde bir dilekçe kampanyası başlatılarak markanın sahibi LVMH’den müşterisini kınaması istendi. Putin’in üzerinde Kiton marka, balıkçı yaka bir kaşmir kazak da vardı. Bunlar zenginliğinin sembolleriydi. Rus devlet başkanının tercihleri yardımcılarına ilham oluyor. Mesela GQ haberine göre Çeçen lider Ramazan Kadirov Prada marka postal giyiyor.
Kumaşa yazılmış bir güç diyalektiği bu: Elitist, halk adamına karşı; yani tez ve antitez. Bu durumu herkesten çok Marx anlardı.
© 2022 The New York Times Company
