Yenidoğan bebeklerin topuğundan alınan birkaç damla kanla önemli hastalıklar ortaya çıkarılıyor. Ancak bazı aileler bu uygulamanın yapılmasına karşı. Bir örnek de Kars'tan geldi. Aile bebeklerinden topuk kanı alınmasına karşı çıktı. Konu yargıya taşındı. Mahkeme, aileyi haklı buldu ve alternatif tıpçı olarak adlandırılan bir kişinin sözlerine dosyada yer verdi. Bilim yerine alternatif tıp yorumunun baz alınmasına gelen tepkiler üzerine Sağlık Bakanlığı davaya müdahil oldu ve karara karşı istinaf yoluna başvuru sürecinin başlatıldığını açıkladı. Peki ama topuk kanı taraması nedir ve neden yapılır?
Topuk kanı taraması nedir?
Yenidoğan dönemi, doğumdan sonraki ilk 4 haftayı kapsar. Bu dönemde yapılan testlerden en bilineni topuk kanı taramasıdır. Topuk kanı taraması için ilk kan örneği, doğumdan sonraki ilk birkaç gün içinde hastanede alınmalıdır. Topuk kanı taraması için ikinci kan da doğumdan sonraki ilk hafta içerisinde doğumun gerçekleştiği hastanede veya aile hekimliğinde alınarak gerekli merkeze gönderilmelidir. Topuk kanı taramasının amacı, erken tanı konulduğu takdirde bebeğin sağlığını ciddi derecede etkileyecek yaygın hastalıkların tespit edilmesidir.
Negatif sonuç, hastalık yoktur anlamına gelir ve normal kabul edilir. Pozitif çıkan hastalardan testin yeni tekim yöntemleri ile doğrulanması gerekmektedir. Testlerin doğumdan sonra ilk 4 haftada yapılması uygundur. Ülkemizde Fenilketonuri ve Konjenital Hipotirodi taraması en sık yapılan tarama testleridir. Halk arasında zeka testi taraması olarak bilinmektedir. Kan alma işlemi topuktan yapıldığı için topuk testi olarak adlandırılır.
Yenidoğanlarda topuk kanı ne zaman alınır?
Yeni doğan tarama testleri arasında olan topuk kanı bebeklerde hastalık belirtisi fark edilmeden doğumdan sonraki ilk 3-5 gün içinde yapılan bir testtir. Fenilketonüri taraması için bebeğin en az 48 saat beslenmiş olması gerekmektedir. Ancak, mümkün olduğunca çok sayıda bebeğe ulaşabilmek için yenidoğanın erken taburculuğu söz konusu ise sağlık kuruluşunu terk ettiği son anda topuk kanı numunesi alınmalıdır. Bebek yeterince beslenmeden kan örneği alınmışsa ilk hafta içinde en yakın sağlık merkezine başvurarak yeni topuk kanı numunesi aldırması gerekmektedir.
Topuk kanı testi nasıl yapılır?
Yenidoğan bebeğin topuğundan alınacak olan bir damla kan, iğne ile minik bir delik açılması işlemiyle gerçekleşir. Şırınganın içinde kalan kan örneği öncesinde hazırlanan kartlara damlatılır. Testten tam olarak doğru sonucun alınması için bebeğin yeterli miktarda beslenmiş olması gerekir. Testte yanılma payının olmaması için iki hafta içerisinde ikinci bir topuk kanı testi istenebilir.
Topuk kanı hangi hastalıklar için alınır?
Konjenital Hipotiroidi: Doğuştan gelen tiroid hormonu eksikliğidir. Yenidoğan döneminde en sık karşılaşılan endokrinolojik sorundur. Prevalans ırk ve etnik yapıya göre değişmekle birlikte dünya genelinde 3500-4000 canlı doğumda birdir. Ülkemizde yürütülen bir insidans çalışmasında ise kalıcı konjenital hipotiroidi sıklığı 3344 canlı doğumda bir bulunmuştur. Bu hastalık erken dönemde teşhis edilip tedavi edilmezse ileride gelişim geriliği, zihinsel yetersizlik gibi ciddi sorunlara yol açabilir. Erken teşhis yapılmaz ise kalıcı zekâ geriliği kaçınılmazdır. Erken tanı konan çocuklarda tedavi oldukça kolay, ucuz ve etkindir.
Fenilketonüri: Fenilalanin adı verilen bir amino asitin metabolize edilememesine neden olan kalıtsal bir hastalıktır. Erken tanı konulmadığında fenilalanin beyin dahil olmak üzere çeşitli dokularda birikerek zihinsel yetersizlik başta olmak üzere pek çok sağlık sorununa neden olur. Fenilketonüri hastalığı bebekler doğumda sağlıklıdır. Kanda fenilalalin düzeyinin yükselmesi ile fenilalanin kan beyin bariyerini geçerek beyin gelişiminde bozulma ve nörolojik hasara neden olur. Bu bebekler erken dönemde teşhis edilip tedavi edilmez ise geri dönüşümsüz beyin hasarı, zeka geriliği, gelişme geriliği, nöbetler, istemsiz kasılmalar, yürüme bozuklukları, hiperaktivite, kendine zarar verme, otistik davranış bozuklukları görülür.
Kistik Fibrozis: Dış salgı bezlerini etkileyerek bu bezlerden salgılanan sıvıların koyu ve yapışkan olmasına sebebiyet verir. Kistik fibrozis, akciğerler ve sindirim sistemi başta olmak üzere vücuttaki birçok organı etkiler. Kistik fibrozis erken dönemde teşhis edildiğinde hastalığa bağlı komplikasyonların önüne geçmek mümkün olabilir.
Biyotinidaz Eksikliği: Biotin adlı B vitaminin metabolize edilmesinde sorunların ortaya çıktığı genetik bir rahatsızlıktır. Biyotinidaz eksikliği erken dönemde teşhis edilemediğinde saç dökülmesinden işitme kaybına, havaleden nörolojik bozukluklara kadar çok çeşitli komplikasyonlara yol açar.
Topuk kanı taraması sonuçlarının değerlendirilmesi
Topuk kanı sonuçları genellikle iki hafta içinde hazır olur. Ortaya çıkan sonuçlar farklı kriterlere göre değerlendirilir. Topuk kanı değerlendirme kriterleri şunları içerir:
Normal Sonuçlar: Bebeğin altta yatan herhangi bir hastalıktalığa sahip olmadığı veya bunları geliştirme riskinin yüksek olmadığı anlamına gelir. Bununla birlikte normal sonuçlar, bebeğin tamamen sağlıklı olduğu veya gelecekte hiçbir hastalık geliştirmeyeceği anlamına gelmeyebilir.
Anormal Sonuçlar: Bebeğin topuk kanı taraması ile teşhis edilebilen altı hastalıktan birine sahip olabileceği veya bunları geliştirme riskinin bulunduğu test sonucu anormal olarak değerlendirilir. Bununla birlikte anormal sonuçlar kesin olarak bebeğin hastalığa sahip olduğu veya geliştireceği anlamına gelmez. Bu nedenle mümkün olan en kısa sürede daha fazla test ve değerlendirme için bebekler takip etmelidir.
Belirsiz Sonuçlar: Topuk kanı test sonuçlarının kesin veya tutarlı olmadığı anlamına gelen belirsiz sonuçlar; teknik hatalar, yetersiz kan örnekleri veya diğer faktörler nedeniyle olabilir. Bu nedenle bebeğin sağlıklı veya hasta olduğunu net bir şekilde anlamak için test tekrarlanmalı veya başka testler yapılmalıdır.
Ne olmuştu?
Kars'ta ebeveynler K.S ile S.S, doğuştan zeka geriliği, beyin hasarı, kas hastalıkları ve ölümlere yol açabilen hastalıkların taranması için bebeklerinden topuk kanı alınmasını reddetti. Ailenin ikna edilememesi üzerine Sağlık İl Müdürlüğü konuyu mahkemeye taşıdı. Sağlık İl Müdürlüğü'nün talebini reddeden hakim Muhammed Koç, gerekçeli kararında çocuğun ebeveynlerinin topuk kanı vermeme özgürlüğü olduğunu savundu. Tıp doktoru olmayan ‘alternatif tıpçı‘ Aidin Salih’in eserlerine atıf yapan hakim Koç'un kararında, “WHO’nun (Dünya Sağlık Örgütü) güdülendirmesi ile neonatal (yenidoğan) tarama adı altında ne için yaptığı/yaptırdığı belli olmayan bir uygulama olması nedeniyle ve hegemonik bir dikteyle üye ülkelere dikte edilen bir uygulama olması nedeniyle talebin reddine karar verilerek hüküm kurulmuştur" ifadeleri yer aldı.
