Aylin Dağsalgüler / İstanbul İletişim Enstitüsü
2023 yılına damga vuran, en çok izlenenler listesinden üç diziyi değerlendirelim. Yalı Çapkını hem reytingleriyle hem de izleyicinin diziye verdiği tepkilerle hep gündemdeydi. Gülseren Budayıcıoğlu’nun ‘gerçek hayattan uyarlanmış’ hikayesinde kâh kadına karşı şiddetin tekrar tekrar gösterilişini, kâh kadınların güçlenip kendi ayakları üzerinde durma mücadelesini izledik.
Senaryo bir öyle, bir böyle değişince 2023’ün ikinci yarısında Yalı Çapkını izleyicisi de değişti. 45 yaş üzeri kadın izleyiciden genç izleyiciye, AB grubundan Total izleyiciye doğru bir geçiş oldu.
Daha önce temsil edilmeyen kesim ekranda
Yılın en çok tartışma yaratan dizisi Kızılcık Şerbeti’ydi. Televizyon ekranında muhafazakar-seküler çatışmasını ilk defa bu şekilde izliyoruz. Netflix’te yayınlanan Bir Başkadır dizisinde sekülerlerin toplumun geri kalanından özür dileme hikayesinden sonra bu kez televizyon ekranında daha gündelik karşılaşmaları, çatışmaları bu dizi ekrana getiriyor.
Kızılcık Şerbeti (Ömer, Aile, Kızıl Goncalar gibi) televizyon ekranında bu zamana kadar pek de temsil edilmeyen -epey geç kalındığını düşünüyorum- başörtülü kadınları ekrana getirerek bir adım attı; daha sonra RTÜK’ten aldığı ceza diziyi özellikle seküler izleyici açısından daha cazip hale getirdi. Diziye ulusal ve uluslararası akademik dünyanın ilgisi de yoğun. Birkaç yıl içinde Kızılcık Şerbeti konulu pek çok yüksek lisans ve doktora tezi arşivlerimizde olacak.
Burak Sakar’ın hazırladığı, yılın en çok izlenenler listesinde yer alan Yargı, başarısını Uluslararası Emmy Ödülleri’nde En İyi Telenovela ile taçlandırdı. Üçüncü sezonda senaryonun yeni bir diziymiş gibi başlaması, hikayenin toplumsal hayattan kopuk olmamasıyla da izleyicinin ilgisini çeken Yargı, Camdaki Kız ile birlikte Kanal D’nin son yıllardaki en güçlü projesi oldu.
Yargı’nın her izleyici grubunda reytingleri yüksek ama özellikle de AB grubu, ev kadınları ve çalışan kadınlar üç sezondur pazar akşamları Yargı’yı izliyorlar.
TRT bu yılı geçtiğimiz sezonların aksine yüksek izleyici oranlarıyla kapatmıyor, Masumlar Apartmanı, Uyanış Büyük Selçuklu yayındayken izlenme oranları farklıydı. Ama 2023 yılında Alparslan Büyük Selçuklu, Gönül Dağı ve Teşkilat dışında yüksek reytinge ulaşan dizisi yok.
Yayına girdiği dönem manidar bulunan yeni tarih dizisi Kudüs Fatihi Selahaddin Eyyubi ve yüksek bütçeli askeri drama Al Sancak yüksek reytinglerle başlamasına rağmen izleyicide pek karşılık bulmadı. Oysa ATV’de yayınlanan Kuruluş Osman izleyiciden hala çok ilgi görüyor. Öyle ki dizi beşinci sezonunda olmasına rağmen Total ve 20 yaş üstü ABC1 kategorilerinde 8 reytingi aşabiliyor.
İzleyici “Televizyon öğretmen olmasın” diyor
Bu yıl dizilerde toplumsal meselelere değinen pek çok konu var. Her yıl senaryolarda belli bir trend var mı diye öğrencilerimle birlikte inceleriz. Adalet, kadına karşı şiddet, aile temaları zaman zaman öne çıktı. Bu yıl muhafazakar-seküler çatışmasıyla birlikte ekranda çocuklar da ön planda. Kayıp çocuklar, kaçırılan çocuklar, yurtlarda büyüyen çocuklar gibi. İzleyici açısından bu konuların nasıl anlatıldığı önemli.
Warner Bros. Discovery CEO’su Kathleen Finch’in bu sayfalarda yayınlanan röportajında okumuştuk; “İzleyici artık televizyonu öğretmen olarak görmek istemiyor,” demişti. Bizim izleyicimiz de didaktik bir öğretmen rolünde karakterlerin olduğu hikayeleri izlemek istemiyor. Örneğin Bir Derdim Var’ın kısa sürede final yapmasını bu şekilde açıklayabiliriz.
Yurtdışı satışları çok belirleyici
TİAK’ın (Televizyon İzleme Araştırmaları A.Ş) paylaştığı verilere göre televizyon ekranının asıl izleyicisi 45 yaş üzeri kadınlar. Kadın izleyici kadar yurtdışındaki izleyicinin de ne izleyeceğimizi belirlediği, yerli dizilerin hala yersiz uzun olduğu, yurtdışı satışlarıyla dengelenen bir pazar söz konusu. İzleyicinin çok ilgi göstermediği, reytinglerin düşük olduğu ama yayına devam eden bir dizi olunca yurt dışı satışı gerçekleşmiş diye düşünüyoruz.
RTÜK’ten aldığı ceza diziyi özellikle seküler izleyici açısından daha cazip hale getirdi. Diziye ulusal ve uluslararası akademik dünyanın ilgisi de yoğun. Birkaç yıl içinde Kızılcık Şerbeti konulu pek çok yüksek lisans ve doktora tezi arşivlerimizde olacak.
Bizim 140 dakikalık dizilerimiz 3’e bölünerek satılınca işin ekonomik boyutunda bir kayıp olmuyor. Artık sadece Orta Doğu ve komşu ülkelerde değil, dünyanın dört bir tarafında izlenen dizilerimiz var. Elbette bu durum ülke içinde de önemli bir istihdam yaratıyor. İzleyici açısından temsil gücü daha yüksek, çeşitliliği bol, yaratıcı dizilerin 2024 yılında da ekranda olmasını diliyorum.
